Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn thể hiện tấm lòng trân trọng, mối quan tâm sâu sắc giàu tình nhân ái và những mong muốn thiết tha về Hà Nội, với Hà Nội. Người xác định vị trí “đầu tàu”, “gương mẫu” của Hà Nội mà “cả nước nhìn về Thủ đô ta. Thế giới trông vào Thủ đô ta” nên Người mong muốn làm sao để cho Hà Nội “thành một Thủ đô bình yên tươi đẹp, mạnh khỏe cả về vật chất và tinh thần”.
Hà Nội cũng là nơi ghi dấu những dấu mốc quan trọng trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Người. Ngày 26-8-1945, Người từ chiến khu Việt Bắc về Hà Nội và tại căn nhà số 48 phố Hàng Ngang, Người soạn thảo bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Cách mạng Tháng Tám thành công, ngày 02-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Người thay mặt Chính phủ lâm thời nước Việt Nam đọc Tuyên ngôn Độc lập trước quốc dân đồng bào. Hay “Lời kêu gọi đồng bào và chiến sỹ cả nước của Hồ Chủ tịch” ngày 17-7-1966, trong đó có câu nói: “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” đã trở thành chân lý của thời đại. Rồi cũng ở Hà Nội, Bác Hồ đã viết những dòng Di chúc trước lúc đi xa, để lại muôn vàn tình thương yêu cho đồng bào, đồng chí, cho dân tộc Việt Nam.
Với vị trí địa lý và vai trò đặc biệt của mình, Thủ đô Hà Nội có vinh dự, tự hào vì là một trong những nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh sống và làm việc lâu nhất, cũng là nơi có nhiều địa danh in dấu chân Bác và đã từng được Người dành sự quan tâm, đến thăm và căn dặn. Hầu hết các tầng lớp nhân dân, từ công nhân, nông dân, trí thức đến các chiến sĩ bộ đội, anh chị em dân quân, tự vệ, các nhân sĩ, trí thức, đồng bào tôn giáo, dân tộc, các cụ phụ lão, các cháu thanh, thiếu niên, nhi đồng, các chị lao công... đều được Bác gặp gỡ, thăm hỏi, động viên, khuyên nhủ ân cần. Qua các bài nói, bài viết, bức điện của Người hay những chuyến thăm của Người đều để lại những dấu ấn không thể nào quên.
Sau đây, Trang tin điện tử Ban Quản lý Lăng xin tổng hợp, trích đăng một số câu chuyện về tình cảm của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với Hà Nội và nhân dân Hà Nội trong thời kỳ Người sống và làm việc tại Thủ đô.
Phần 1
1. Trong đời tôi một bình minh đã đến
Cụ Võ An Ninh dẫn tôi về nhà riêng của cụ ở phố Ngô Gia Tự - Thành phố Hồ Chí Minh vào một ngày Xuân rất đẹp trời. Lão nghệ sĩ nhiếp ảnh tiếp tôi trong bốn giờ đồng hồ liền, thông cả buổi trưa, trong một không khí thân tình, cởi mở. Ông già ngoài 90 tuổi không hề tỏ ra mệt mỏi, mà trái lại, càng trò chuyện cụ càng sôi nổi. Bao kỷ niệm trong đời, trong nghề cứ cuồn cuộn… Tôi lắng nghe, ghi chép không ngừng tay, chỉ thỉnh thoảng dừng lại một chút, hỏi cụ vài ba chi tiết nào đó. Tôi cảm thấy đang đắm mình trong dòng ký ức vô tận của một nhân chứng lịch sử. Cuộc đời cụ Võ An Ninh trải dài gần hết cả thế kỷ XX đầy biến động. Cụ nói: “Tôi sinh năm 1907, cầm máy từ năm 25 tuổi. Tôi ra đời vào buổi bình minh của thế kỷ này, hăm hở bước vào với một sức sống và ước mơ mãnh liệt. Từ ước mơ, tôi hành động không ngừng, không nghỉ. Cả một đời chụp ảnh liên tục! Nằm mê cũng thấy mình chụp ảnh. 50 lần đến chùa Hương. 20 lần lên Sa Pa. Và biết bao lần tới Hạ Long, Đà Lạt. Cả đời tôi yêu thương và gắn bó với quê hương, với con trâu, đồng ruộng, ao bèo, với chiếc xe đạp, với chiếc áo dài của cô gái Việt Nam!”.
Càng nói, cụ càng say sưa. Nhất là khi cụ lật từng trang cuốn ảnh của cụ, giới thiệu cho tôi nghe ý tưởng và nội dung, kỷ niệm và vẻ đẹp của từng tác phẩm. Gương mặt cụ hồng hào và sinh động, tràn đầy vẻ phúc hậu, nhân ái. Thoáng trên nụ cười là một nét dí dỏm, hài hước.
Cụ bỗng dừng lại, nói một câu làm tôi thực sự xúc động:
“Tôi cất tiếng khóc chào đời trong buổi đầu thế kỷ. Nhưng, bình minh của đời tôi thực sự bắt đầu khi được gặp Bác Hồ và được chụp ảnh Người!”.
Cụ tỏ ra thật tự hào được là một trong những người đầu tiên chụp ảnh Bác Hồ trên đất nước Việt Nam. Hơi nheo mắt một chút, tay vuốt mái tóc bạc phơ, cụ kể:
“Ngày 02-9-1945, cả Hà Nội náo nức đón Lễ Độc lập. Ai cũng đứng vào hàng ngũ để được cuồn cuộn chảy về hướng Ba Đình, với cờ và khẩu hiệu trong tay. Tôi sẽ làm gì đây trong ngày hội lớn của dân tộc? Chụp, chụp và sẽ phải chụp thật nhiều ảnh. Cái đích của tôi là phải chụp được ảnh Cụ Hồ khi đang đọc Tuyên ngôn Độc lập, nếu không thì hỏng hết.
Đúng 2 giờ chiều, từ chân lễ đài, tôi nhìn các vị đại biểu dự lễ xuống xe và bước lên kỳ đài. Tôi thấy rất đông người và có nhiều người tôi không được biết tên… Tôi luýnh quýnh theo chân liền và hoàn toàn không bị ai ngăn cản. Trên kỳ đài, diện tích có vài mét vuông thôi mà hàng chục người đứng. Mọi người hình như chen vai thích cánh, hỏi như vậy làm sao tôi chụp được ảnh Cụ Hồ lúc đang đọc Tuyên ngôn Độc lập? Các vị dự lễ cũng rất tế nhị, khi tôi đang giơ máy lên, người đứng trước cũng khẽ nghiêng mình cho tôi chụp nhưng cái lưng khác lại che lấp ngay lập tức. Biết là không được, tôi vội tụt xuống cầu thang, đứng ôm máy dưới chân kỳ đài, nghĩ kế khác. Buổi lễ diễn ra trong vòng một tiếng rưỡi đồng hồ. Khi bài Tiến quân ca kết thúc, buổi lễ vừa dứt, tôi đã thấy một chiếc ôtô tiến sát vào chân kỳ đài. Xe đến đón Cụ Hồ, đi bên có ông Võ Nguyên Giáp. Đúng lúc Cụ Hồ và ông Giáp đã ngồi vào xe và xe chưa lăn bánh, tôi nhào tới đưa máy vào khoang cửa và nói: “Thưa Cụ, vừa rồi trên kỳ đài đông quá, con không chụp được ảnh Cụ. Xin Cụ cho phép con được lấy một hình của Cụ”. Cụ Hồ khẽ gật đầu. Nhưng lúc ấy Cụ Hồ đang đội mũ. Trời đã về chiều. Cái mũ cát vành rộng lại che đi mất nhiều ánh sáng. Tôi đánh liều:
“Thưa Cụ, con muốn Cụ hạ cái mũ xuống ạ!”.
Ông Giáp ngồi bên tủm tỉm cười như hiểu ý nguyện của tôi. Ông đưa tay lên hạ cái mũ của Cụ Hồ đang đội và nhìn tôi, nói: “Này, thì bỏ mũ xuống!”.
Thế là tôi có được bức ảnh “độc nhất vô song” trong cả cuộc đời gắn bó với nghệ thuật nhiếp ảnh: Cụ Hồ ngồi bên có ông Giáp, cả hai gương mặt đều cương nghị, nhưng hiền hòa, có chút khắc khổ vì những lo toan cho vận nước ở giờ phút ngàn cân treo sợi tóc. Hơn nữa, đây là tấm ảnh chụp vào ngày lịch sử muôn đời ghi nhớ của dân tộc ta, ngay sau khi Cụ Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập với quốc dân đồng bào cả nước và thế giới.
Cụ Võ đập khẽ vào tay tôi, chỉ lên tường: “Bức ảnh ấy đấy!”.
Tôi nhìn lên tấm ảnh to, đặt cạnh những khung to treo bằng Huân chương Độc lập và Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I. Trên ảnh, Bác Hồ có cặp mắt sáng như sao và thật quắc thước, kiên nghị. Bộ râu Bác còn đen. Ông Võ Nguyên Giáp ngồi bên, đội mũ phớt, thắt cavát. Tôi thật sung sướng được cụ Võ An Ninh tặng cho tấm ảnh này. Cụ nói tiếp: “Tôi đã chụp nhiều người, kể cả vua chúa. Tôi là người có may mắn chụp ba vua cuối cùng của Việt Nam là Vua Khải Định, Vua Thành Thái và Vua Bảo Đại. Tôi chụp Vua Thành Thái, một ông vua yêu nước chống Pháp vào năm 1951, khi Pháp đưa ông Vua ấy từ nơi đảo xa trở về. Khi ấy Vua Thành Thái đã khoảng 80 tuổi, một mắt đã bị kéo màng. Cả những người khác nữa, tôi chụp nhiều, nhiều lắm, nhưng không một ai có cặp mắt tinh anh và đặc biệt như Chủ tịch Hồ Chí Minh. Một phòng triển lãm ảnh về ngày Lễ Độc lập đã được tổ chức tại phố Tràng Tiền - Hà Nội ngay sau ngày 02-9-1945. Một cán bộ Việt Minh đồng thời cũng là bạn tôi thấy tôi có bức ảnh quý đó nên vồ vập liền. Ông ta treo bức ảnh Cụ Hồ và ông Võ Nguyên Giáp ở chỗ trang trọng nhất của phòng triển lãm.
Thời đó, mỗi khi có triển lãm, nhất là những triển lãm về đấu tranh cho độc lập, tự do, dân chúng thường đi xem rất đông, cho nên bức ảnh nói trên được nhiều người biết đến. Riêng tôi, do thời cuộc, đã để thất lạc cả phim tấm ảnh gốc đó. Nhưng may mắn sao, tôi đã gặp lại tấm ảnh đáng quý nhất của đời mình được in trong một cuốn hồi ký viết gần đây của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Và tôi đã “sao” lại tấm ảnh, tác phẩm của chính mình. Cũng như “bạn” (cụ Võ gọi tôi như vậy - T.Đ), khách đến thăm nhà không ai không ngước mắt nhìn lên tấm ảnh này mà gia đình tôi đã trân trọng treo ở giữa phòng khách. Những đốm nắng chiều rơi trên khuôn mặt hai nhà cách mạng trở thành những yếu tố thật kỳ diệu như khắc họa một thời gian khó và quyết liệt của cả một dân tộc mà Bác Hồ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cùng nhiều vị khác là những nhân vật đại diện”.
Sau sự kiện cụ Võ An Ninh kể trên đây chừng 14 tháng, cụ còn là nhà báo ghi lại được những giây phút đón Chủ tịch Hồ Chí Minh đi thăm nước Pháp trở về ngày 21-10-1946 trên chiếc tuần dương hạm Dumont d’Uwille của thực dân Pháp, sau khi Người ký Hiệp ước ngày 6-3 với thực dân Pháp tại Phôngtenơbnô và trở về Việt Nam. Tờ nhật báo buổi chiều Vì nước mà Chủ nhiệm lúc đó là ông Nguyễn Đức Thuyết đóng ở số nhà 84 phố Hàng Bột (Hà Nội) đã mời cụ thực hiện một thiên phóng sự ảnh. Số báo ra ngày 25-10-1945, dành hai trang đăng trọn vẹn phóng sự 21 ảnh về sự kiện lịch sử này. Qua lời cụ Võ kể, nhân dân Hải Phòng có vinh dự được đón Bác Hồ ngay từ những ngày đầu của chính quyền nhân dân còn non trẻ. Mọi người nhiệt liệt chào mừng vị lãnh tụ kính yêu trở về sau hơn bốn tháng hoạt động trên đất Pháp. Giờ đây, Người lưu lại thăm đồng bào, cán bộ và chiến sĩ Hải Phòng hai ngày. Cụ Võ An Ninh đã được đi theo cụ Nguyễn Văn Tố về thành phố cảng, đêm ngủ trên cái sập một nhà dân, sau mới biết đó chính là nhà của nhà thơ Lê Đại Thanh. Cụ Tố là Bộ trưởng của Chính phủ Hồ Chí Minh, vốn là thầy dạy tiếng Pháp của cụ Võ An Ninh. Học Tây học, nhưng cụ Tố không mặc đồ Pháp mà mặc áo dài trắng, chít khăn và đặc biệt không biết đi xe đạp. Cụ Võ An Ninh kể:
“Tôi còn nhớ rõ như mới ngày gần đây thôi, những giờ phút thiêng liêng ấy… vừa cập Bến Ngự, chiếc tuần dương hạm cùng lúc với Hải Phòng rung lên một hồi còi làm trong lòng mọi người bừng dậy một niềm ấm áp, tự hào, và cũng nghẹn ngào vì sung sướng, nhất là lúc vị Chủ tịch đặt chân đầu tiên trên đất quê nhà. Nhân dân Hải Phòng đã được sống những ngày đẹp nhất bên vị lãnh tụ kính yêu.
Dọc đường từ Hải Phòng về Hà Nội, chao ôi, đâu đâu cũng thấy người, cờ và biểu ngữ. Lúc này, tôi sung sướng lắm, được đi lại thoải mái trên tàu hỏa và chụp ảnh thì… nhiều khỏi phải nói. Trong toa tàu, không một phút nào Người ngưng tay vẫy, không một phút nào ngớt trả lời cho dân chúng, từ các cụ phụ lão, binh sĩ, viên chức, phụ nữ, thanh niên cho đến các cháu nhi đồng, và đặc biệt là cho giới báo chí. Đến Hải Dương, tàu dừng lại nửa giờ. Đúng 3 giờ 5 phút, đoàn tàu chuyển bánh tới Thủ đô Hà Nội. Lúc bước ra, Bác không giấu nổi cảm động trước một biển người và rừng cờ, xen lẫn trong những tiếng reo vui sung sướng: “Bác đã về”…”.
Cụ Võ An Ninh cho phép tôi xem kỹ từng tấm ảnh trong bộ phóng sự đó. Đây là hình ảnh các vị ra đón Bác ở Hải Phòng: Cụ Nguyễn Văn Tố, ông Võ Nguyên Giáp, ông Trần Huy Liệu, ông Vũ Đình Hòe, ông Nghiêm Kế Tổ, ông Phạm Văn Bạch và Đại tá Lami, đại diện cho các nhà đương cục Pháp; hình ảnh Bác Hồ bước xuống, giữa tiếng hô vang chào mừng của dân chúng; và đây là hình ảnh Người hút thuốc trong phòng riêng trên tuần dương hạm, bên trái Người là ông Hoàng Hữu Nam, Trưởng ty Liên kiểm Trung ương cùng ông Chủ tịch Ủy ban hành chính Hải Phòng lên tiếp rước Người… Những tấm ảnh, những tư liệu vô cùng quý giá. Những tác phẩm này cũng như toàn bộ cống hiến bằng hoạt động nhiếp ảnh của cụ Võ thật xứng đáng được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I. Tôi xin phép hỏi cụ Võ:
- Sau sự kiện này, cụ có còn dịp nào được chụp ảnh Bác Hồ không?
- Có chứ! Chủ yếu là ở Hà Nội. Tôi đã được hướng dẫn Bác và phái đoàn Đồng minh đi xem triển lãm 40 bức ảnh tôi chụp về nạn đói năm 1945, phóng cỡ 18x24cm để trong tủ kính. Bác đọc kỹ từng chú thích ảnh. Đến bức ảnh Nhật cướp xe gạo, Bác bảo: “Thôi, cướp xe, không nên…”. Hôm ấy thật tiếc, trời hơi tối, tôi không chụp được Bác. Tôi còn được theo Bác chụp ảnh Người đi thăm Trường Đại học Bách khoa, Trường Đại học Nhân dân. Bác đi nhanh lắm, tôi không theo kịp, vì một chân bị bỏng mà! Tôi nhớ nhất cái lần một đoàn đại biểu các dân tộc thiểu số về Hà Nội chào mừng Bác. Hôm ấy thì có tôi chụp. Bác đến chỗ tôi, nói vui:
- Này, hình như cái vừa chụp bị hỏng rồi!
- Dạ vâng, hình như cái đó hơi rung. Con xin Bác cho chụp lại!
Bác cười: Được!
Trong những năm 20 của thế kỷ này, khi bôn ba hoạt động ở nước ngoài, Bác cũng từng làm thợ ảnh, cho nên Người rất quan tâm đến chúng tôi. Nhiều khi thấy tôi đến, Bác bảo chú Ninh phải chụp thế này thế kia, không thì hỏng đấy!
Trong các buổi chiêu đãi, có lần Bác đến nói:
- Chú Ninh ăn đi chứ. Cứ chụp mãi! Câu nói ấy thể hiện tình yêu thương, chăm sóc của người cha, làm tôi vô cùng cảm động và nhớ mãi. Một lần khác, bác sĩ riêng của Người mang bánh đến cho tôi giữa bữa tiệc: “Cụ bảo mời ông ăn!”.
Vâng, cả dân tộc ta, trong đó có chúng tôi, sung sướng trở thành những người dân được hưởng Độc lập, Tự do mà Hồ Chủ tịch là người trọn đời phấn đấu để đem lại. Là người nhiếp ảnh, tôi đã sống và ghi lại những hình ảnh của buổi bình minh vẻ vang đó. Tôi cũng từng nghĩ: Những ngày được gần Người - Chủ tịch Hồ Chí Minh - là những ngày có giá trị tỏa sáng đến suốt cuộc đời. Ánh sáng đó rọi từ buổi bình minh của một kỷ nguyên mới.
(Trích từ cuốn sách: Còn mãi những khoảnh khắc, Nxb. Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, 1998).
2. Người Hà Nội nhớ Bác
Cả Hà Nội hôm ấy tưng bừng đón ngày tuyên bố độc lập mồng 02-9. Đồng bào ngoài thành từ bốn cửa ô kéo về tấp nập. Các cô nữ dân quân đầu chít khăn vuông mỏ quạ, áo nâu, quần đen, nai nịt gọn gàng, đi trong tiếng hô. Đoàn phụ nữ nội thành, áo dài đủ màu, quần trắng tha thướt. Đội nữ du kích ở chiến khu về, khăn áo màu chàm, vai đeo khẩu súng, nom rất hùng dũng. Các em thiếu nhi, quần xanh áo trắng, tiến theo tiếng trống ếch nhịp nhàng. Các đội tự vệ, thanh niên đầu đội mũ calô, vai vác gươm, vác gậy bước đi hiên ngang. Rồi đến đoàn các vị sư sãi, mũ ni, áo cà sa màu vàng, màu nâu; đoàn các vị cha cố, bà xơ, toàn một màu đen hoặc trắng. Gần 50 vạn người vui mừng kéo tới Quảng trường Ba Đình dự ngày lễ lịch sử trọng đại.
Quảng trường chật ních người, cờ, khẩu hiệu, tưng bừng náo nhiệt. Lễ đài đặt trên bục gỗ cao, bên dưới là đội danh dự bồng súng hướng vào Quảng trường.
Tôi đang đứng ở hàng đầu của đoàn đại biểu phụ nữ Thủ đô, bỗng có tiếng gọi:
- Cô Thi! Lên lễ đài, mau lên!
Tôi giật mình, ngơ ngác, chưa hiểu ra sao. Các chị lại giục: Lên ngay đi! - Tôi vội vàng đi theo người hướng dẫn. Thì ra ban tổ chức đang cần một đại biểu phụ nữ Thủ đô, cùng với một chị nữ du kích ở chiến khu về, lên kéo cờ trong buổi lễ lịch sử này. Nhờ vậy mà tôi được nhìn thấy Bác, được nghe Bác nói rất rõ. Từ đó, hình ảnh Bác, đứng dưới lá cờ đỏ sao vàng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, mãi mãi in sâu vào tâm trí tôi.
Chị nữ du kích người Tày và tôi phân công nhau: Tôi cầm dây cờ chuẩn bị kéo, còn chị sẽ nâng lá cờ. Chúng tôi nhìn nhau, hồi hộp, lo lắng về trách nhiệm của mình.
Tôi chợt nhớ đến lúc còn đi học ở Trường Đồng Khánh (tức Trường Trưng Vương hiện nay) sáng nào mụ giám đốc người Pháp cũng bắt học sinh tề tựu ở sân trường để chào cờ: cờ Pháp và cờ An Nam của Bảo Đại. Sau đó nghe mụ mắng mỏ, lên lớp chúng tôi về tội nghịch ngợm, hạnh kiểm xấu, v.v.. Còn học sinh thì ra sức trêu tức mụ. Không hôm nào cờ kéo lên trót lọt, lúc thì cờ Pháp bị tắc tị, lúc thì cờ Pháp lên chậm hơn cờ An Nam, lúc thì cả hai cờ bị đứt dây! Mụ giám đốc tức điên ruột!
Hôm nay, tôi chuẩn bị rất cẩn thận và ước sao gặp mọi sự may mắn để kéo được lá cờ lên thật êm đẹp, nhịp nhàng.
Giờ khai mạc đã đến! Đoàn đại biểu của Chính phủ Cách mạng lâm thời bước lên lễ đài, trong đó có Bác. Nhưng tôi đâu dám ngoảnh lại nhìn, vì còn đang tập trung tư tưởng vào dây cờ cầm trong tay.
Nhạc Tiến quân ca nổi lên hùng tráng. Chúng tôi bắt đầu kéo. Lá cờ đỏ sao vàng từ từ lên cao rồi tung bay cuồn cuộn trước gió thu lồng lộng, trong ánh nắng vàng rực rỡ.
Làm xong nhiệm vụ, chúng tôi rút về phía sau lễ đài. Bác Hồ bước ra giữa tiếng hoan hô vang lừng cả Quảng trường. Bác giơ tay vẫy chào đồng bào vừa ra hiệu cho mọi người giữ trật tự và bắt đầu đọc bản Tuyên ngôn Độc lập: “… Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do…”1.
Tôi ngắm nhìn Bác, vừa ngạc nhiên, vừa xúc động. Bác gầy quá, mặc giản dị quá! Bộ quần áo kaki! Quen sống ở Hà Nội, tôi cứ tưởng vị Chủ tịch nước sẽ phải trịnh trọng trong bộ âu phục sang trọng, thắt cavát, đi giầy vécni bóng nhoáng.
Giọng Bác rất ấm, tiếng Bác khi thì đanh thép tố cáo tội ác của bọn thực dân Pháp trong 80 năm cai trị nước ta, lúc lại xót xa với những nỗi cực khổ mà nhân dân ta đã phải chịu đựng. Bất ngờ, Bác hỏi: - Tôi nói đồng bào nghe có rõ không?
Lâu nay sống dưới chế độ nô lệ, dân ta, kể cả tôi dù mới chỉ là cô nữ sinh, cũng chỉ quen nghe các “quan” cai trị, bọn cầm cò, bọn giám đốc trường quát tháo, mắng mỏ. Chúng nói, mình nghe chưa hiểu là bị tạt tai luôn. Tôi muốn kêu lên: Thưa Bác, cháu nghe thấy rồi ạ! Trời ơi! Sao Bác còn phải hỏi thế nhỉ!
Ngay những phút đầu tiên, Bác đã để lại cho tôi những ấn tượng hết sức sâu sắc về một tấm lòng thương yêu nhân dân không bờ bến, một ý chí cách mạnh kiên cường, và một sự trong sáng, giản dị trong nếp sống.
Bác kết thúc bản Tuyên ngôn bằng một lời tuyên bố “Chính phủ Lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng:
Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập"2 và một lời thề cương quyết: “Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”3.
Cả Quảng trường vang lên tiếng hô đáp lại: Việt Nam độc lập muôn năm! Ủng hộ Mặt trận Việt Minh! Chủ tịch Hồ Chí Minh muôn năm!
Cuộc chiến đấu đã bắt đầu ngay sau đó. Đêm 23-9, tiếng loa khắp các phố báo tin giặc Pháp được đế quốc Anh hủng hộ, đã gây hấn ở Nam Bộ. Cả Hà Nội rung lên vì xúc động và căm phẫn. Một bài hát lan truyền nhanh chóng:
“Tiếng súng vang sông núi miền Nam.
Ầm đất nước Việt Nam.
Tiếng súng vang dội khắp non sông,
Giục ta ra tranh đấu…”.
Nghe theo lời kêu gọi của Bác, của Chính phủ, thanh niên nam nữ bừng bừng khí thế “Nam tiến”. Chiều chiều, trên sân ga Hàng Cỏ Hà Nội rộn rịp cảnh tiễn đưa những đoàn tàu chở những người con yêu quý vào Nam giết giặc, giữa những lời ca:
“Ta muốn băng mình tới phương Nam,
Xé xác quân tham tàn…”.
Rồi Hà Nội đi vào cuộc đấu tranh chính trị phức tạp, quyết liệt với giặc ngoài, thù trong. Bọn chúng rất ngỗ ngược, cướp bóc, hoạnh họe nhân dân, chửi bới Việt Minh, nói xấu Bác. Chúng tôi, các đoàn thể thanh niên, phụ nữ, tự vệ rất căm giận, muốn kéo đến phá tan trụ sở của chúng. Nhưng Bác không cho phép. Bác ra chỉ thị rất nghiêm khắc: Mọi người phải bình tĩnh, không để bọn chúng khiêu khích, phải chờ thời cơ, đợi lệnh của Chính phủ.
Cuối tháng 5-1946, tình hình chính trị rất căng thẳng, Bác Hồ chuẩn bị sang Pháp đàm phán với Chính phủ Pháp về hòa bình và độc lập của nước ta. Bọn phản động phao tin đồn Chính phủ ta ký hiệp định với Pháp là bán nước. Ngày 31-5, trong cuộc míttinh tổ chức trước quảng trường Nhà hát thành phố, Bác Hồ nói chuyện với đồng bào cả nước về chuyến đi này. Bác nói:
“Cả đời tôi chỉ có một mục đích là phấn đấu cho quyền lợi Tổ quốc, và hạnh phúc của quốc dân… Bất kỳ bao giờ, bất kỳ ở đâu, tôi cũng chỉ theo đuổi một mục đích, làm cho ích quốc lợi dân. Vậy nên lần này, tôi xin hứa với đồng bào rằng: Tôi cùng anh em đại biểu sẽ gắng làm cho khỏi phụ lòng tin cậy của quốc dân”4.
Vừa nghe Bác nói, tự nhiên tôi đã trào nước mắt ra. Bác càng nói, tôi càng khóc. Tôi ôm lấy người bạn đứng bên cạnh, hai chúng tôi cùng thút thít. Vì sao vậy? Tôi thấy đau khổ và bất bình quá. “Bác ơi, chúng con hiểu tấm lòng Bác lắm rồi!”. Tôi căm giận bọn phản động Quốc dân Đảng, bọn Nguyễn Hải Thần, chúng chỉ có ăn chơi, trụy lạc lại còn phản tuyên truyền, hoạt động làm hại cho dân tộc, cho đất nước.
Hôm đó về, với tất cả sức mạnh của tình cảm cách mạng và tấm lòng kính yêu Bác, tôi hăng hái đi giải thích ở nhiều khu phố về quyết tâm của Chính phủ và Hồ Chủ tịch giữ vững độc lập, tự do của đất nước. Những sự nhân nhượng, hòa hoãn lúc này đối với bọn thực dân Pháp là nhằm tranh thủ thời gian chuẩn bị lực lượng hùng mạnh.
Những ngày cuối năm 1946, cả Hà Nội ráo riết chuẩn bị chiến đấu. Chi bộ khu Hoàn Kiếm chúng tôi họp bất thường luôn để nhận định tình hình, thảo luận chủ trương công tác đối phó hằng ngày với địch. Ngày 19-12, tiếng súng nổ ran cả Thủ đô, mở đầu cho cuộc kháng chiến toàn quốc.
Giặc Pháp tưởng rằng chỉ đánh một ngày là chiếm xong cả Hà Nội. Nhưng chúng lầm to. Nhân dân ta chiến đấu rất dũng cảm, cầm cự với chúng ở tất cả các khu phố nội thành. Chúng tôi ở Liên khu I, tuy bị địch bao vây tứ phía, cắt đường liên lạc với các liên khu khác, với hậu phương, nhưng vẫn không nao núng. Đội ngũ được chấn chỉnh, tổ chức lại. Một số đồng chí được lệnh rút ra ngoài. Tôi sung sướng được thuộc vào số người ở lại, phụ trách một tổ bốn chị em, làm công tác tuyên truyền, úy lạo của Trung đoàn. Chúng tôi tham dự lễ “Quyết tử” giữ vững Thủ đô đến giọt máu cuối cùng!
Tết âm lịch năm đó (khoảng 27-1-1947), chúng tôi ăn Tết trong vòng vây của địch. Một niềm vui vô hạn đã đến với chúng tôi. Đúng đêm giao thừa, các chị giao liên đã vượt qua muôn ngàn khó khăn, nguy hiểm đem tới cho các chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô bức thư chúc Tết của Bác Hồ và quà của đồng bào hậu phương.
Thư Bác viết: “Các em là đội cảm tử. Các em cảm tử để cho Tổ quốc quyết sinh. Các em là đại biểu cái tinh thần tự tuôn tự lập của dân tộc ta mấy nghìn năm để lại…
Các em hăng hái tiến lên, lòng Già Hồ, lòng Chính phủ và lòng toàn thể đồng bào luôn luôn ở bên cạnh các em…”5. Tôi lại khóc, khóc vì cảm động và sung sướng trước sự quan tâm săn sóc của Bác, của đồng bào hậu phương. Làm sao đáp lại được tình cảm yêu quý đó, làm sao cho xứng đáng với sự tin cậy, mong chờ đó của Bác, của cả nước!
Ngày 17-2-1947, sau hai tháng chiến đấu làm cho địch bị tổn thất nặng nề, đánh tan mộng tưởng của thực dân Pháp định chiếm nước ta trong một thời gian ngắn, Trung đoàn Thủ đô được lệnh của Bác và Chính phủ rút ra ngoài để bảo toàn lực lượng. Đêm không trăng sao. Gió bấc mưa phùn. Cả Trung đoàn chúng tôi gần nghìn người đã rút đi an toàn.
Từ lúc đó, tôi ra khỏi quân đội, nhận công tác mới: phụ trách phụ nữ tỉnh Vĩnh Yên rồi sau lên Tuyên Quang.
Năm 1950 tôi được cử đi Đại hội phụ nữ toàn quốc lần thứ nhất. Tôi lại được vinh dự gặp Bác Hồ đến thăm Đại hội!
Tôi vô cùng xúc động, mắt ướt tay cứ ghi cho hết những điều Bác dạy, vì đây cũng là lần thứ nhất trong đời hoạt động của tôi được đi dự một đại hội đông đảo thế này mà lại được gặp Bác. Từ buổi đầu tiên gặp Bác ở Quảng trường Ba Đình ngày 02-9-1945 đến nay, đứa cháu gái của Bác đã tự cảm thấy mình đã trưởng thành về nhiều mặt. Từ một cô học sinh hăng hái bồng bột nhưng còn rất ngốc nghếch, nay tôi đã trở thành một cán bộ phụ nữ có đôi chút kinh nghiệm, một đảng viên vài tuổi Đảng. Dù sao, cháu vẫn là người con gái Thủ đô, xin hứa với Bác quyết giữ vững lời thề ngày Độc lập năm xưa.
Sau Đại hội, tôi nhận được quyết định trở về Hà Nội công tác. Tôi rất sung sướng. Nhưng ngày lên đường từ giã Việt Bắc, nơi Bác Hồ và Trung ương Đảng ở, nơi mà tôi đã sống trong tình thương yêu của bạn bè đồng chí để về xuôi, trở về sống trong vùng tạm bị địch chiếm, tôi cũng thấy nao nao, xúc động.
Trước đây, tôi tưởng mình sẽ trở lại Hà Nội cùng anh em bộ đội chiến đấu để giải phóng Thủ đô và sẽ bước đi qua các phố giữa tiếng hoan hô của nhân dân. Nhưng không, bây giờ tôi lại phải đóng vai một người “hồi cư” về với gia đình để chữa bệnh. Sau đó làm một nghề gì, dạy học tư, đan len, sống hợp pháp, che mắt địch để bí mật gây cơ sở, vận động phong trào phụ nữ. Cuộc chiến đấu của tôi với kẻ địch bây giờ không phải “quyết tử” bằng súng ống mà âm thầm, sống hoạt động bí mật trong sự che chở đùm bọc của nhân dân Hà Nội.
Trong tâm trí người Hà Nội không bao giờ phai mờ hình ảnh Bác đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Ba Đình. Qua những câu chuyện thì thầm, người ta hỏi thăm nhau Bác sống ra sao, sức khỏe Bác thế nào? Tôi rất muốn khoe là tôi vừa được gặp Bác ở Đại hội phụ nữ. Nhưng đâu dám. Tôi thường chỉ trả lời: Tôi nghe kể lại v.v..
Một hôm, chị Xuân, một người bạn cũ của tôi, buồn rầu kể chuyện là đang dạy học ở vùng tự do, phải theo bố mẹ về đây. Anh chị vẫn đi bộ đội ở ngoài ấy. Chị cho tôi xem một tập ảnh gia đình và cuối cùng rút ra một tấm ảnh Bác, để giữa hai lần giấy cứng của bìa sách. “Bác vẫn ở trang đầu tập ảnh của gia đình tôi”. Chị nói vậy.
Tôi cũng có một tập ảnh - vật quý nhất trong tất cả các tài sản nhỏ bé đựng trong chiếc balô của tôi - trong có một chiếc ảnh Đại hội phụ nữ. Tập ảnh tôi giữ gìn, đem từ Việt Bắc về, nhưng cuối cùng phải để lại cho bạn giữ hộ ngoài vùng căn cứ vì không thể mang vào đây được. Tôi ngắm nhìn Bác, cảm động vì lâu quá cũng không được thấy ảnh Bác. Cảm động hơn nữa là hiểu được lòng người dân ở đây, vẫn ngày đêm nhớ Bác, vẫn giữ gìn tấm ảnh Bác như vật gì quý báu nhất của đời mình.
Xuân còn cho biết có người bạn đã cắt được những tấm ảnh Bác trên báo Cứu quốc cũ năm 1945 - 1946, trước khi bố mẹ cô đem đốt báo đi. Thế là từ chuyện tấm ảnh Bác, chúng tôi nói đến kháng chiến, đến cách mạng. Dần dà Xuân đã trở thành một cơ sở đáng tin cậy. Chị liên hệ với một nhóm cảm tình tham gia quyên tiền ủng hộ bộ đội, tham gia chống bắt lính. Đến khi chúng tôi ra tờ báo Phụ nữ Thủ đô viết tay in bằng thạch, thì đã có lần tôi nhờ Xuân tô lại hình ảnh Bác để đưa vào một số tờ báo kỷ niệm ngày 19-5-1953.
Ngày sinh nhật Bác, ngày Độc lập 02-9, bấy giờ chúng tôi không tổ chức treo cờ, rải truyền đơn như trước kia nữa. Nhưng thường có những cuộc họp mặt ăn kẹo, uống nước chè nói chuyện về Bác, về chiến sự. Có những gia đình cơ sở tổ chức kỷ niệm dưới hình thức ngày giỗ, ngày sinh nhật con trai, ngày ăn hỏi con gái, v.v.. Mẹ Thuận, con gái làm công nhân hãng dệt Cự Doanh, con trai đi kháng chiến, thắp vài nén hương cầu trời, cúng Phật cho “Cụ Hồ được mạnh khỏe, sống lâu” để cách mạng chóng thắng lợi, gia đình được sum họp.
Xa xôi cách trở, bà con vẫn nghĩ Bác sống ở núi rừng Việt Bắc tuổi già liệu có khỏe không, chắc vất vả nhiều lắm. Chị em lao động, buôn thúng bán mẹt tuy làm ăn vất vả, chạy ngược chạy xuôi mới đủ nuôi gia đình nhưng vẫn cố dành tiền mua quà gửi biếu Bác, tặng bộ đội. Có lần chị Thúy Hạnh báo tin cho tôi là chị em ở chợ Đồng Xuân đã mua gửi ra vùng tự do năm mét lụa tơ tằm để chuyển lên Việt Bắc kính biếu Bác.
Và sung sướng biết bao đến ngày lễ mừng Giải phóng Thủ đô, tôi lại được nhìn thấy Bác tại Quảng trường Ba Đình, cũng như ngày 02-9 năm xưa, nhưng lại khác xưa bao lần. Những con người đang đứng ở đây, kể cả tôi, đã thay đổi, già dặn lên bao nhiêu sau chín năm trường kỳ kháng chiến. Đội ngũ của ta lớn mạnh thêm rất nhiều. Uy tín của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, của Đảng, của Bác đã vang lừng trên thế giới.
(Dương Thoa, trích từ cuốn sách: Nước non bừng sáng,
Nxb. Phụ nữ, Hà Nội, 1975).
Khánh Linh (tổng hợp)
Còn nữa
Chú thích:
1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.3, tr.555.
3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.3, tr.557.
4. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.240.
5. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.35-36.
3. Hà Nội mồng 02-9-1945
Hà Nội tưng bừng màu đỏ. Một vùng trời bát ngát cờ, đèn và hoa. Cờ bay đỏ những mái nhà, đỏ những rặng cây, đỏ những mặt hồ.
Biểu ngữ bằng các thứ tiếng Việt, Pháp, Anh, Hoa, Nga chăng khắp các đường phố: "Nước Việt Nam của người Việt Nam", "Đả đảo chủ nghĩa thực dân Pháp", "Độc lập hay là chết", "Ủng hộ Chính phủ lâm thời", Ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh", "Hoan nghênh phái bộ Đồng minh"...
Các nhà máy, các cửa hiệu buôn to, nhỏ đều nghỉ việc. Chợ búa không họp. Mọi hoạt động buôn bán, sản xuất của thành phố tạm ngừng, đồng bào Thủ đô già, trẻ, gái, trai đều xuống đường. Mọi người đều thấy mình cần phải có mặt trong ngày hội lớn đầu tiên của đất nước.
Những dòng người đủ mọi màu sắc, từ khắp các ngả kéo về vườn hoa Ba Đình.
Đội ngũ của những người thợ quần xanh, áo trắng, tràn đầy sức mạnh và niềm tin. Người lao động bình thường hôm nay đến ngày hội với tư thế đường hoàng của những người làm chủ đất nước, làm chủ tương lai.
Hàng chục vạn nông dân từ ngoại thành kéo vào. Những chiến sỹ dân quân mang theo côn, kiếm, mã tấu. Có những người vác theo cả những quả chùy đồng, những thanh long đao rút ra từ những giá vũ khí bày để trang trí trong các điện thờ. Trong hàng ngũ của các chị em phụ nữ nông thôn với những bộ quần áo ngày hội, có những người vấn khăn vàng, mặc áo tứ thân, thắt lưng hoa lý. Cũng chưa bao giờ người nông dân ở những làng xóm nghèo quanh Hà Nội đi vào thành phố với một niềm tự hào như ngày hôm ấy.
Những cụ già vẻ mặt nghiêm trang. Những cô gái Thủ đô hớn hở, áo màu rực rỡ.
Rộn ràng là các em thiếu nhi. Dù sự giàu nghèo của mỗi gia đình chưa đổi khác, nhưng từ ngày hôm nay, tất cả các em đều trở thành những người chủ nhỏ của đất nước độc lập. Theo nhịp còi của các anh, các chị phụ trách, các em khua rền trống ếch, dậm chân bước đều, hát vang những bài ca cách mạng.
Những nhà sư, những ông cố đạo cũng rời nơi tu hành, xuống đường, xếp thành đội ngũ đến dự ngày hội lớn của dân tộc.
Nắng mùa thu rất đẹp trên Quảng trường Ba Đình từ giờ phút này đã đi vào lịch sử. Đội danh dự đứng nghiêm trang chung quanh lễ đài mới dựng. Các chiến sỹ Quân giải phóng bữa trước theo Quân lệnh số 1 của Uỷ ban Khởi nghĩa, từ Tân Trào tiến về phía Nam "đánh vào các đô thị và trọng trấn của quân địch". Hôm nay, họ đã đứng sát cánh cùng các đội tự vệ của công nhân thanh niên và lao động Thủ đô bảo vệ Chính phủ lâm thời.
Sau bao năm bôn ba khắp thế giới, mang án tử hình của đế quốc Pháp, qua mấy chục nhà tù và những ngày dài gối đất nằm sương, Bác đã trở về ra mắt trước một triệu đồng bào. Sự kiện lịch sử này mới hôm nào còn ở trong ước mơ.
Ba tiếng HỒ CHÍ MINH không bao lâu đã vang đi khắp thế giới với những truyền thuyết mà người ta thường dành cho các bậc vĩ nhân. Nhưng vào ngày hôm ấy, cái tên mới của Bác vẫn còn mới lạ với nhiều đồng bào. Số người biết Bác chính là đồng chí Nguyễn Ái Quốc khi đó không nhiều.
Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị Chủ tịch của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đã ra mắt đồng bào như một lãnh tụ lần đầu xuất hiện trước đông đảo quần chúng.
Đó là một cụ già gầy gò, trán cao, mắt sáng, râu thưa. Cụ đội chiếc mũ đã cũ, mặc áo kaki cao cổ, đi dép cao su trắng.
Mấy ngày hôm trước, một vấn đề được đặt ra là phải có một bộ quần áo để Bác mặc khi Chính phủ ra mắt đồng bào. Cuối cùng, Bác đã chọn bộ quần áo này. Hai mươi bốn năm làm Chủ tịch nước, trong những ngày lễ lớn của dân tộc, trong những cuộc đi thăm nước ngoài, Chủ tịch Hồ Chí Minh bao giờ cũng xuất hiện với một hình ảnh giản dị, không thay đổi. Vẫn bộ quần áo vải, trên ngực không một tấm huân chương, y như lần đầu Bác đã ra mắt đồng bào.
Ông Cụ có dáng đi nhanh nhẹn. Dáng đi này cũng làm cho đôi người lúc đó hơi ngạc nhiên. Họ đã không nhìn thấy ở vị Chủ tịch dáng đi trang trọng của những người "sang". Giọng nói của Ông Cụ phảng phất: Giọng nói của một miền quê đất Nghệ An.
Bác đã xuất hiện trước một triệu đồng bào ngày hôm đó như vậy.
Lời của Bác điềm đạm, đầm ấm, khúc chiết, rõ ràng. Không phải là cái giọng hùng hồn người ta thường được nghe trong những ngày lễ long trọng. Nhưng người ta tìm thấy ngay ở đó những tình cảm sâu sắc, ý chí kiên quyết; tất cả đều tràn đầy sức sống; từng câu, từng tiếng đi vào lòng người.
Đọc bản Tuyên ngôn Độc lập đến nửa chừng, Bác dừng lại và bỗng dưng hỏi:
- Tôi nói, đồng bào nghe rõ không?
Một triệu con người cùng đáp, tiếng dậy vang như sấm:
- Co.o.ó!
Từ giây phút đó, Bác cùng với cả biển người đã hòa làm một.
Đây là bản Tuyên ngôn của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vừa giành được độc lập bằng cuộc chiến đấu suốt 80 năm của dân tộc. Đây còn là những lời lẽ tâm huyết, đầy cảm kích của đội tiên phong giác ngộ nhất của giai cấp cách mạng nhất, có những người con tuyệt đối trung thành với lợi ích của giai cấp và của dân tộc, trước máy chém, trước miệng súng của quân thù, đã từng giật tấm băng đen bịt mắt, hô lớn: "Việt Nam độc lập muôn năm!".
Buổi lễ kết thúc bằng những lời thề Độc lập:
- Chúng tôi, toàn thể dân Việt Nam xin thề: "Kiên quyết một lòng ủng hộ Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh".
- Chúng tôi xin thề: "Cùng Chính phủ giữ nền độc lập hoàn toàn cho Tổ quốc chống mọi mưu mô xâm lược, dù có phải chết cũng cam lòng".
- Nếu Pháp đến xâm lược lần nữa thì chúng tôi xin thề:
"Không đi lính cho Pháp,
Không làm việc cho Pháp,
Không bán lương thực cho Pháp,
Không đưa đường cho Pháp!".
Một triệu con người, một triệu tiếng hô cùng hòa làm một. Đó là lời thề của toàn dân kiên quyết thực hiện lời Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa đọc để kết thúc bản Tuyên ngôn Độc lập:
"Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy".
"Bản án chế độ thực dân Pháp" đã có từ 30 năm trước đây. Nhưng hôm nay mới chính là ngày chế độ thực dân Pháp bị đưa ra cho toàn dân Việt Nam công khai xét xử.
Lịch sử đã sang trang. Một kỷ nguyên mới bắt đầu: Kỷ nguyên của Độc lập, Tự do, Hạnh phúc.
Bản đồ thế giới phải sửa lại vì sự ra đời của một nhà nước mới: Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Cùng với cuộc Tổng khởi nghĩa nổ ra trong suốt hạ tuần tháng 8, ngày Độc lập mồng 02-9 đã có một ý nghĩa cực kỳ trọng đại trong đời sống chính trị, tinh thần của dân tộc.
Điều lo lắng của Bác trước đây 30 năm: "Hỡi Đông Dương đáng thương hại! Người sẽ chết mất, nếu đám Thanh niên già cỗi của Người không sớm hồi sinh", hôm nay, không còn là điều khiến cho Người phải băn khoăn. Cả dân tộc đã hồi sinh.
Độc lập, tự do đã đến với mỗi người dân. Mỗi người đã thấy được giá trị thiêng liêng của nó, thấy trách nhiệm phải bảo vệ. Vô vàn khó khăn còn ở trước mắt. Nhưng đối với bọn đế quốc, muốn phục hồi lại thiên đàng đã mất, mọi việc cũng không còn dễ dàng như xưa...
(Hữu Mai ghi, trích từ cuốn sách: Những năm tháng không thể nào quên, Nxb. Quân đội nhân dân, Nxb. Thông tin lý luận, Hà Nội, 1990).
4. Đuổi ruồi mà không vỡ bình
Sau Cách mạng Tháng Tám, quân Tàu Tưởng đại diện Đồng minh vào nước ta giải giáp quân Nhật, nhưng thực chất chúng gây nhiều khó khăn cho chính quyền non trẻ của ta. Ngày nào hầu như cũng có bọn Tưởng đòi gặp Bác để yêu sách, quấy nhiễu. Nhìn chúng ngông nghênh, hống hách, chúng tôi căm lắm, nhưng vẫn phải nén giận làm lành. Nhưng bọn chúng được đằng chân lại muôn lân đằng đầu, thấy ta nhân nhượng chúng càng lấn tới. Chúng đã khiêu khích cả đơn vị bảo vệ Bác. Một lần anh em đi tập luyện, khi qua trạm kiểm soát của bọn Tưởng, chúng liền ngăn lại, đòi thu vũ khí và giữ một vài đồng chí. Ở nhà nghe tin, anh em chúng tôi bất bình lắm. Có người bực bội nói:
- Chúng đến nước ta đã không tôn trọng chủ quyền lại còn ngang ngược. Ta phải cho chúng một bài học để hiểu rằng không phải đến đây muốn làm gì cũng được!
Thấy chúng tôi bàn tán, Bác biết chuyện. Người hỏi:
- Các chú thấy ruồi nhặng có đáng ghét không?
- Thưa Bác, nó bẩn và hôi hám lắm ạ!
- Thế các chú có chiếc bình thủy tinh đẹp mà ruồi nhặng bậu vào thì làm thế nào?
Mỗi người trả lời theo cách riêng của mình.
Nghe xong các ý kiến, Bác ôn tồn giải thích:
- Chúng ta vừa mới giành được độc lập ví như chiếc bình quý, nhưng đang bị bọn ruồi nhặng làm bẩn. Nếu ta đập mạnh thì bọn ruồi chết nhưng vỡ bình. Vì vậy phải làm cách nào đuổi được ruồi mà không bị vỡ bình. Các chú phải bình tĩnh. Việc này Bác đã bảo các chú chỉ huy đơn vị giải quyết.
Chúng tôi đều hiểu ý nghĩa lời khuyên của Bác, từ đó cố tránh những va chạm không cần thiết và giữ được thái độ kiên nhẫn khi bị bọn chúng khiêu khích.
(Theo Hoàng Hữu Kháng, Phạm Bạn ghi, trích trong cuốn Nhớ mãi lời Bác, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 1987).
5. Sức cảm hóa kỳ diệu
Cuối tháng 02-1946 cụ Huỳnh Thúc Kháng ra Hà Nội. Cốt để biết nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc mà cụ đã nghe tiếng từ lâu là người như thế nào, chứ cụ nhất định không nhận chức vụ chi cả trong Chính phủ. Đặc biệt cụ lo lắng về cái mà cụ gọi là tình hình "đảng tranh".
Theo ý cụ thì Việt Minh, Việt Nam quốc dân đảng và Việt Nam cách mạng đồng minh đều tranh đấu cho dân, cho nước, các vị cầm đầu đều là người yêu nước, từng bôn ba hải ngoại, nay cần đặt quyền lợi quốc gia lên trên, chứ không nên vì chuyện đảng phái mà đả kích nhau mãi.
"Chí thành năng động, tấm lòng thành của Cụ Hồ làm đá cũng phải chuyển, huống là tôi". Đó là câu nói chân thành xúc động của cụ Huỳnh khi gặp Bác. Cho nên ngày 02-3-1946, tại buổi họp đầu tiên của Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, cụ Huỳnh Thúc Kháng đứng cạnh Chủ tịch Hồ Chí Minh với tư cách Bộ trưởng Bộ Nội vụ.
Cụ Huỳnh đã đặt vào Chủ tịch Hồ Chí Minh một sự tin tưởng hoàn toàn. Bắt tay vào công việc thực tế và theo lối dư luận của đông đảo nhân dân, cụ Huỳnh ngày càng tin tưởng vào những người lãnh đạo mới và thấy rõ bộ mặt thật của bọn Nguyễn Hải Thần, Nguyễn Tường Tam, Vũ Hồng Khanh... Nhất là sau khi công an ta phát giác ra được đầy đủ tang chứng âm mưu vụ đảo chính ở phố Đuyvinhô (nay là phố Bùi Thị Xuân) và vụ bắt cóc người ở phố Ôn Như Hầu (nay là phố Nguyễn Gia Thiều) tháng 7-1946.
Từ đó cho đến cuối tháng 11-1946, cụ Huỳnh lên đường đi kinh lý các tỉnh Trung Bộ, cụ vẫn thường gọi Bác là vị "Cha già của dân tộc".
(Theo Báo Hà Nội mới, ngày 11-5-1980).
6. Bác giao cho chú đi cứu đói
Chính quyền đã về tay cách mạng, về tay nhân dân. Trong những ngày trứng nước ấy có bao nhiêu khó khăn. Tôi tạm bỏ nghề thầy thuốc và được ra làm Chủ tịch khu phố Chợ Hôm.
Nước sông Hồng lên cao. Nạn đê vỡ đe dọa. Nạn đói hàng ngày cướp đi bao người dân vô tội. Chưa hết. Lại thêm dịch chấy rận do quân Tàu Tưởng mang sang ngày một lan rộng. Tôi tận mắt nhìn thấy nhiều người ngắc ngoải trên vỉa hè. Hàng ngày xe ôtô, xe bò đi nhặt xác chết mang ra nghĩa địa chôn. Giữa lúc đó, tôi được gọi lên gặp Bác. Vừa vào, tôi đã được Bác ân cần hỏi han ngay. Bác nhìn một lượt các bộ trưởng trong Chính phủ lâm thời có mặt lúc đó: Võ Nguyên Giáp, Trần Huy Liệu, Lê Văn Hiến, Cù Huy Cận... rồi giọng nghẹn ngào, xúc động, Bác nói:
- Hàng triệu người mình đã chết đói. Và còn hàng vạn người đang bị đói. Bác cho chú nhiệm vụ đi cứu đói. Chú về bắt tay vào việc ngay đi...
Bác còn dặn dò tôi tỉ mỉ cách thức làm việc như thế nào và hỏi tôi còn có những khó khăn, vướng mắc gì nữa. Bác lại chu đáo nhắc thêm:
- Công việc này quan trọng lắm đây. Có khó khăn gì chú Hợp lên gặp Bác. Lên lúc nào cũng được, chú rõ chưa! Tôi không thể tưởng tượng ra phút hạnh phúc của đời tôi như thế này. Những người trí thức cũ như chúng tôi cũng được Bác yêu thương, tin cậy như vậy sao?
Thế là chỉ trong vòng mấy tháng sau ngày Tổng khởi nghĩa, những người thân trong gia đình tôi lần lượt được Bác giao công tác. Anh ruột tôi, kỹ sư Đỗ Xuân Dung được Bác giao trông nom đê điều, chống lũ lụt. Vợ tôi được giao việc cứu thương, cứu nạn, lập Hội Hồng thập tự. Và tôi được Bác trực tiếp gọi lên giao cho nhiệm vụ cứu đói. Chúng tôi sung sướng bảo nhau phải một lòng, một dạ theo cách mạng, xứng đáng với sự tin yêu của Bác Hồ.
(Theo Giáo sư Đỗ Xuân Hợp, trích trong cuốn Bác vẫn cùng chúng cháu hành quân, Nxb. Quân đội nhân dân, 1984).
7. Đại đoàn kết, làm sao có lợi cho sự nghiệp chung
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 mới thành công, chính quyền nhân dân chưa vững chắc và còn gặp nhiều khó khăn. Sau ngày đọc Tuyên ngôn Độc lập và ra mắt Chính phủ lâm thời ít lâu, một lần Bác gọi tôi và hỏi:
- Chú có quen cụ Trần Trọng Kim và biết cụ ở đâu không?
Ai cũng biết Trần Trọng Kim là nhà học giả đứng đầu chính phủ do Nhật dựng nên sau cuộc đảo chính Pháp ở Đông Dương ngày 09-3-1945, tôi ít gặp nhưng có quen, vì trước cùng là nhà giáo, mặc dù ông ta nhiều tuổi hơn tôi. Bác hỏi tiếp:
- Nhà cụ ấy có ngõ để xe ôtô vào không?
Tôi xin Bác để tôi trực tiếp đi xem xét lại, chưa thể trả lời chính xác chi tiết này. Tôi hiểu Bác muốn có một cuộc gặp khá kín đáo để tránh mọi sự hiểu lầm hoặc bọn phản động phá rối về sau.
Tôi đến phố Nhà rượu quan sát, về báo cáo Bác: Không có cổng cho xe vào! Tôi không chắc Bác Hồ có dịp gặp Trần Trọng Kim lần nào không, vì ít lâu sau có tin cụ biến mất khỏi Hà Nội không để lại dấu vết gì. Và rồi cụ mất âm thầm nơi xứ lạ quê người.
Cùng thời gian đó, Bác Hồ đã chủ động gặp cả Ngô Đình Diệm ra ẩn náu ở Hà Nội, bàn chuyện hợp tác giành độc lập cho nước nhà. Nhưng họ Ngô vốn nuôi đầu óc chống cộng kịch liệt, đã từ chối.
Hoặc lúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp vừa bùng nổ, Bác không quên cử đồng chí Phan Mỹ phụ trách Văn phòng Phủ Chủ tịch về tận quê đón cụ Phan Kế Toại, khâm sai đại thần cũ, mời ra làm việc. Cụ Phan mừng lắm, đã đi theo kháng chiến.
Tôi cũng còn nhớ buổi tiễn Bác từ Pari đi Toulon để đáp tàu biển về nước sau khi ký Tạm ước ngày 14-9-1946, khi xe lửa chuyển bánh, Bác Hồ nhắc tôi lần cuối:
- Chú nhớ tìm gặp các bạn quen, giữ quan hệ tốt với họ.
Tôi hiểu lời nhắc của Bác, vì trước đó Bác đã dặn dò kỹ. Chính quyền Pháp bây giờ thuộc về những người xã hội như Léon Blum, Moutet, thế lực không mạnh và còn do dự không muốn tiến hành chiến tranh ở Đông Dương, phải tìm cách tranh thủ.
Có thể nói Bác Hồ là một con người có lòng vì nước vì dân, mạnh dạn khai thác những khả năng nhỏ nhất để tháo gỡ tình hình phức tạp, mở rộng khối đại đoàn kết dân tộc. Bác khoan dung không hề định kiến quá khứ, tìm đến từng con người cụ thể, với ai cũng thử thuyết phục và dám dùng, kể cả lớp quan lại cũ, tất cả nhằm đạt mục đích cuối cùng là làm sao có lợi cho sự nghiệp chung.
(Giáo sư Hoàng Minh Giám kể, đăng trên báo Đại đoàn kết, ngày 22-01-1990).
Thanh Huyền (tổng hợp)
Còn nữa
8. Chỉ có hạng nhì thôi!...
Năm 1958, Hà Nội thanh toán xong nạn mù chữ, được Bác thưởng Huân chương Lao động hạng Nhì. Chủ tịch Trần Duy Hưng và tôi lên xin gặp Bác. Tôi cứ nằn nì xin Bác cho Hà Nội Huân chương Lao động hạng Nhất. Bác nghĩ một chút rồi gọi chúng tôi lại bên bức tường. Bác vạch một giới hạn rồi bảo: "Nam Định được thế này, thì tặng Huân chương Lao động hạng Nhất. Hà Nội cũng được thế này, nhưng chỉ cho hạng Nhì thôi - Thủ đô thì phải cao hơn mới được hạng Nhất!".
Rồi Bác nheo mắt nhìn tôi "Hà Nội có ông Điềm mà không làm được à?" (Chả là lúc bấy giờ, tôi ở trong Ban lãnh đạo Sở Vận động bổ túc văn hóa của Hà Nội).
Chúng tôi không dám nằn nì nữa, nhưng lại thấy tự hào, phấn khởi. Ấy vậy! Bác có cách nói hay như vậy - Vừa là răn vừa là khen, vừa là khích lệ, vừa giản dị, vừa thích hợp với từng cán bộ.
Từ đó, tôi tâm niệm: Quan tâm làm công tác bổ túc văn hóa, làm cho đến khi nào sức khỏe không cho làm nữa thì thôi, để góp phần đưa phong trào bổ túc văn hóa ở Thủ đô đạt kết quả thật tốt, cao hơn các địa phương xứng đáng với lòng mong mỏi của Bác.
(Theo Hồ Đắc Điềm, báo Hà Nội mới, 1980).
9. Mễ Trì ngày ấy
Vụ chiêm Xuân năm ấy (1958), trời nắng hạn kéo dài, ruộng đồng Mễ Trì nứt nẻ chân chim, công việc sản xuất nông nghiệp khó khăn. Chi bộ đảng Mễ Trì đã động viên lực lượng thanh niên và tổ chức nông dân đi đầu trong công tác chống hạn.
Sau hàng tháng trời vất vả, hàng chục giếng đất, hố đấu, ao chuôm mương máng được đào và nạo vét trên khắp cánh đồng thôn Thượng, thôn Hạ và Phú Đô. Dòng nước mát, từ đó chảy theo những con mương nhỏ tưới xanh trở lại 40 mẫu mạ xứ đồng Sung vàng héo hôm nào. Trên đồng ruộng Mễ Trì, từ ruộng thấp đến ruộng cao đã nhộn nhịp tiếng cười của người cày, người cấy.
Mễ Trì trở thành nổi tiếng về chống hạn không những ở Thủ đô mà còn là một trong những điển hình của toàn miền Bắc. Dù bận trăm công nghìn việc, Bác vẫn theo dõi tình hình chống hạn và quyết định về thăm Mễ Trì.
Hôm ấy, tại đình làng Hạ, trên hai trăm đại biểu đang họp nghe báo cáo thành tích chống hạn thì được tin Bác về thăm.
Từ trên xe ôtô bước xuống, Bác Hồ vào thẳng đình, Bác mặc bộ quần áo kaki xanh bạc màu, đội mũ cát vành to, chân đi đôi dép cao su đã cũ.
Mọi người đứng lên chào Bác, ai cũng muốn đứng gần Bác. Hiểu tâm trạng của mọi người, Bác vẫy tay thân mật ra hiệu cho các đại biểu ngồi xuống trật tự. Bằng giọng nói ấm áp Bác hỏi:
- Chú nào đại diện cho xã đây?
Khi ấy, đồng chí Nguyễn Thanh Lương đang đứng gần Bác, xúc động quá khẽ nói:
- Dạ thưa Bác, cháu ạ.
Bác lại hỏi:
- Chú làm gì?
- Thưa Bác, cháu làm Phó Bí thư Chi bộ kiêm Bí thư Nông hội xã ạ.
Bác âu yếm nhìn đồng chí Lương rồi hỏi tiếp:
- Chú bao nhiêu tuổi rồi?
- Thưa Bác cháu 19 tuổi ạ.
Bác cười nắm chặt tay đồng chí Lương:
- 19 tuổi, trẻ quá!
Bác quay sang các đại biểu:
- Nhân dân xã Mễ Trì làm tốt công tác thủy lợi phải không?
Không ai bảo ai, cả hội trường sung sướng đồng thanh nói:
- Thưa Bác, vâng ạ!
Bác nói tiếp:
- Được tin Mễ Trì làm tốt công tác chống hạn, hôm nay Bác về thăm...
Bác khen thành tích chống hạn của cán bộ và nhân dân trong xã, Bác động viên bà con hãy cố gắng chống hạn tốt hơn nữa để làm vụ đông xuân hết diện tích. Bác bảo:
- Đồng bào Mễ Trì phải "vắt đất ra nước thay trời làm mưa" đừng tin vào cầu đảo lễ bái. Hôm nay Bác xuống thăm và có phần thưởng cho Mễ Trì. Bác trao ba huy hiệu này cho xã, ai có thành tích xuất sắc trong công tác chống hạn thì tặng.
Và ba chiếc huy hiệu đó được tặng cho các ông: Nguyễn Văn Chi, Nguyễn Văn Tú, và bà Lê Thị Tương là những nông dân có thành tích chống hạn xuất sắc nhất.
Sau đó Bác đi thăm đồng, Bác đi thăm giếng nước chống hạn ở cánh đồng Xứ cửa Miếu. Đường bờ ruộng chật hẹp, các em thiếu nhi dẫm lên các trà mạ cạnh đường, thấy thế Bác Hồ liền nhắc:
Các cháu đừng đi xuống đó, dẫm chết hết mạ rồi.
Đến giếng đồng Xứ cửa Miếu, Bác hỏi đồng chí Lương đi bên cạnh:
Giếng này các chú đào bao lâu?
Thưa Bác, chúng cháu đào một tuần ạ.
Lực lượng nào đào?
Thưa Bác, chủ yếu là thanh niên và trung niên ạ.
Các chú đào được bao nhiêu giếng to như thế này rồi?
Thưa Bác, mới 9 chiếc ạ.
Trước khi ra về Bác còn căn dặn mãi chúng tôi cần tiếp tục làm tốt việc chống hạn để lúa đạt năng suất cao cho nhân dân được cơm no, áo ấm và nếu làm tốt Bác sẽ có phần thưởng.
(Theo Nghiêm Thị Hằng: Những lần đón Bác, Nxb. Hà Nội, 1984).
10. Nặn tượng Bác
Tôi quên sao được buổi sáng tháng Năm năm 1946 ấy, một buổi sáng mùa hè rực rỡ, Hà Nội chói lọi màu nắng, màu hoa phượng đỏ. Anh Nguyễn Đình Thi mang tới cho tôi một tin vui bất ngờ: Hội Văn hóa cứu quốc cử tôi cùng hai anh Tô Ngọc Vân và Nguyễn Đỗ Cung vào nặn tượng và vẽ chân dung Bác tại Bắc Bộ phủ. Niềm vui lớn khiến tôi lặng đi một phút.
Trong lúc này, Bác Hồ - người thuyền trưởng thiên tài đang chèo lái con thuyền đất nước qua cơn bão tố hằng ngày phải giải quyết bao công việc phức tạp, vẫn vui lòng dành cho chúng tôi một đặc ấn lớn.
Chúng tôi được phép ghi chép ký họa từ sáu đến tám giờ. Cứ đúng tám giờ là các đồng chí Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Hữu Nam lại tới báo cáo, trao đổi công tác với Bác. Phòng làm việc của Bác thoáng đãng, sàn gỗ đánh xi bóng lộn. Tôi xin mang theo một cái giá khá nặng và một hòm gỗ đựng đất sét. Thấy căn phòng quá sạch sẽ, tôi lúng túng không dám bước vào.
Bác biết ý, cho người kiếm một chiếc chiếu "để cô Kim để giá và hòm đất".
Bác ung dung ngồi đọc báo. Trên chiếc bàn rộng của Bác đặt hàng chồng báo các loại, trong nước, ngoài nước.
Đứng trước Bác, tôi cảm thấy tài năng nghệ thuật của mình nhỏ bé quá. Liệu mình có đủ sức miêu tả một phần nào cái vĩ đại của Bác qua bức tượng bán thân mà mình sắp sửa làm bằng cả tâm huyết và lòng kính yêu lãnh tụ không? Tôi vừa mừng, vừa lo, cứ loay hoay đứng từ xa, đo miệng Bác, tai Bác, râu Bác. Bác rất tinh tế và tế nhị khoát tay cho phép tôi cứ tự nhiên đừng quá dè dặt.
Mỗi ngày hai tiếng, được làm việc cạnh Bác, tôi thấy thì giờ trôi qua rất nhanh.
Thời gian lại rất gấp. Bác sắp lên đường sang Pháp dự Hội nghị Phôngtennơblô, với tư cách là thượng khách của Chính phủ Pháp.
Buổi đầu tiên, Bác mời thuốc lá thơm các anh Tô Ngọc Vân, Nguyễn Đỗ Cung. Bác cười bảo tôi: "Ngày mai, sẽ mời cô ăn kẹo".
Vào ngày thứ mười, trái với thường lệ, ba nghệ sĩ chúng tôi được vượt quy định khoảng 20 phút. Bác cười vui bảo:
- Hôm nay tôi làm thêm giờ, phải có bồi dưỡng đấy nhé!
Sau hơn hai mươi ngày miệt mài lao động, tôi hoàn thành tượng Bác, tác phẩm quan trọng cuộc đời nghệ thuật của tôi.
(Theo nghệ sĩ điêu khắc Nguyễn Thị Kim, Lê Hoàng ghi: Bông hồng của Bác, Nxb. Phụ nữ, 1985).
11. Bác làm văn nghệ
Cuối năm 1962, tôi được đi dự Đại hội văn nghệ toàn quốc lần thứ ba. Ngày 01 tháng 12, ngày cuối cùng của Đại hội, thì có tin Bác đến. Cả hội trường ào lên như sóng. Tiếng hoan hô "Bác Hồ muôn năm" vang lên cho đến lúc Bác giơ tay ra hiệu mới lắng đi. Nhìn chúng tôi lúng túng với những bó hoa trong tay. Bác bảo:
- Tặng hoa à? Tặng hoa thì phải đi nhanh lên chứ!
Không khí Đại hội lại ồn ào, vui vẻ, đầm ấm hẳn lên. Bác nói tiếp:
- Không mấy khi được gặp đông đủ thế này, Bác muốn bắt tay tất cả nhưng không đủ thì giờ. Vậy Bác bắt tay đại biểu thôi. Đại biểu nào cao tuổi nhất nào? - Bác cười: - Cao tuổi nhất, chứ không nói già đâu nhé.
Tiếng cười reo lại vang lên. Họa sĩ Nguyễn Phan Chánh chạy lên. Bác lại hỏi:
- Đại biểu nào ít tuổi nhất?
- Tôi giật thót mình, vì trong Đại hội tôi được coi là người trẻ nhất. Nhà văn Bảo Định Giang dẫn tôi về phía Bác:
- Thưa Bác, cháu Trà Giang, người miền Nam, ít tuổi nhất Đại hội đấy ạ!
Tôi dâng hoa lên Bác mà chân cứ run run. Bác hôn lên trán tôi và bảo:
- Trẻ mà có thành tích thì cháu càng phải chăm học nhất là phải hết sức khiêm tốn.
- Dạ! Tôi đáp lí nhí, nghẹn ngào, nước mắt cứ trào ra.
Sau đó Bác nói chuyện với Đại hội. Bác hỏi:
- Có bao nhiêu bản tham luận tất cả?
- Thưa Bác, chín mươi chín ạ!
Bác cười:
- Thế này là vừa đúng một trăm. Nhưng các cô, các chú đừng sợ, có ba trang thôi! Bác cầm tờ giấy giơ lên, cả hội trường lại cười reo vui vẻ.
Bác nói:
Bác nêu một kinh nghiệm cũ. Thời thanh niên - Bác hạ giọng thêm: - Giờ Bác vẫn còn là thanh niên - Bác hoạt động cho Đảng, Bác phải làm nhiều nghề. Làm ảnh, làm bếp. Đây có ai làm bếp không? Cũng có khi Bác làm văn nghệ. Bác có viết một cuốn tiểu thuyết1 về Cách mạng Tháng Mười Nga. Bác viết, đồng chí Hồ Tùng Mậu in. In bằng đất. Rồi phát hành bao nhiêu? Một quyển. Mấy quyển nữa thì cảnh sát Anh tịch thu hết. May mà nó tịch thu tiểu thuyết mà không tịch thu được người viết vì hai anh em đi vắng. Vậy mà một quyển tiểu thuyết phát hành được một quyển, được một người xem. Đó là "thành công" về tiểu thuyết của Bác! Bác lại viết một vở kịch2 đả kích Khải Định, viết bằng chữ Pháp. Thế mới gan chứ! Điếc không sợ súng mà! Viết xong, Bác phải đi. Sau này, "câu lạc bộ ngoại ô" có đem diễn. Thành công, thất bại thế nào. Bác cũng không biết. Đó là "thành tích" Bác viết kịch. Rồi Bác còn diễn kịch nữa đấy! Ở Pháp có nhóm văn nghệ sĩ tiến bộ. Họ viết một vở kịch đả kích thực dân. Bác sắm một vai, ra sân khấu không đầy một phút. Diễn xong anh em bắt tay khen diễn khá. Và thù lao cho một cốc cà phê.
Cả hội trường lại rộ lên tiếng vỗ tay, tiếng cười. Bác nói tiếp:
Kinh nghiệm thế nào? Trước cách mạng, muốn sống phải lao động chân tay, chứ làm văn nghệ thì ba lần làm văn nghệ Bác chỉ được uống một cốc cà phê thôi!
Bác nói chuyện thật giản dị mà rất dễ nhớ. Bác còn nói về sân khấu và điện ảnh dưới thời đất nước bị nô lệ. Bác kết luận:
Rõ ràng là dân tộc bị áp bức, thì văn nghệ cũng mất tự do. Văn nghệ muốn tự do thì phải làm cách mạng. Bác động viên, khuyên nhủ anh chị em làm công tác văn nghệ cố gắng sáng tạo nghệ thuật để có những tác phẩm xứng đáng với thời đại vẻ vang của chúng ta, có tác dụng với chúng ta ngày nay và để giáo dục cho con cháu ta đời sau.
Những lời Bác dạy là bài học rất lớn đối với tôi và với toàn thể giới văn nghệ nước ta.
(Theo nghệ sĩ điện ảnh Trà Giang: Bông hồng của Bác, Nxb. Phụ nữ, 1985).
Thanh Huyền (tổng hợp)
Chú thích:
1. Nhật ký chìm tàu.
2. Con rồng tre.
12. Tượng đồng bia đá cũng không bằng
Bác hết sức chăm lo đến việc chống giặc dốt. Nạn mù chữ còn là một di sản nặng nề do chế độ thực dân để lại. Theo lời kêu gọi của Bác, gần chục vạn giáo viên bình dân học vụ và hàng triệu đồng bào đang lao vào trận đánh để đẩy lùi giặc dốt.
Bác không những quan tâm một cách đặc biệt đến việc mở mang hiểu biết cho người dân một nước độc lập mà còn đặt vào đó những tình cảm thiết tha. Nha bình dân học vụ gửi tới Bác cuốn "Phương pháp và cách thức dạy vỡ lòng chữ quốc ngữ". Bác xem rồi tự viết vào đầu cuốn sách: "Anh chị em giáo viên bình dân học vụ cố gắng đọc kỹ sách này, rồi tận tâm dạy bảo đồng bào thất học, làm cho nạn mù chữ chóng hết. Thế là làm tròn nhiệm vụ thiêng liêng của mình đối với Tổ quốc".
Trong thư gửi giáo viên bình dân học vụ, Người viết: "Tôi mong rằng trong một thời gian rất ngắn, lòng hăng hái và sự nỗ lực của anh chị em sẽ có kết quả vẻ vang: Đồng bào ta ai cũng biết đọc, biết viết. Cái vinh dự đó thì tượng đồng bia đá cũng khồng bằng".
(Trích từ: Võ Nguyên Giáp: Những chặng đường lịch sử, Nxb. Văn hóa, 1997)
13. Ngày ấy Bác về
Mùa Thu năm 1964, nước sông Hồng lên to, đê quai Khuyên Lương có nguy cơ sắp vỡ. Lực lượng chúng tôi thức suốt ba, bốn đêm liền coi bờ, đắp thêm con chạch, quyết giữ không cho nước tràn vào.
Buổi sáng hôm ấy, đang mơ mơ tỉnh tỉnh ở quán canh ven đê, tôi giật mình tỉnh dậy thì Bác đã đến. Chủ tịch Trần Duy Hưng giới thiệu với Bác:
- Thưa Bác, đây là đồng chí Lương Văn Nghĩa, Chủ nhiệm Hợp tác xã.
Người tôi lúc ấy cứ nóng ran lên. Được gặp Bác ngay trong lúc gay go này thật sung sướng và bất ngờ quá.
Bác vỗ vai tôi và hỏi:
- Các chú có mệt không?
- Thưa Bác, không mệt lắm đâu ạ!
Bác liền hỏi gặng:
- Có thật không, làm suốt đêm mà không mệt thì giỏi thật!
Rồi Bác bảo tôi:
- Các chú dẫn Bác ra ngoài đê!
Bác hăng hái xắn quần đi cùng với chúng tôi. Hôm đó trời oi bức nên Bác cũng mệt. Đi đến cái lều ở gốc cây gạo, Bác định vào nghỉ. Lúc ấy, mấy công nhân phụ trách máy phát điện đang ngủ, chúng tôi định gọi anh em dậy, Bác liền xua tay:
- Làm việc cả đêm mệt, để các chú ấy ngủ!
Nói rồi, Bác xắn quần đi trước rất nhanh. Anh em bảo vệ thấy nóng, quạt cho Bác, Bác liền cầm quạt tự quạt lấy. Mặt trời đã lên cao, nắng bắt đầu gay gắt hơn. Bác hỏi chúng tôi:
- Các chú có quyết tâm bảo vệ không?
- Thưa Bác quyết tâm ạ!
Bác vui vẻ hỏi:
- Các chú quyết tâm bảo vệ là rất tốt, nhưng có khi phải hy sinh cái nhỏ để bảo vệ cái lớn!
Bác còn động viên nhân dân đang thường trực chống lụt hồi lâu rồi mới quay về.
Đến gốc gạo, Bác dừng chân vào lều nghỉ. Lúc này công nhân đã thức dậy. Vừa quạt, Bác vừa hỏi anh em:
- Các chú ngủ có ngon không?
- Thưa Bác ngủ ngon ạ!
- Các chú trực đến mấy giờ?
- Thưa Bác đến gần sáng để giải quyết điện cho bà con ạ!
Bác cười hiền từ:
- Các chú tận tình giúp nông dân thế là tốt. Công nông phải đoàn kết để xây dựng chủ nghĩa xã hội. Các đồng chí ở hợp tác xã đã bồi dưỡng gì các chú chưa?
- Thưa Bác, các đồng chí ấy bận chưa kịp bồi dưỡng và đấy cũng là nhiệm vụ của chúng cháu ạ!
Bác quay lại hỏi chúng tôi:
- Sao các chú không bồi dưỡng cho công nhân? '
- Thưa Bác, có ạ!
- Ừ, thế chứ, phải đoàn kết, xây dựng quan hệ công nông cho tốt!
Nói chuyện với anh em công nhân xong, Bác cùng đồng chí Trần Duy Hưng đi bộ ra xe. Chúng tôi trìu mến nhìn theo mãi bóng hình thân thương của Bác.
Và xúc động biết bao sau đó hai tháng, Bác có viết thư cho Thành ủy và hỏi thăm các đồng chí công nhân đã được hợp tác xã chúng tôi bồi dưỡng chưa?
(Theo Anh hùng Lao động Lương Văn Nghĩa: Muôn vàn tình thân yêu, Nxb. Thanh niên, Hà Nội, 1969).
14. Bác Hồ nói về làng mỹ nghệ
Tháng 02 năm 1964, nhân dịp Hội nghị Trung ương lần thứ 10, tôi được gọi lên tổ chức trưng bày những mặt hàng do Trường Cao đẳng Mỹ thuật công nghiệp làm ra. Triển lãm trưng bày tương đối đầy đủ các mặt hàng, sản phẩm của học sinh và cán bộ, nghệ nhân trong trường.
Bác xem hàng đồ gốm và khen:
- Nên phát triển cái này, các cụ ta trước đây làm nhiều cái này. Đồ sành, đồ gốm nó chắc bền, nó đẹp và thật quý, chứ ta ít làm đồ sứ quá. Nhưng dù thế nào cũng phải đảm bảo tính dân tộc. Bác nghĩ một chút rồi lại nói tiếp:
- À tính dân tộc. Bác chỉ vào cái chén và bảo:
- Đây này, ta chỉ có cái chén mà không có cái tách, cái tách là ngoại lai, cái tách là LA TASSE, cái chén không có cái tai. Các cụ uống trà, mời nhau thì bưng cái chén bằng hai tay, chứ không xách cái tai tách mà giơ ra mời (Bác vừa cười vừa làm hiệu), có uống cũng nâng chén lên, hai tay xoa xoa rồi mới uống, mà uống rất nóng. Đấy là dân tộc đấy.
Rồi Bác lại nói tiếp:
- Không những thế, nó còn tiện lợi. Chén không có tai, khi xếp chồng lại rất gọn vì không có tai, lại dễ rửa sạch vì cái bẩn thường cáu lại ở góc tai.
Bác lại chỉ vào cái ấm có quai bằng mây mà nói:
- Đây này, nên phát triển cái này mà không nên phát triển cái này (Bác chỉ vào cái ấm có tai). Cái này nó ở cái ấm tích và cái ấm đất của nông dân, cái này là của ta. Phải tìm hiểu phong tục tập quán, cách dùng của ta mà ra kiểu. Đấy là dân tộc ấy.
Sau đó Bác hỏi có phải nhập nguyên liệu của nước ngoài không? Tôi thưa:
- Thưa Bác, đại bộ phận là ở trong nước ạ!
Bác bảo:
- Tốt, còn lại tí ti bộ phận kia cũng cố gắng giải quyết nốt đi thì tốt hơn. Ta có dùng được tất cả là của ta thì mới rẻ.
Nghĩ một lát, Bác cười bảo:
- Sao chú không nói phần lớn nguyên liệu mà lại là đại bộ phận?
Bác như người cha hiền từ chú ý bảo ban con cái. Bác rất vui và nhắc chúng tôi phải làm thật tốt, nhanh, rẻ, để phục vụ nhân dân.
Đến trước mấy bộ bàn ghế bằng tre, trúc, Bác bảo:
- Thế này tốt, xứ ta là xứ nóng, không nên làm mãi các loại ghế to có đệm, vừa nặng, vừa đắt tiền mà nóng quá không ai muốn ngồi. Nên làm nhiều loại bằng trúc này vì ở nước ta tre trúc rất nhiều, dễ làm, ta khéo tay, có kiểu là có thể tự làm lấy được. Ghế làm bằng tre trúc vừa nhẹ nhàng, rẻ tiền, lại vừa sạch.
Đến trước một số hàng dệt, chủ yếu là hàng thổ cẩm Bác bảo:
- Dân ta chưa mua được những thứ này đâu, nhưng nếu bán ra ngoài được nhiều thì nên bán, tốt hơn là bán tơ cuộn, nhưng cũng phải làm thế nào cho nhanh, cho nhiều vì ta còn cần nhiều máy móc.
Bác luôn tươi cười và đi xem rất tỉ mỉ, chỉ có mấy hôm mà Bác vào phòng trưng bày đến bảy lần.
Có một buổi trưa, tôi đến sớm để dọn dẹp, đã thấy Bác đang xem xét. Bác thân mật hỏi chuyện tôi và bảo:
- Chú đợi đây, Bác về lấy cho xem mấy thứ đồ của bạn tặng Bác.
Một chốc, Bác trở lại với một biển chạm gỗ, một biển chạm nổi bằng ngà voi, một chén sứ đưa cho tôi xem, bảo tôi nhận xét rồi nói:
- Đúng là khéo, thật khéo nhưng không đẹp! Bởi vì tham quá, rườm rà quá. Ta phải thấy cho đúng cái khéo của người ta mà học tập, những cái gì chưa tốt phải nhận ra, đừng có tự ti. Phải thấy rõ cái giỏi, cái quý của mình mà giữ lấy. Đây, cho chú mượn một tuần xem cho kỹ.
Người còn dạy bảo:
- Ta có nhiều nghề quý như khảm trai ốc, chạm gỗ, thêu... Rất nhiều cái quý mà thợ giỏi cũng nhiều, nhưng bây giờ đều già cả rồi, các chú phải tìm lại, tìm những cụ già mà học, làm tốt lên, đừng có để mất đi.
(Theo Nguyễn Khang: Tập sáng tác Hội văn nghệ Hà Nội, tháng 5-1970).
15. "Ai yêu Bác Hồ Chí Minh"
"Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng. Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu nhi Việt Nam...". Đó là bài đồng ca ở đầu buổi biểu diễn báo cáo thành tích học tập với Bác kính yêu, nhân ngày Quốc tế Thiếu nhi của học sinh Trường Âm nhạc Việt Nam tại Phủ Chủ tịch, tối ngày 31-5-1969.
Hôm ấy, chúng tôi đưa các em đến Phủ Chủ tịch khá sớm để chuẩn bị. Tất cả đều hồi hộp chờ Bác đến. Im lặng và ánh nhìn hướng về phía cửa. Bỗng cả hội trường bừng lên náo nhiệt: - Bác đến rồi! Nhìn Bác đi thong thả, chậm rãi, linh cảm lo âu bỗng trào lên: Bác yếu mệt rồi ư? Nhưng rồi điều lo lắng ấy của mọi trái tim tan đi nhanh chóng khi bắt gặp nụ cười ấm áp của Bác và khi Người đưa tay vẫy gọi các cháu. Như đàn chim non, bầy trẻ ào đến quây quần quanh Bác. Bác dẫn các cháu đến chỗ Bác ngồi và bế hai cháu nhỏ nhất vào lòng, kéo các cháu khác đứng bên cạnh. Bác hỏi các cháu chuyện học hành, vui chơi... các cháu tranh đáp lời Bác. Cháu nào cũng muốn kể với Bác thật nhiều. Bác tươi cười chăm chú nghe các cháu kể chuyện như người ông đi xa mới về nghe đàn cháu ríu rít khoe chuyện ở nhà. Trong không khí đầm ấm ấy, các cháu trong hội đồng ca mở đầu buổi diễn. Bác Hồ vỗ tay hòa theo nhịp hát của các cháu. Cả hội trường hưởng ứng. Bài đồng ca biến thành bài hát tập thể sôi nổi, dạt dào... "Bác chúng em dáng cao cao, người thanh thanh, Bác chúng em mắt như sao, râu hơi dài. Bác chúng em nước da nâu vì sương gió..." và đến lúc lời ca cuối bài ngân lên "Chúng cháu ước mong Bác Hồ Chí Minh sống... muôn... năm". Cả hội trường trào lên trong tiếng vỗ tay kéo dài.
Sau mỗi tiết mục, Bác lại thưởng các cháu kẹo và ân cần động viên, nhận xét bài các cháu biểu diễn. Đặc biệt, sau khi em Nguyễn Thu Hải độc tấu đàn 36 dây, Bác ôm hôn và đưa em hai cái kẹo. Hải lưỡng lự băn khoăn không biết nên nhận một hay cả hai chiếc, vì em thấy các bạn ai cũng chỉ nhận một chiếc. Thấy vẻ lưỡng lự ấy, Bác hỏi ngay?
- Cháu muốn lấy một hay hai cái kẹo?
- Thưa Bác! Cháu muốn lấy một cái ạ.
Bác Hồ vui vẻ:
- Ừ phải, cháu ăn một cái, còn một cái để phần các bạn Tây Nguyên.
Chả là Hải biểu diễn khá đạt bài "Em nhớ Tây Nguyên". Chi tiết nhỏ bé ấy khiến chúng tôi thấu hiểu lòng Bác chẳng lúc nào nguôi nhớ miền Nam.
Ngay lúc như có điều gì suy nghĩ, Bác gọi em Hải:
- Cháu vừa biểu diễn bằng cây đàn gì vậy?
- Thưa Bác, đấy là cây đàn tam thập lục ạ!
Bác liền bảo:
- Sao cháu không gọi là đàn 36 dây theo tiếng của chúng ta?
Hải lúng túng:
- Thưa Bác, vâng ạ!
- Chúng tôi và các em đâu ngờ đó là buổi biểu diễn cuối cùng để Bác xem trước lúc Người đi xa mãi mãi.
(Trích trong cuốn Bác Hồ với Thủ đô Hà Nội, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2005).
Thanh Huyền (tổng hợp)
16. Các cô chú có đồng ý thế không?
Trong những năm 1955 - 1956, phong trào xóa nạn mù chữ phát triển rầm rộ. Đặc biệt khu Lương Yên là khu lao động có rất nhiều người từ 16 tuổi trở lên chưa biết chữ. Cuối tháng 02 năm 1956, khu phố tôi đã mở 75 lớp cho gần một ngàn đồng bào lao động học. Từ các cụ già đến các chị con mọn cũng tham gia học lớp bình dân học vụ vào buổi tối.
Hôm nay, buổi tối một ngày cuối tháng 3 năm 1956, tôi đến lớp học như thường lệ. Đang chăm chú viết, tôi bỗng nghe có tiếng lao xao. Tôi đoán chắc lại có phái đoàn đến thăm và động viên như nhiều lần trước nên vẫn mải mê nắn nót chép chính tả. Thoáng thấy có tia sáng vụt lóe chớp tôi thầm nghĩ: Quái, ai hút thuốc lào mà bật lửa liên tục thế nhỉ? (Sau mới biết là các phóng viên chụp ảnh). Lúc ngẩng lên thì đã thấy Bác đang đứng trước mặt, tôi. Tôi chưa kịp nói gì, Bác đã bảo: "Cô viết nữa đi, cô viết đẹp rồi đây!".
Tôi cảm động quá, chẳng biết nói gì, lúng túng đứng dậy và định vỗ tay chào mừng Bác. Nhưng Bác xua tay bảo: "Thôi thôi! Cô cứ ngồi xuống viết đi. Cô viết khá lắm".
Rồi Bác hỏi tiếp:
- Cô được mấy cháu rồi?
Được Bác hỏi chuyện, tôi sung sướng thưa:
- Thưa Bác, cháu được hai cháu ạ, một trai một gái.
- Cô sắp có cháu thứ ba phải không?
- Thưa Bác, vâng ạ!
- Chú ấy làm gì?
- Dạ thưa Bác, nhà cháu là thợ sửa chữa ô tô ạ.
- Cô cố mà học cho giỏi, đến 19 tháng 5 này viết thư cho Bác nhé.
- Dạ vâng ạ.
Nguồn hạnh phúc bất ngờ khiến tôi bàng hoàng, lưỡi cứng lại, người đờ ra. Đến khi Bác quay sang nói chuyện với mọi người, tôi vẫn ngỡ ngàng như không tin vào sự thật. Tôi như bừng tỉnh khi nghe giọng nói đầm ấm của Người cất lên:
- Thực dân Pháp đô hộ nước ta, các cụ, các cô, các chú không được đi học là thiệt thòi. Bây giờ có lớp bình dân học vụ, các cụ già còn đi học, vậy các cô, các chú phải cố gắng lên để theo các cụ. Các cô, các chú có đồng ý thế" không?
- Thưa Bác, đồng ý ạ!
Tôi nói thật to, hòa chung giọng với mọi người.
Quay sang giảng viên là cháu Hà, học lớp 5, mới độ 13-14 tuổi, Bác đặt tay lên vai cô "giảng viên tí hon” căn dặn:
- Cháu cố gắng chịu khó dạy các cô, các chú biết đọc, biết viết cho tốt nhé!
Cuối cùng Bác căn dặn, động viên mọi người học hành chóng tiến bộ. Rồi Bác ra về cũng đột ngột như lúc đến vậy. Chúng tôi xô cả ra cửa lớp, nhìn theo mãi dáng cao gầy, giản dị trong bộ quần áo kaki phai màu cho đến khi bóng Người khuất sau dãy nhà trước mặt.
(Theo bà Nguyễn Thị Tính, trích trong cuốn Bác Hồ với phụ nữ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1980).
17. Một chuyến thăm, ba bài học
Sau hơn một tuần diễn ra trận chiến bảo vệ kho xăng Đức Giang, ngày 29-6-1966 Bác Hồ đến thăm một đại đội thuộc Đoàn thông tin Sông Điện, Bộ đội phòng không đóng ở chùa Trầm (Hoài Đức). Cuộc đi thăm không báo trước. Khi chiếc xe con dừng lại ở lưng chừng dốc, một chiến sỹ nhận ra Bác reo to lên. Bác giơ tay ra hiệu không được làm ồn ào rồi bảo chiến sỹ đó đưa Bác vào đơn vị.
Với đôi dép cao su giản dị Bác đi rất nhanh trên sườn đồi, bộ quần áo bà ba nâu bay trong gió. Sau khi dừng lại xem câu lạc bộ, Bác nhanh nhẹn đi xuống nhà bếp. Thấy đồng chí Hào Tổ trưởng anh nuôi đang bê một nồi cơm to từ trên bếp lò xuống. Bác vui vẻ hỏi:
- Mỗi bữa chú ăn được mấy bát?
- Thưa Bác, cháu ăn được ba bát ạ.
- Chú ăn được như vậy là tốt - Nói xong, Bác mở hộp thuốc lá lấy ra một điếu đưa cho Hào.
- Bác biếu chú, hút đi!
Rồi Bác lấy một điếu khác ra để hút. Thấy Bác có ý tìm đóm để châm lửa, Hào vội rút bao diêm trong túi ra định bật diêm cho Bác, Bác liền ngăn lại:
- Chú để dành diêm mà nhóm bếp. Cả bếp lò đang hồng thế kia tha hồ mà cho Bác cháu ta châm thuốc.
Chỉ một que diêm mà Bác đã cho chúng tôi bài học sâu sắc về tinh thần tiết kiệm.
Ở bếp bước ra, Bác hỏi cán bộ đại đội:
- Các chú có trồng rau không?
- Thưa Bác, chúng cháu chỉ trồng được rau muống dưới chân núi thôi ạ. Còn trên sườn đồi này nhiều sỏi, trồng không lên.
Bác kể lại kinh nghiệm hồi ở chiến khu và bảo:
Các chú xúc hết đá đi, xới đất, xuống ao bốc bùn đổ lên, rau sẽ xanh tốt. Có trồng có ăn, đỡ phần cung cấp của nhân dân.
Từ đó, trên vách đá men theo con đường trong đơn vị các vườn rau đua nhau mọc lên xanh tốt. Đơn vị không chỉ tự túc rau ăn mà còn bán cho đơn vị bạn và nhân dân nữa.
Bài học thứ ba Bác dạy cho chúng tôi là con đường mòn và công tác dân vận. Khi đơn vị chưa đóng ở chùa Trầm, bà con trong vùng vẫn đi làm đồng theo con đường mòn qua núi. Từ ngày đơn vị đến, anh em đã tự động rào lại cấm người qua lại. Thăm qua mấy nơi, Bác bảo tập hợp bộ đội lại để Bác nói chuyện, Bác căn dặn:
- Muốn làm tốt nhiệm vụ, các chú phải đoàn kết nội bộ tốt, đoàn kết chặt chẽ với nhân dân địa phương... chỉ có dựa vào nhân dân, đoàn kết với nhân dân mới bảo vệ được mình, che mắt địch và đánh thắng được chúng.
Chợt Bác chỉ tay ra phía đường cái và hỏi:
- Thế các chú cấm con đường này thì nhân dân đi lối nào?
- Thưa Bác, đi vòng theo các bờ ruộng ngoài kia ạ!
Bác nghiêm mặt:
- Như vậy là không được. Các chú cấm đường để bảo mật, phòng gian là đúng, nhưng phải đắp đường khác cho dân đi chứ. Có như vậy mới đúng là quân dân đoàn kết!
Bác dặn đơn vị phải làm ngay, đắp đường cho to, trồng cây hai bên và khi nào làm xong báo cáo cho Bác biết. Ngay hôm sau, đơn vị bắt tay vào làm đường, làm cả trưa hè nắng lửa, đốt đuốc làm cả đêm. Con đường hoàn thành trước hạn định. Các cụ trong làng đem cây ra trồng hai bên. Con đường quân dân đoàn kết ấy được đặt tên là "Đường Quyết Thắng" - Con đường mang ý Bác, lòng dân, con đường đi của chúng tôi: Vì nhân dân phục vụ.
(Theo Vũ Trọng Tâm, trích trong cuốn Bác vẫn cùng chúng cháu hành quân, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1984).
18. Nghệ sỹ phải là chiến sỹ
Vào một ngày cuối Thu năm 1959, tôi được báo vào Phủ Chủ tịch hát phục vụ Bác. Niềm vui quá lớn, quá bất ngờ khiến tôi hồi hộp, lo lắng, đứng ngồi không yên. Tôi lo trước Bác, mình sẽ lúng túng.
Vừa trông thấy tôi, Bác hỏi ngay:
- Hôm nay cô hát bài hát gì cho Bác nghe đây?
Tôi dè dặt thưa:
- Thưa Bác, cháu ngâm Kiều ạ.
Bác hỏi:
- Tại sao cô lại chọn ngâm Kiều?
Tôi luống cuống, ấp úng thưa:
- Thưa Bác, Kiều là tác phẩm của thiên tài Nguyễn Du. Cuộc đời Kiều ngày xưa trăm nghìn cay đắng, nhưng ngày nay nhờ có cách mạng, có Bác, xã hội Việt Nam không còn những nàng Kiều nữa ạ. Thấy tôi lúng túng, Bác liền thân mật bảo:
- Này nghệ sỹ phải là chiến sỹ. Đã là chiến sỹ phải dũng cảm.
Bất chợt Bác hỏi tôi:
- Cô vẫn hai cháu đấy chứ?
Tôi bàng hoàng cả người?
- Thưa Bác vâng ạ.
Thì ra hồi năm 1957, trong đoàn thanh niên Việt Nam đi dự phéttivan 6 ở Liên Xô, tôi đã được vinh dự gặp Bác tại Bắc Kinh. Lần đó Bác có hỏi chuyện gia đình tôi. Tôi đã thưa với Bác là có hai cháu trai. Bác bảo:
Muốn phục vụ tốt, đỡ vất vả, nghệ sỹ nên sinh đẻ ít thôi.
Đến nay đã hơn năm rồi. Bác phải lo trăm công nghìn việc của đất nước mà vẫn nhớ hoàn cảnh của tôi, khiến tôi xúc động nghẹn ngào, không nói nên lời.
Trong cuộc đời nghệ sỹ, tôi biểu diễn biết bao lần trước đông đảo người xem mà vẫn giữ phong thái tự nhiên. Vậy mà đứng trước Bác, một thính giả đặc biệt - tôi thật sự không bằng lòng với mình vì ngâm chưa đạt. Tôi thưa lại với Bác điều đó. Bác cười và nhắc lại:
- Nghệ sỹ phải là chiến sỹ. Chiến sỹ phải dũng cảm.
Từ một cô bé phải đi hát kiếm ăn từ 11 tuổi, trải qua bao cơ cực của đời hát thuê, tôi đâu dám mơ ước không chỉ được hát phục vụ mà còn được vị Chủ tịch nước ân cần hỏi han, dạy bảo như người cha đối với con.
Năm 1967, đoàn chúng tôi diễn màn đầu vở "Kiều Nguyệt Nga" để Bác được nghe nhiều làn điệu. Tôi đóng vai Lục Vân Tiên.
Biểu diễn xong Bác lên tặng hoa và bắt tay từng người. Với ai Bác cũng dừng lại nói vài câu. Lúc đến trước mặt tôi vẫn trong trang phục Lục Vân Tiên, Bác nói vui:
- Dại thế, lúc nãy Kiều Nguyệt Nga tặng trâm sao không lấy!
Tôi cũng cười mạnh dạn thưa:
Thưa Bác, vì Vân Tiên là một tráng sỹ gặp người bị nạn giữa đường cứu giúp, vì việc nghĩa chứ không phải vì bạc, vàng ạ!
Bác gật đầu cười. Tôi không ngờ đó là lần cuối cùng được biểu diễn phục vụ Bác.
Từ ngày Bác đi xa, tôi vẫn luôn nhớ câu nói của Bác. Tôi đã trải qua nhiều thử thách, đã trưởng thành và vẫn luôn nhắc nhở mình: "Nghệ sỹ phải là chiến sỹ".
(Nghệ sỹ ưu tú Lệ Thanh kể, trích trong cuốn Bác Hồ với phụ nữ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1985).
19. Các chú ấy nói có đúng không?
Chủ nhật trước ngày 02-9-1958, khu nhà tập thể Thành hội phụ nữ đông vui hơn mọi ngày vì hôm ấy không chỉ có các ông chồng về chơi mà nhiều chị còn đón cả bố mẹ ở quê ra dự ngày hội lớn ở Thủ đô.
Khoảng ba giờ chiều, được các đồng chí lãnh đạo Thành ủy báo sẽ có khách quý tới thăm, chị Minh Quang - Phó Hội trưởng vội hội ý với chị Thúy Hạnh, nhắc nhở chị em đang ở nhà dọn dẹp sạch sẽ để đón khách.
Chưa kịp bắt tay vào việc chuẩn bị thì xe của Bác đã đến. Bác nhanh nhẹn bước xuống, các chị trong cơ quan mừng quá ùa ra đón Bác, mời Bác vào phòng khách. Nhưng Bác nói:
- Không, Bác chưa vào phòng khách. Các cô cứ để Bác đi xem các cô ăn ở thế nào đã.
Vừa nói, Bác vừa đi qua sân, qua dãy nhà tập thể rồi xuống thẳng bếp. Trước đó chị Thúy Hạnh đã chạy vội đi khép cửa mấy căn hộ nổi tiếng là luộm thuộm.
Các chị đang chuẩn bị bữa cơm chiều trong bếp thấy Bác thì vui sướng chạy ào ra, miệng reo như trẻ thơ:
- A! Bác đến, Bác đến!
Các đồng chí đi cùng với Bác khẽ nhắc:
- Các chị không nên reo to.
Bác hỏi chị em:
- Đây là nhà ăn à?
- Thưa Bác, vâng ạ!
Bác cười, hỏi mấy cô cấp dưỡng:
- Thế nào? Chiều nay các cô cho chị em ăn món gì?
Chị Nhàn thay mặt cả nhóm thưa:
- Thưa Bác, chiều nay chúng cháu có rau muống luộc, cà muối và đậu rán ạ!
Bác gật đầu vẻ hài lòng:
- Các cô giữ bếp núc sạch sẽ như thế này là tốt. Cố gắng thay đổi món ăn luôn cho chị em.
Cả mấy chị em đồng thanh đáp:
- Thưa Bác, vâng ạ!
Từ nhà bếp, Bác đi sang nhà trẻ. Bác hỏi:
- Sao không có các cháu?
- Thưa Bác, hôm nay là Chủ nhật các cháu ở nhà với bố mẹ các cháu ạ!
Bác nhìn qua cửa, thấy nhà trẻ sạch bóng, Bác gật đầu tỏ ý hài lòng.
Lúc ấy ngoài sân nhà tập thể, chồng của một số chị em đã tạm dừng công việc, phấn khởi ra đứng đón Bác, Bác cười hỏi anh em:
- Cơ quan phụ nữ sao lại có các chú ở đây?
- Thưa Bác, hôm nay Chủ nhật, chúng cháu về thăm gia đình ạ.
Bác hỏi lại:
- Các chú chỉ về thăm thôi à? Các chú phải về giúp các cô việc gì chứ?
- Thưa Bác, chúng cháu có giặt giũ, bế con, dọn dẹp nhà cửa đây ạ.
Bác quay ra hỏi chị em:
- Thế các chú ấy có nói đúng không?
- Thưa Bác đúng ạ.
Tất cả chúng tôi rộ lên sung sướng theo cái gật đầu bằng lòng của Bác.
(Theo lời kể của một chị công tác ở Thành hội, trích trong cuốn Bác Hồ với phụ nữ Hà Nội, Nxb. Hà Nội,1985).
Thanh Huyền (tổng hợp)
20. Không thể ngược dòng
Cụ Hồ phải chèo lái con thuyền cách mạng trên một con sông đầy ghềnh thác hiểm nghèo, vừa mới vượt qua được một thác này, thì phía trước đã lại xuất hiện một ghềnh thác mới không kém phần nguy nan.
Hai mươi vạn quân Tưởng vậy mà vẫn không thể thay Chính phủ Hồ Chí Minh bằng bọn tay sai của chúng và đã phải nhục nhã rút khỏi Việt Nam. Nước cộng hòa non trẻ thoát khỏi một kẻ thù vô cùng nguy hiểm, độc ác và nhiều thủ lĩnh phản động, những tên này đã theo chân bọn Tưởng về nước, giờ đây lại cùng quan thầy tháo lui.
Quân Tưởng đi khỏi, một kẻ thù mới còn nguy hiểm hơn đã vội vã đến thay chúng. Ngay sau ngày ký Hiệp định sơ bộ, quân viễn chinh Pháp đã bắt đầu đổ bộ lên cảng Hải Phòng. Những bộ phận khác của chúng chiếm Đồng Đăng, một thị trấn ở biên giới Việt - Trung; chiếm vùng Tây Nguyên, lập nhà nước tự trị. Trong vùng tạm chiếm Nam Bộ, thực dân Pháp xúc tiến việc thành lập "chính phủ bù nhìn". Và trên thực tế, Chính phủ ta đã nằm trong vòng vây của quân thù.
Muốn có hòa bình để xây dựng đất nước, Cụ Hồ chủ trương tạm thời hòa hoãn với Pháp, "hòa để tiến". Nhưng thực dân Pháp cố tình xâm chiếm Việt Nam lần nữa. Thấy ta nhân nhượng, chúng càng lấn tới, ra mặt khiêu khích ngay giữa Thủ đô Hà Nội.
Vòng hai cuộc đàm phán Pháp - Việt được tiến hành trên chiếc tàu tuần dương hạm của Pháp đang đậu tại Hạ Long. Ngày 24-3-1946, lúc 10 giờ sáng, chiếc thủy phi cơ Catalia đưa Chủ tịch Hồ Chí Minh từ sân bay Gia Lâm đến, nhẹ nhàng hạ cánh xuống mặt vịnh phẳng lặng. Đô đốc Đácgiănglơ và Tướng Lơcléc đứng đón ở cầu thang tuần dương hạm. Những loại súng chào nổ vang. Cụ Hồ đội chiếc mũ nan rộng vành, tay chống chiếc gậy trúc đi duyệt thủy binh trên hạm đội.
Cuộc hội đàm hoàn toàn chỉ là hình thức, phái đoàn Pháp vẫn bám giữ quan điểm thực dân, nên nội dung không có tiến triển gì.
Trên đường đáp máy bay về Hà Nội, Tướng Xalăng đi cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh hỏi Người đánh giá thế nào về việc gặp gỡ viên Cao ủy Pháp. Cụ lạnh lùng trả lời: Nếu đô đốc muốn đem tàu bè ra để lung lạc tôi thì ông ta đã lầm to. Những tàu đó không thể đi ngược dòng sông của chúng tôi.
(Theo Côbêlé, trích trong cuốn Đồng chí Hồ Chí Minh, Mátxcơva, 1985).
21. Ở trường Đảng
Một sáng mùa Thu tháng Tám năm 1958, Bác Hồ đến thăm Trường Đảng Lê Hồng Phong1, Hà Nội. Được tin Bác đến, mọi người ùa ra, ai cũng muốn đến gần Bác. Các đồng chí miền Nam và các đồng chí ở tỉnh xa chưa được gặp Bác lần nào càng sung sướng nghẹn ngào. Có đồng chí rưng rưng nước mắt.
Bác mặc bộ quần áo kaki giản dị. Dáng Bác đi khoan thai mà nhanh nhẹn. Bác vẫy tay, tươi cười chào mọi người. Ai cũng tưởng Bác vào hội trường nói chuyện. Nhưng Bác lại đi thăm nơi ăn, chốn ở của học viên trước. Bác vào một nhà ở tập thể, chăm chú xem cách sắp đặt màn, quần áo. Thấy chỗ ở còn chật chội, chưa ngăn nắp. Bác hỏi:
- Nước ta còn nghèo, ta chưa có nhà rộng để ở. Nhưng nếu biết sắp đặt gọn gàng, đẹp mắt, các chú cũng tạo cho mình cuộc sống văn minh.
Biết Bác sẽ xem nhà vệ sinh, đồng chí Công, quản trị của trường thấy có một ngăn chưa kịp dọn, liền đóng cửa lại và đứng chắn phía trước. Bắt gặp vẻ mặt lúng túng của đồng chí, Bác hỏi:
- Chú đứng làm gì đó?
Đồng chí Công ấp a ấp úng:
- Dạ! Thưa Bác! Thưa... Bác ...
Bác phê bình ngay:
- Các chú người lớn cả, không nên để nhà vệ sinh bẩn thế.
Trở về nhà ăn, thấy anh chị em cấp dưỡng mổ một con lợn treo lên xà nhà. Bác cười hỏi đồng chí quản lý:
- Các chú mổ lợn có nộp thuế sát sinh không?
Đồng chí quản lý đáp:
- Thưa Bác có ạ!
Bác khen:
- Thế là tốt, trường Đảng phải gương mẫu chấp hành chính sách.
Đến chỗ nấu cơm, thấy có rổ rau muống luộc, Bác hỏi chị cấp dưỡng:
- Cô luộc rau muống, có ớt, có rau thơm và quả sấu dầm nước luộc rau để ăn không?
Chị Mão trả lời:
- Dạ thưa Bác không ạ!
Quay sang đồng chí Phó Giám đốc, Bác bảo:
- Ở đây có nhiều đất bỏ không, các chú nên tăng gia thêm nhiều rau, nhiều ớt mà dùng.
Bác vừa bước chân vào hội trường thì những tràng vỗ tay vang lên không dứt. Cả hội trường đứng dậy hoan hô đón chào Bác. Bác thân mật vẫy tay ra hiệu cho mọi người ngồi xuống. Bác hỏi chúng tôi:
- Các cô, các chú học có nhọc lắm không?
Để Bác vui lòng chúng tôi đồng thanh trả lời:
- Thưa Bác không ạ!
Không ngờ Bác lại nói:
- Như vậy, là chưa được. Học tập cũng như làm cách mạng, cũng gian nan, vất vả như làm cách mạng. Có thế mới đạt kết quả cao. Rồi Bác nói chuyện:
- Trường Đảng là trường học để đào tạo những chiến sỹ tiên phong phấn đấu cho sự nghiệp của giai cấp vô sản, các cô, các chú đều là những cán bộ cốt cán của Đảng. Việc học tập không nhằm biến các cô, các chú thành người lý luận suông, mà nhằm làm thế nào cho công tác của các cô, các chú tốt hơn. Như thế học tập lý luận cốt là để áp dụng vào thực tế. Học đi đôi với hành, có học mới làm việc được... Không ai có thể cho mình là người giỏi lý luận. Do đó, cần phải nêu cao tinh thần khiêm tốn, thật thà, đoàn kết giúp nhau học tập tốt. Cá nhân chủ nghĩa, chủ quan, kiêu ngạo, tự phụ, tự mãn là kẻ thù số một của học tập. Các cô, các chú có đồng ý với Bác như vậy không?
Cả hội trường vang lên: "Thưa Bác, có ạ!".
Bác bắt nhịp cho toàn trường hát bài "Kết đoàn". Vừa hát Bác vừa đưa tay đánh nhịp. Chúng tôi nhìn Bác lòng dâng trào xúc động. Một niềm yêu kính mênh mông tràn ngập hội trường.
Thực hiện lời Bác dạy, trường Đảng đã phấn đấu "dạy tốt, học tốt, rèn luyện tốt". Những luống rau xanh ngắt, những cây dừa, cây sâu trĩu quả, quanh năm hoa lá soi bóng xuống mặt ao; những rặng nhãn Bác Hồ, làm cảnh quan của trường thêm đẹp.
(Theo Vương Đình Thường, báo Hà Nội mới, 1980)
22. Có thêm nhiều Cốc
Mồng 1 Tết Kỷ Dậu (1969), Bác đến thăm bộ đội Phòng không - Không quân. Bác nhìn khắp hội trường, thấy nhiều cán bộ, chiến sỹ lập được thành tích lấp lánh Huy chương. Bác tỏ vẻ hài lòng. Nhưng Bác vẫn nhắc nhở thành tích bắn rơi máy bay Mỹ là công lao của cả tập thể. Bác còn cho gọi các chiến sỹ nuôi quân, thông tin, bác sĩ, y tế lên để Bác bắt tay.
Tiếp đó, Bác tươi cười:
- Cuộc họp mặt hôm nay có mấy đồng chí là anh hùng? Đồng chí nào bắn rơi được nhiều máy bay nhất?
Câu hỏi của Bác khiến chúng tôi hết sức phấn khởi.
Sự trưởng thành của không quân trong cuộc chiến đấu chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ ba năm qua đã cho phép chúng tôi có được những món quà xứng đáng để chúc thọ Bác nhân dịp đầu năm.
- Thưa Bác đồng chí Nguyễn Văn Cốc ạ!
Bác nhìn khắp hội trường, rồi nói:
- Chú Cốc đâu? Lên đây với Bác.
Một thanh niên vẻ mặt hiền hậu, vóc người to đậm, ngực lấp lánh những tấm Huy chương và Huy hiệu Bác Hồ, từ những hàng ghế phía sau, mặt đỏ bừng vì xúc động, tiến lên phía trước Bác, nói nhỏ nhẹ:
- Thưa Bác, cháu đây ạ.
Bác cầm tay Cốc hỏi:
- Chú bắn được mấy máy bay giặc Mỹ?
- Thưa Bác, chín chiếc ạ.
- Chú được thưởng mấy Huy hiệu của Bác?
- Thưa... chín chiếc ạ.
Bác nhìn những chiếc Huy hiệu năm cánh sao màu sáng bạc trên ngực Cốc như để kiểm tra rồi nói:
- Chú còn phải cố gắng nhiều Huy hiệu hơn nữa... - Rõ ràng Bác đang vui, niềm vui của Bác truyền lan đến chúng tôi. Tiếng cười rộn cả hội trường.
Bác lại nói:
- Năm nay là năm Kỷ Dậu, năm con gà. Theo tiếng Pháp, Cốc2 là con gà... Năm mới, Bác mong không quân có thêm Cốc hơn nữa...
Không ngày đầu xuân nào chúng tôi cảm thấy vui vẻ và ấm áp như mùa xuân năm ấy. Cũng không ai nghĩ đây là lần cuối cùng chúng tôi được nghe Bác dạy bảo...
(Theo hồi ức của Trung tướng Đào Đình Luyện, trích trong cuốn Người cha thân yêu, Nxb. Quân đội nhân dân, 1986).
23. Con đường tuổi trẻ
Chủ nhật ngày 16-10-1958, 100 học sinh các trường Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Trưng Vương và Nguyễn Huệ đang lao động xây dựng mở rộng đường Cổ Ngư thì Bác Hồ đến.
Bác nói: "Hôm nay, Bác đến thăm các cháu tham gia lao động xây dựng Thủ đô nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Bác rất vui mừng thấy ở đây các cháu có nam, nữ, các cháu miền Bắc, miền Nam đều khỏe mạnh, hăng hái lao động, như thế là tốt...".
Bác dặn dò học sinh các trường thi đua nhau cùng làm tốt, phát huy sáng kiến tăng năng suất lao động... Bác sẽ đổi tên con đường này là đường Thanh Niên.
Quan tâm tới công trình của tuổi trẻ Thủ đô, ngày 06-6-1959, Bác Hồ lại đến thăm lần thứ hai giữa lúc học sinh nghỉ hè, tham gia lao động rất đông. Con đường hoàn thành, ngày 05-02-1961 Người đến trồng cây ở vườn hoa đường Thanh Niên.
Được vinh dự tham gia trồng cây với Người có các đại biểu về dự Đại hội Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam thành phố Hà Nội.
Nhân dịp này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói chuyện về lợi ích việc trồng cây: "Nếu mỗi thanh niên một năm trồng 3 cây và chăm sóc thật tốt, 8 triệu thanh niên miền Bắc sẽ trồng được 24 triệu cây, 5 năm sẽ trồng 120 triệu cây. Nếu đem trồng số cây ấy trên đường nối liền Hà Nội - Mạc Tư Khoa thì con đường chủ nghĩa xã hội lên chủ nghĩa cộng sản càng xanh tươi".
(Trích trong cuốn Bác Hồ với nhân dân Hà Nội, Hà Nội, 1980)
24. Các cháu gái ngồi đằng trước
Trong đoàn đại biểu Thủ đô đi dự Đại hội liên hoan anh hùng chiến sỹ thi đua năm 1962, tôi là người nhỏ tuổi nhất.
Hồi đó tôi mới vào làm việc ở Xí nghiệp dệt thảm len Hà Nội được hơn một năm và cũng mới là chiến sỹ thi đua năm ấy. Thật bất ngờ và sung sướng, chính tại Đại hội này, lần đầu trong, đời tôi được nhìn thấy Bác tường tận, được Bác hỏi han và quấn quýt bên Bác.
Bữa đó, Bác sĩ Trần Duy Hưng dẫn tôi đến trước mặt Bác và nói:
- Thưa Bác, đây là cháu Thư, Việt kiều Thái Lan mới về nước, chiến sỹ thi đua của Hà Nội.
Bác cười hiền hậu, trìu mến nhìn tôi rồi hỏi:
- Cháu về nước bao lâu rồi?
- Thưa Bác, hơn một năm rồi ạ!
Trả lời xong, tôi dán mắt vào Bác. Thấy da dẻ Bác hồng hào, thấy những sợi râu trắng như cước của Bác, tôi hồ hởi nghĩ đến nỗi vui mừng của mẹ tôi khi được nghe tôi kể tỉ mỉ về Bác.
Chợt Bác cười rất vui vẻ, bảo:
- Về nước được một năm rồi thì không còn là kiều bào nữa.
Rồi Bác ân cần dặn dò:
- Bây giờ về nước có điều kiện học tập, cháu phải cố gắng tiến bộ nhiều hơn nữa!
Tôi định đáp: "Thưa Bác, cháu xin vâng lời Bác dạy" nhưng sao hồi hộp quá, không nói lên lời. Vừa lúc ấy, mọi người vòng trong vòng ngoài vây kín lấy Bác. Vừa ngẩn ngơ vừa luyến tiếc, thừa thấy mình thiếu sót vì chưa kịp hứa hẹn với Bác điều gì cả.
Giờ giải lao hôm sau, chúng tôi lại quây quần bên Bác như một đàn cháu gái với người ông hiền hậu. Khi nghe tin được chụp ảnh chung với Bác, mọi người reo lên mừng rỡ. Bọn con gái chúng tôi bị chen bật ra sau, đang phụng phịu, bực tức thì bỗng nghe Bác nói:
- Cho các cháu gái ngồi vào đằng trước!
Chúng tôi mừng quýnh, túm lấy áo nhau, líu tíu xô mọi người, chạy ùa vào. Chị Minh, ngồi cạnh Bác, ôm lấy tay Bác, còn tôi ngồi chếch ngay phía sau Bác.
Những ngày ở Đại hội, nhiều anh chị em cứ tị với chúng tôi. Quả thật, đối với cháu gái, bao giờ Bác cũng dành cho sự quan tâm đặc biệt.
Tấm ảnh kỷ niệm ngày ấy tôi đem phóng to ra, giữ gìn thật kỹ lưỡng.
(Theo Đinh Thị Kim Thư: Chúng ta có Bác Hồ, Nxb. Lao động, Hà Nội, 1970).
Thanh Huyền (tổng hợp)
Chú thích:
1. Nay là Trường đào tạo cán bộ Lê Hồng Phong.
2. Cop = con gà sống.
25. Bác chọn nhà ở trong Phủ toàn quyền
Những ngày đầu tiếp quản Thủ đô, Trung ương bố trí tạm nơi làm việc của Bác ở khu Đồn Thủy cũ (nay là Bệnh viện Hữu nghị). Ít ngày sau, văn phòng mời Bác về ở một biệt thự. Bác bảo đưa Bác đi xem nơi đó trước đã. Theo Bác hôm ấy có anh Bẩy, anh Kiên, anh Vũ Kỳ và một số đồng chí phục vụ bảo vệ Bác.
Biệt thự đó vốn là dinh của tên Toàn quyền Pháp cai trị toàn Đông Dương xây dựng những năm đầu thế kỷ XX. Thời Pháp thuộc, Phủ toàn quyền luôn được canh phòng cẩn mật, người Việt ít ai dám đến gần. Phía trước dinh là đường Hùng Vương, người và xe đi lại tấp nập. Bây giờ bên cổng sắt lớn uốn hoa văn sơn xanh tươi rói là hai chiến sĩ quân phục chỉnh tề đang đứng gác. Ngôi nhà lớn sừng sững với chiếc thềm cao có nhiều bậc đi lên. Thật xứng đáng là nơi làm việc của vị lãnh tụ đứng đầu Đảng và Nhà nước ta.
Bác dạo quanh ngôi nhà một lượt rồi nhẹ nhàng nói:
Ngôi nhà đẹp đây, nhưng Bác thấy nói có "mùi thực dân". Các chú hãy quét dọn sạch sẽ, sửa chữa có thể làm nơi vui chơi cho các cháu thiếu nhi. Bác không ở đây đâu. Đưa Bác xem những ngôi nhà khác trong khu vực này.
Chúng tôi đưa Bác qua khu vườn rất rộng ở phía trái. Không khí ở đây thật mát mẻ, yên tĩnh, xa hẳn tiếng náo nhiệt ở bên ngoài. Trong vườn có nhiều cây. Có những cây cổ thụ tán xòe rộng che rợp cả một vùng...
Bác ung dung vừa đi vừa ngắm cảnh nét mặt thư thái, ánh mắt vui vui. Đến dãy nhà trước đây dành cho những người phục dịch trong Phủ Toàn quyền, Bác dừng lại xem kỹ rồi chỉ một căn nhỏ nhất, nói:
Các chú sắp xếp cho Bác ở nhà này.
Đó là căn nhà mái bằng, cách sàn nhà hiện nay độ 30 mét, là nơi ở của người thợ điện trước kia. Có lẽ lâu ngày không có người ở, ít ai qua lại, nên cây hoang, cỏ dại phủ đầy lối di. Nhà có hai phòng, mỗi phòng khoảng 10 mét vuông. Chúng tôi biết khi Bác đã quyết định điều gì là đã cân nhắc kỹ và ít khi thay đổi, nên phải tuân theo. Chỉ một thời gian ngắn do tu sửa và Bác tự làm thêm, cảnh quan đã thay đổi khác hẳn. Con đường vào nhà được rải sỏi. Bác cho trồng hàng râm bụt chồi non lên xanh biếc. Cái ao đầy rác được nạo vét sạch bùn. Bác cho thả cá chép và trắm cỏ.
Về Hà Nội, Bác vẫn giữ nếp sống quen giản dị như hồi ở chiến khu. Bác ở đâu là nơi ấy gọn gàng, sạch sẽ. Bác luôn nhắc chúng tôi chăn nuôi, trồng rau để cải thiện bữa ăn và bao giờ Bác cũng làm trước.
Bác còn ở một phòng, còn phòng kia là nơi làm việc. Mùa đông có phần ấm áp, nhưng do mùa hè trần thấp nên buổi trưa và chiều vẫn nóng. Bác ít dùng quạt bàn. Bác dùng chiếc quạt bằng lá cọ, lấy lá cây trong vườn, ép rồi phơi khô.
Bác - vị Chủ tịch nước - đã chọn nơi ở và làm việc trong Phủ Toàn quyền cũ như thế đấy.
(Theo Phạm Lê Ninh, trích trong cuốn Nhớ mãi lời Bác, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 1987)
26. Tết kháng chiến thứ nhất
Tết Đinh Hợi năm 1947, Bác Hồ lúc này đang ở xóm Lai Cài, thôn Phú Đa, xã Cần Kiệm, huyện Thạch Thất. Bác vẫn giữ nếp làm việc đúng giờ, mặc cảnh vật xung quanh thay đổi. Cái bàn viết được kê sát giường nằm. Bác ngồi ngay trên giường thay ghế. Ba mươi Tết mà ngày vẫn hai bữa cơm độn sắn. Chiều hôm ấy đào xong hầm tránh máy bay, người lấm bẩn, mặc trời rét, anh em chúng tôi kéo nhau ra sông Tích gần nửa cây số tắm, rất vui.
Chương trình của Bác là chiều tối họp Hội đồng Chính phủ, rồi đến Đài Phát thanh đọc lời chúc năm mới đồng bào vào đúng Giao thừa.
Xe ô tô chạy một lát thì sa một bánh xuống ruộng. Trời mưa bụi, đường đất sét trơn. May ruộng nông nên xe không bị lật. Trời nhá nhem tối. Tìm được mấy bà con đốt đuốc khiêng hộ xe lên cũng mất hàng giờ. Chín giờ tối, xe mới tới Quốc Oai. Bác vào họp phiên họp tất niên của Hội đồng Chính phủ, chúc Tết và bàn định một số công việc. Mười giờ rưỡi xe đi đến Đài Phát thanh Tiếng nói Việt Nam. Trời đổ mưa mau. Đường đất càng lầy và trơn.
Xe vòng qua Xuân Mai rồi rẽ quặt xuống. Gần 12 giờ đêm mới tới chùa Trầm. Đài Phát thanh đặt trong hang núi đá. Điện sáng trưng, máy chuyển ầm ầm.
Bác vào buồng thu nói trước máy. Bài thơ "Chúc năm mới":
Cờ đỏ sao vàng tung bay trước gió,
Tiếng kèn kháng chiến vang dậy non sông.
Toàn dân kháng chiến, toàn diện kháng chiến,
Chí ta đã quyết, lòng ta đã đồng.
Tiến lên chiến sĩ! Tiến lên đồng bào!
Sức ta đã mạnh, người ta đã đông.
Trường kỳ kháng chiến, nhất định thắng lợi!
Thống nhất độc lập, nhất định thành công!
Xong nhiệm vụ, Bác nói chuyện thân mật với anh chị em cán bộ, nhân viên Đài Phát thanh. Có khá nhiều anh em, bè bạn các nước đến góp phần với Việt Nam kháng chiến, đứng cùng trong hàng ngũ chống đế quốc!
Sắp ra về thì sư cụ chùa Trầm xin "yết kiến". Sư cụ thành kính như trên khóa lễ, tay chắp, giọng run run, mắt đăm đăm nhìn Bác. Chú tiểu thành kính đội mâm bánh chưng đặt xuống giường:
- Đây là lòng thành của nhà chùa kính dâng, mong Cụ Chủ tịch thu nhận cho!
Bác cám ơn sư cụ, chúc nhà chùa sang năm mới càng ra sức cầu Phật cho kháng chiến chóng thành công!
Giờ này chẳng còn nhờ được ai khênh xe. Đầu năm mới, sợ rông. Anh tài đành ngủ coi xe. Còn Bác và chúng tôi dù đường lầy lội cũng cuốc bộ về nhà để "xông đất".
Ba giờ rưỡi sáng mới tới nhà ông Khuê, nơi Bác ở. Làng xóm im lặng như tờ. Tiếng gà gáy cầm canh đâu đó.
Cái Tết kháng chiến đầu tiên của Bác Hồ như thế đấy!
(Theo Vũ Kỳ, trích trong cuốn Những bức thư kể chuyện Bác Hồ, Nxb. Sự thật, 1985, và Tư liệu của Ban lịch sử Đảng Thạch Thất).
27. Cây Đào dâng Bác
Đã từ lâu người dân trong xã Nhật Tân, một xã trồng đào nổi tiếng muốn dâng lên Bác Hồ một cành đào do chính mình trồng để Bác đón mùa Xuân. Thể theo nguyện vọng của nhân dân, Ủy ban Hành chính xã đã báo cáo lên xin ý kiến Bác và được chấp thuận. Các cụ đã đi khắp bốn thôn chọn cây đào đẹp nhất và sáng ngày 28 tháng Chạp năm Bính Thân (ngày 28-01-1957) đoàn đại biểu nhân dân xã Nhật Tân đã mang cây đào lên dâng Bác.
Cây đào được đánh cả gốc, chằng buộc rất cẩn thận, trên tán được đính băng vải đỏ nổi bật dòng chữ vàng "Nhân dân lao động xã Nhật Tân kính tặng Hồ Chủ tịch". Ô tô đưa các cụ cùng cây đào đến phòng khách của Bác ở Phủ Chủ tịch. Trong lúc các cụ đang nghỉ ngơi uống nước, cánh cửa mở, Bác Hồ tươi cười từ trong nhà đi ra. Tất cả đứng dậy chào Bác. Bác mời mọi người uống nước và chuyện trò thân mật. Bác hỏi tình hình sức khỏe và đời sống nhân dân trong xã. Đồng chí Nguyễn Văn Tự, Chủ tịch xã xin phép thay mặt các cụ trả lời Bác:
- Dạ, thưa Bác sức khỏe của nhân dân trong xã được trạm y tế chăm lo. Đời sống bà con khá hơn trước, không còn cảnh ăn bữa sáng lo bữa tối, ăn đã đủ no, mặc ấm và được học hành ạ!
Bác lại hỏi: "Tết năm nay các cụ ăn Tết có to không, có phấn khởi không? Tết năm nay các cụ chuẩn bị thế nào?". Nghe trả lời xong, Bác bảo: "Các chú tổ chức cho nhân dân ăn Tết phấn khởi đấy nhưng phải nhớ tiết kiệm. Vì đất nước ta còn nghèo, lại vừa trải qua chiến tranh, còn phải làm nhiều việc lớn hơn".
Bác ngắm cây đào rồi hỏi tiếp: "Cây đào này các cụ trồng đã được mấy năm rồi?".
- Dạ thưa Bác, cây này đã trồng được ba năm rồi ạ.
- Ba năm, sao không để gốc lại, đem đánh cả gốc sang năm lấy đâu hoa để chơi nữa?
- Dạ thưa Bác, cây đào đã lớn, đem dâng lên Bác, muốn để Bác chơi được lâu nên đánh cả gốc...
Bác tặng mỗi cụ một thiếp chúc mừng năm mới của Bác. Sau đó Bác đưa cho đồng chí Tự 10 tờ thiếp và dặn:
- Chú mang về tặng các cụ cao tuổi cho Bác.
Cuối cùng Bác nói rất thân mật: "Xin cảm ơn các cụ và các đồng chí đã đem tặng tôi cây đào để tôi vui Tết. Nhưng sang năm các cụ thôi không phải đem tặng tôi nữa, tôi sẽ tự trồng cây đào này để có hoa chơi Tết".
(Theo Trần Minh Tuấn, trích trong cuốn Những lần đón Bác, Hà Nội, 1984).
28. Một giờ bên Bác
Cuối tháng 7 năm 1969, giữa lúc nước nhà đang có bao việc lớn trọng đại phải lo, Bác Hồ của chúng ta lại lưu ý đến một điểm chưa tốt trong sinh hoạt đời thường ở Thủ đô. Đó là tình trạng nhân dân phải xếp hàng dài để mua hàng, vừa lãng phí thời gian, vừa gây lộn xộn mất trật tự đường phố.
Và tôi, được Bác và Thủ tướng Phạm Văn Đồng gọi lên trình bày về vận trù học, về khả năng vận dụng toán học vào công tác phân phối hàng tiêu dùng.
Tôi vô cùng xúc động trước thái độ phụ trách của Bác đối với các vấn đề đời sống của quần chúng. Những ý kiến Bác phát biểu thể hiện rất rõ tất cả nỗi lo lắng của Người làm sao giảm bớt khó khăn trong sinh hoạt của nhân dân Thành phố cố gắng để sự phân phối hàng tiêu dùng được công bằng, hợp lý, dân chủ và thuận tiện. Thủ tướng có nhắc lại câu nói của Bác trước đây: "Không sợ thiếu, chỉ sợ không công bằng, không sợ khổ chỉ sợ lòng dân không yên".
Trong khi trình bày, có lúc tôi phải dẫn chứng cụ thể một vài thể thức bán hàng và phục vụ quá phiền phức ở một số cửa hàng của Hà Nội lúc ấy. Bác nghe, nét mặt lộ vẻ không vui. Bác hỏi dồn tôi:
- Những chuyện đó có thực không?
Và khi biết rõ sự thực đúng thế, Bác quay sang hỏi Thủ tướng và hai đồng chí lãnh đạo Bộ Nội thương và Thành ủy, Bác bảo:
- Dân chủ mà thành ra quan chủ! Hà Nội mà còn nhiều quan như vậy sao?
Tôi vẫn cảm thấy ân hận, tự trách mình có lẽ đã làm một điều vô ý thức, bởi vì từ lâu ai cũng biết Bác rất ghét bệnh quan liêu và rất phiền lòng khi chứng kiến hoặc nghe báo cáo về những biểu hiện của nó trong các cơ quan nhà nước ta. Tôi đâu biết rằng chỉ một tháng sau Bác đã ra đi và mãi mãi chẳng có thể nghe chúng tôi báo cáo lại việc làm với Bác. Khi ra về, Bác dặn dò tôi cố gắng, dường như Bác cũng nắm được những khó khăn mà người làm khoa học kỹ thuật còn gặp trong điều kiện đất nước ta lúc ấy và muốn nhắc nhở chúng tôi vì nhân dân phấn đấu vượt qua để đưa khoa học - kỹ thuật vào phục vụ sản xuất và đời sống.
(Theo Giáo sư Hoàng Tụy, trích trong cuốn Những lần gặp Bác, Nxb. Đà Nẵng, 1985).
29. Ở Phủ Chủ tịch một chiều Đông
Đầu buổi chiều một ngày cuối năm 1956.
Đoàn chúng tôi gồm hơn 300 đại biểu các tầng lớp phụ nữ Thủ đô, với đầy đủ các thành phần. Không ai bảo ai, bà nào, chị nào, cũng diện bộ quần áo đẹp nhất, mới nhất. Gương mặt ai cũng tươi cười, hớn hở.
Qua vườn hoa Cửa Nam là phố Cột Cờ, ô tô vẫn bon bon. Trên xe, một vài chị bỗng hỏi:
- Các chị ơi! Chúng mình đi gặp Trung ương hội cơ mà, sao lại đi lối này nhỉ?
Hết phố Cột Cờ, xe đi vào con đường dẫn đến Phủ Chủ tịch, chúng tôi đã thấy các chị Nguyễn Thị Thập, Hội trưởng Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Nguyễn Khoa Diệu Hồng, Hội trưởng Hội Liên hiệp phụ nữ Hà Nội. Đang mải ngắm mấy bức tranh treo trong phòng, bỗng phía cửa trên, Bác đã nhanh nhẹn bước vào. Chúng tôi không nén được xúc động, vỗ tay rào rào. "Bác ạ! Bác ạ!". Bác gật đầu đáp lại, vẫy tay ra hiệu cho tất cả ngồi xuống.
Chúng tôi chăm chú nhìn Bác không chớp. Bác vẫn mặc quần áo kaki giản dị như ngày nào, vẫn vầng trán cao, đôi mắt sáng, dịu hiền.
Bác nhìn chúng tôi cất giọng thật ấm áp.
- Hôm nay, Bác rất vui được gặp đại biểu phụ nữ Thủ đô. Bác biết trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, phụ nữ đã góp công lao to lớn. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, bảy mươi phần trăm dân công là phụ nữ.
Chị em đã gánh gạo qua những đèo cao, suối sâu, tiếp cho bộ đội ăn no, đánh thắng. Phụ nữ đã hy sinh rất nhiều trong chiến dịch Điện Biên Phủ. Trong lòng địch, chị em phụ nữ Hà Nội đã đấu tranh từng giờ, từng phút chống kẻ địch, góp phần giải phóng Thủ đô. Đấu tranh trong lòng Hà Nội cũng anh hùng lắm chứ. Nhiều chị em đã anh dũng hy sinh.
Đôi mắt Bác chớp chớp. Bác rút khăn lau những giọt nước mắt đang từ từ lăn trên gò má. Bác thương phụ nữ vất vả. Bác thương những chị đã hy sinh, còn chúng tôi cũng muôn vàn thương Bác. Suốt cả cuộc đời Bác đã tận tụy hy sinh cho dân cho nước, không chút nghĩ đến hạnh phúc riêng tư.
Bác còn nói tiếp:
- Riêng Thủ đô ta, mấy năm gần đây, phụ nữ ta cùng toàn dân tích cực góp phần vào việc khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh. Nhưng chúng ta còn phải làm nhiều hơn nữa cho thành phố sạch đẹp, nhân dân được ấm no. Các cô có hứa với Bác là sẽ làm được điều đó không nào?
Tất cả chúng tôi đồng thanh:
- Dạ thưa Bác, có ạ!
Bác cười vui, rồi Bác chỉ vào những đĩa bánh, đĩa kẹo bày trên bàn, bảo chúng tôi:
- Các cô ăn bánh, ăn kẹo đi, cô nào có cháu bé thì mang về cho cháu, có chồng thì mang về cho chồng, có người yêu thì mang về cho người yêu, nói là quà của Bác Hồ cho.
Được lời của Bác, chúng tôi phấn khởi chia nhau bánh kẹo.
- Nào, bây giờ Bác cháu ta chụp ảnh.
Chúng tôi cùng kéo ra cả thềm Phủ Chủ tịch. Chị nào cũng muốn đứng gần Bác để chụp ảnh.
Bác bảo:
- Ai cũng muốn đứng gần Bác thì không có chỗ cho Bác gái đứng à?
Chúng tôi còn chưa hiểu "Bác gái" nào thì Bác đã kéo đồng chí Trần Duy Hưng lại bảo: "Bác gái đây này".
Tất cả mọi người lại cười vui vẻ, Bác tiếp:
- Bây giờ những cô nào đứng phía trước thì ngồi xuống để những người đứng phía sau được rõ mặt hơn.
Chúng tôi nghe lời Bác. Anh Đinh Đăng Định đã chuẩn bị xong máy ảnh. Anh nhắc chúng tôi:
- Các chị tươi lên nhé. Nào tôi bắt đầu. ,
Anh bấm liền mấy "pô" ảnh.
Chúng tôi nghĩ, chụp ảnh xong sẽ được chào Bác ra về. Nhưng lúc chúng tôi quay lại, Bác Hồ kính yêu không còn đứng đó nữa, khiến chúng tôi ngẩn ngơ, luyến tiếc.
(Theo lời kể của một số đại biểu phụ nữ Thủ đô, trích trong cuốn Bác Hồ với phụ nữ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1985).
Thanh Huyền (tổng hợp)
30. Cây đa cuối cùng
Từ mờ sớm chúng tôi đã cùng bà con xã viên tập trung đông đủ. Người người vui sướng, phấn khởi với đầy đủ dụng cụ đứng bao quanh đồi Yên Bồ. Chúng tôi đang hồi hộp trông chờ thì Bác đến. Bác Hồ đó, vẫn giản dị trong bộ quần áo bạc màu. Bác tươi cười chào mọi người. Lên đến đỉnh đồi, nơi Bác sẽ trồng cây đa ở đó, đồng chí Chu Công Tự, Bí thư Đảng ủy xã Vật Lại cảm động nói:
- Thưa Bác! Từ trước đến nay, chúng cháu chưa có dịp đón Bác về thăm. Sau khi phát động Tết trồng cây, chúng cháu làm đồi cây này đặt tên là "Đồi cây đón Bác" khu vực Bác sẽ về thăm. Nay, cháu đã có tuổi rồi, được đón Bác về, chúng cháu mừng không sao kể xiết...
Bác ân cần hỏi:
- Cháu bao nhiêu tuổi?
- Thưa Bác, cháu hơn năm mươi tuổi ạ.
- Thế vẫn còn trẻ chán...
Bác vui vẻ cười làm cho mọi người xung quanh cũng cười theo.
Sau đó Bác giải thích cho mọi người hiểu lợi ích của việc trồng cây. Bác nói ngắn gọn nhưng mỗi lời của Bác đã ghi sâu vào tâm khảm chúng tôi cho đến ngày nay. Tôi nhớ đại ý Bác nói: Bác tính nếu mỗi cây giá trị một đồng, chúng ta trồng một triệu cây được một triệu đồng, nếu trồng 10 triệu cây được 10 triệu đồng. Như vậy, trồng cây là một việc làm ít tốn kém mà lợi ích rất nhiều...
Sau khi nghe Bác hỏi một số bà con, chúng tôi mời Bác trồng cây, trước khi trồng Bác hỏi chúng tôi:
- Cây đa có rễ không?
Chúng tôi đáp:
- Thưa Bác có ạ!
Chúng tôi chưa hiểu vì sao Bác lại hỏi như vậy, Bác giải thích:
- Có lần Bác cũng đi trồng cây như thế này, nhưng các đồng chí không chuẩn bị trước nên chặt cành cây cắm xuống để Bác trồng.
Nghe xong chúng tôi cùng cười vui vẻ. Qua câu chuyện chúng tôi càng hiểu sâu sắc hơn những điều Người dạy bảo. Ngày mồng 1 Tết Kỷ Dậu năm ấy, ngờ đâu lại là lần cuối cùng gặp Bác và cũng là cây đa cuối cùng Bác trồng để lại cho lớp con cháu trên đất Thủ đô.
(Theo báo Hà Nội mới)
31. Chủ tịch Hồ Chí Minh với Đảng bộ Hà Nội
Trong cuộc đời hoạt động cách mạng vô cùng phong phú của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Hà Nội là nơi Người đã ở và làm việc lâu nhất và cũng là nơi Bác dành sự quan tâm săn sóc hết sức đặc biệt. Bác luôn luôn mong "Thủ đô Hà Nội phải trở thành một Thủ đô xã hội chủ nghĩa", "Đảng bộ Thủ đô Hà Nội phải phấn đấu thành Đảng bộ vững mạnh".
Ngày 25-4-1959, tại Hội nghị cán bộ toàn Đảng bộ Hà Nội, Người ân cần căn dặn:
"Thủ đô Hà Nội phải làm thế nào để trở thành một Thủ đô xã hội chủ nghĩa. Muốn như thế mỗi một xí nghiệp, mỗi một đơn vị bộ đội, mỗi một trường học, mỗi một đường phố, mỗi một cơ quan, mỗi một nông thôn ở ngoại thành phải thành một pháo đài của chủ nghĩa xã hội.
... Số phụ nữ là đảng viên còn rất ít, cần phát triển thêm. Tóm lại, cần củng cố và phát triển đảng - cố nhiên là thận trọng - thành phần công nhân, nông dân, phụ nữ, đồng thời cũng chú ý phát triển thành phần khác như lao động trí óc.
Tại Đại hội đại biểu Đảng bộ Hà Nội lần thứ II (ngày 01 tháng 01 năm 1961) Bác đến nói chuyện và khuyên nhủ: "Nói chung, số đông cán bộ ta đều tận tụy, đều cố gắng làm tròn nhiệm vụ. Nhưng vẫn còn một số bị chủ nghĩa cá nhân trói buộc, do đó mà phạm nhiều sai lầm, khuyết điếm. Vài ví dụ: Đối với nhân dân thì quan liêu, mệnh lệnh, xem thường pháp luật, không tôn trọng quyền lợi của nhân dân (như có khi khám xét nhà mà không báo trước cho chủ nhà).
Tự tiện ra mệnh lệnh lung tung (như bán bánh ngọt không cho người mang bánh về nhà, bắt người ta ăn tại chỗ).
- Đối với tập thể thì kèn cựa địa vị, tính thiệt suy hơn, chỉ hỏi Đảng và Chính phủ đã làm gì cho mình, không tự hỏi mình đã làm gì có lợi ích cho nhân dân, cho xã hội.
- Đối với của công thì lãng phí, tham ô, ở các xí nghiệp và các hợp tác xã nhiều nơi đều có hiện tượng xấu như vậy.
- Đối với bản thân thì không lo trau dồi đạo đức cách mạng, không lo học tập để tiến bộ, mà chỉ lo ăn ngon, mặc đẹp hơn người khác...
Trung ương mong rằng các đồng chí có những khuyết điểm đó thì cố gắng mà sửa chữa, các đồng chí khác giúp họ sửa chữa. Chúng ta thực hiện thật thà tự phê bình, và thành khẩn phê bình, để tiến bộ không ngừng.
Vài điều nữa cần phải chú ý:
Cần phải sắp xếp thời giờ họp và thời giờ học cho hợp lý. Hiện nay ở đâu cũng có nạn khai hội quá nhiều và quá lâu.
Đối với các Đảng bộ khu vực ngoại thành Bác khuyên nhủ:
"Bác nêu kinh nghiệm là đến nơi nào thấy đời sống nhân dân được nâng cao, làng xóm sạch sẽ, đường sá đẹp đẽ, giếng nước sạch, đủ ăn, nhân dân đoàn kết, hăng hái sản xuất, phong trào học tập văn hóa khá, bán lương thực cho Nhà nước đầy đủ, nhanh chóng, phong trào trồng cây tốt, mọi hủ tục giảm dần... thì ở đó công tác Đảng khá, chi bộ vững mạnh. Còn ngược lại thì công tác của Đảng bộ, của chi bộ nơi ấy chưa tốt...".
Lời Bác dạy mãi mãi là bài học lớn cho toàn Đảng bộ Thủ đô và mỗi đảng viên chúng ta, mãi mãi có ý nghĩa thực tiễn và không bao giờ cũ cả...
(Theo báo Hà Nội mới, ngày 21-5-1980)
32. Cây bách tán
Ngày 19-5-1946, lần đầu tiên nhân dân ta kỷ niệm ngày sinh lần thứ năm mươi sáu của Bác Hồ. Suốt ngày hôm đó, Bác phải tiếp những đoàn khách ở khắp mọi miền về chúc thọ Người. Nhưng có một đoàn khách đặc biệt và đông đảo khiến cho Bác không thể tiếp được ở trong nhà mà phải ra ngoài cửa mới đủ chỗ đứng. Đó là đoàn thiếu niên, nhi đồng, đại biểu cho tất cả các đội thiếu niên ở Thủ đô. Các em đánh trống, cầm cờ, rước ảnh Bác Hồ. Có những em gái, em trai bé nhỏ ôm những bó hoa lớn. Nhiều em trân trọng nâng niu trên tay những gói bao giấy bóng kính buộc dây nơ - đó là quà tặng của các em để mừng thọ ngày sinh của Bác kính yêu. Hồ Chủ tịch xúc động khi lần lượt các em đến bên Bác kính cẩn dâng quà tặng cho Người.
Khi được Bác "tuyên bố" sẽ trao tặng lại các em một món quà thì tất cả đều hồi hộp, ai cũng căng óc tự phỏng đoán xem đó sẽ là món quà gì: Kẹo bánh, khăn quàng, huy hiệu, giấy bút?
Một chậu cây trang trí những dây hoa và sao vàng óng ánh được các chú phục vụ đưa đến. Các cháu xuýt xoa khen cây đẹp, nhưng chẳng cháu nào biết tên của loài cây này. Bác liền giải thích:
- Đây là cây có tên gọi bách tán, giống như cây thông nhưng nhỏ và đẹp hơn. Bách tán có hàng trăm tán lá nhỏ bao quanh thân cây...
Bác dặn dò: "Các cháu đem về trồng, chăm cho cây lớn, cây tốt, thế là các cháu yêu Bác lắm đấy".
Nghe Bác dặn vậy, các cháu đều nhảy lên mừng rỡ, thích thú. Các em xin phép Bác, thay phiên nhau khiêng cây bách tán đem về vườn hoa trồng.
Cây bách tán đã bị chiến tranh tàn phá. Nhưng kỷ niệm về món quà Bác tặng các em thiếu nhi Hà Nội ngày nào đó còn sống mãi.
(Theo Phong Nhã: Bác Hồ với thiếu nhi, Nxb. Kim đồng, 1985).
33. Không thăm gia đình cô thì thăm ai
Dịp Tết cổ truyền năm 1962, như thường lệ, lãnh đạo thành phố Hà Nội bố trí và mời Bác đi thăm một số gia đình có công với cách mạng, thương binh, liệt sỹ, cán bộ miền Nam tập kết, trí thức... Biết cảnh vệ sẽ đi trước chuẩn bị, Bác gọi tôi bảo:
- Ngoài những gia đình do thành phố báo trước, các chú tìm và đưa Bác đến thăm một gia đình công nhân thực sự còn nghèo. Nhớ phải giữ tuyệt đối bí mật.
Tối Giao thừa, sau khi Bác đi theo kế hoạch, lúc trở về, chúng tôi mời Bác đến thăm nhà một công nhân nghèo nhà ở ngõ cụt ở đầu phố Lý Thái Tổ - một xóm lao động phần lớn nhà tranh vách đất nằm sâu bên trong mặt phố.
Tôi đi trước dẫn đường. Ngọn đèn điện duy nhất trong ngõ không đủ sáng nên rất khó đi. Đến một căn nhà lụp xụp gặp một chị quảy đôi thùng gánh nước đi ra. Tôi hỏi:
- Chị Chín đây à?
Người đàn bà dừng bước:
- Vâng ạ, Bác hỏi em?
Vừa lúc đó, Bác đi đến, chị nhìn thấy và đôi thùng trên vai bỗng rơi xuống đất. Chị chạy lại ôm chặt hai bàn tay Bác, khuôn mặt đôn hậu đượm buồn nghẹn ngào:
- Bác... Bác Hồ ơi!
Nước mắt trào ra, chị cố ghìm tiếng khóc đi theo Bác vào nhà. Một gian vách đất lợp lá, cái giường gỗ cũ kỹ kê giữa nhà, mấy đứa trẻ đang lục tìm quần áo gấp thành đống ở góc giường. Trên bàn thờ có nải chuối xanh duy nhất và mấy tăm hương tỏa khói.
Tôi nhìn thấy Bác lặng đi, cặp mắt thương cảm, xót xa...
Bác bế đứa bé nhất, hôn vào má cháu, cài chiếc cúc áp ngực vừa tuột ra và hỏi chị Chín chuyện gia đình. Chị được năm con, chồng là công nhân nhà máy đèn đã chết, một mình phải đi làm phu khuân vác và gánh nước thuê lấy tiền nuôi con. Khi Bác hỏi về ăn Tết ra sao? Chị run run nói trong nước mắt:
- Thưa Bác, mẹ con cháu có gì đâu mà ăn Tết. Ngày mai, chỉ còn lon gạo bớt lại bữa chiều nay. Đến giờ này, cháu vẫn phải đi gánh nước để đổi gạo cho các cháu có miếng cơm trong ba ngày Tết.
Nói xong, chị dường như ân hận điều gì đó, đôi môi mím chặt cúi gằm xuống đất, không nhìn ai.
Bác hiền hậu và căn dặn các cháu phải ngoan, nghe lời mẹ, biết giữ vệ sinh và nhắc chị Chín cho các cháu đi học.
Cảm động trước sự ân cần chăm sóc của Bác, chị lễ phép nói:
- Thưa Bác... cháu... cháu không ngờ Bác lại...
Chị sụt sùi lau nước mắt. Bác hiểu ý nói luôn:
- Bác không đến thăm những gia đình như cô thì thăm ai? Thôi Bác về.
Ra đến cửa, bà con nghe tin Bác đến đã vây đông. Họ sung sướng reo mừng:
- Bác Hồ! Bác Hồ muôn năm!
Bác giơ tay để mọi người im lặng, rồi chậm rãi nói:
Bác đến thăm bà con trong ngõ nhưng thời gian ít quá không đi khắp được. Bác phấn khởi được biết bà con rất vui. Nhưng Bác có ý kiến: Tại sao trong lúc bà con ăn Tết vui vẻ lại không nghĩ đến những gia đình còn nghèo và đang gặp khó khăn như nhà cô Chín đây.
Một ông cụ ngoài bảy mươi tuổi kính cẩn đáp:
- Thưa Bác, bà con trong ngõ chúng tôi thật là có lỗi. Chúng tôi xin hứa với Bác sẽ sửa ngay ạ! - Mọi người đồng thanh hưởng ứng. Bác cười:
- Thế thì tốt. Chào các cụ, chào đồng bào và các cháu. Bác về...
Ngay tối hôm ấy, khi Bộ Chính trị tập trung đến chúc Tết, Bác đã nói ngay chuyện thăm nhà chị Chín và kết luận: Ta đã có chính quyền trong tay, nhưng một số lãnh đạo địa phương còn nặng về hình thức. Họ chưa sâu sát dân nên phục vụ nhân dân chưa tốt. Hôm sau, Bác trực tiếp gặp và phê bình lãnh đạo thành phố. Ngay sau khi Bác về, bà con trong ngõ mỗi người một thứ, của ít lòng nhiều đã mang đến giúp mẹ con chị Chín. Thành phố đã trợ cấp khó khăn ngay cho gia đình chị. Mỗi cháu có một bộ quần áo mới phin hoa để vui Xuân. Sau đó, thành phố đã thu xếp việc làm ổn định cho chị Chín, các cháu đến tuổi được cắp sách đến trường. Cũng từ đây, nhiều gia đình lao động thiếu thốn, gặp khó khăn đã được chính quyền và nhân dân giúp đỡ chăm sóc mỗi dịp Xuân về.
(Theo Phan Văn Xoàn, trích trong cuốn Nhớ mãi lời Bác, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 1987).
34. Suốt đời tôi ơn Bác
Suốt đời tôi ơn Bác! Bác đã cho tôi gặp Bác nhiều lần. Mỗi lần gặp Bác là tôi lại được thêm một bài học. Làm theo lời Bác dạy, tôi thấy mình tiến bộ về đạo đức, phục vụ cách mạng được nhiều hơn, tốt hơn.
Lần đầu tiên tôi được gặp Bác vào cuối thu năm 1945, tại một ngôi chùa cổ kính của Thủ đô: Chùa Bà Đá. Lúc này Hà Nội đang tràn đầy khí thế cách mạng. Tôi cũng tham gia công tác chính quyền (Chủ tịch khu phố) và phụ trách nhi đồng Cứu quốc... Một hôm, Hòa thượng Đại Nguyên đột ngột đến nhà tôi ở phố Hàng Bè, vừa thở vừa nói:
- "Ông Cụ" (hồi ấy chúng tôi quen gọi Bác bằng Cụ) sắp đến thăm chùa. Mời bác đến ngay cho.
Cụ Hồ đến thăm chùa! Tôi vội vàng thu xếp công việc, đi ngay. Bây giờ tôi còn làm Hội trưởng Hội Phật giáo Việt Nam. Đây là một vinh dự rất lớn đối với tôi.
Trong chùa đèn nến sáng trưng. Các vị hòa thượng, tăng ni, phật tử tề tựu đông đủ, tấp nập. Bác đến, Người mặc bộ kaki màu vàng, tay cầm chiếc mũ cát đã cũ. Bác vừa đi vừa lấy mũ vẫy vẫy để đáp lại câu "a di đà phật" của các tăng ni, phật tử. Vào trong chùa, Bác hỏi thăm sức khỏe của chúng tôi và sau đây Bác lên Tam bảo nói chuyện. Hôm ấy, Bác nói rất nhiều. Tôi còn nhớ những đoạn đã ảnh hưởng đến tôi sâu sắc nhất như chuyện các vị sư ở Ngũ Đài Sơn bên Trung Quốc xuống núi đánh giặc Ma Vương, chuyện chúng sinh... Bác liên hệ đến tình hình lúc bây giờ và bảo Ma Vương là thực dân Pháp... Bác khuyên: Cần phải đoàn kết toàn dân, đoàn kết các tôn giáo. Bác nhìn các vị thượng tọa, tăng ni, nhắc câu Phật dạy "làm Phật pháp không xa rời thế gian"... và dặn mọi người tham gia công tác cứu đói, cứu dốt...
Bác đứng dậy ra về giữa tiếng "a di đà phật" đồng thanh của các tăng ni, phật tử âm vang cả phật đường.
Tôi nhận công việc cứu thương cho tự vệ Hà Nội khi kháng chiến bùng nổ (năm 1946). Địch vây tứ phía. Đang lúc hoang mang dao động, hai vị sư - Thượng tọa Đại Nguyên và một vị sư nữa đến gặp và bảo tôi - "Anh cho chúng tôi mượn quần áo để ra khu tự do"... hình ảnh hai vị sư trút áo cà sa đi chiến đấu làm tôi liên tưởng đến buổi nói chuyện của Bác ở chùa Bà Đá ngày nào. Bao nhiêu nỗi lo lắng của tôi lúc ấy tiêu tan hết và tôi đã tự nguyện đi vào cuộc kháng chiến gian khổ.
Làm tròn nhiệm vụ phục vụ trong Trung đoàn Thủ đô, tôi lại tiếp tục công tác ở y tế Việt Bắc.
... Tháng 3 năm 1952, tôi được tặng danh hiệu Chiến sĩ thi đua và còn vinh dự được gặp Bác hai lần.
Những lúc gặp khó khăn, tôi lại thấy hiện lên trong trí nhớ cặp mắt hiền từ của Bác như nhắc nhở: "Luôn luôn cố gắng, luôn luôn tiến bộ" đó cũng là mấy câu sau mà Bác viết cho tôi trên một tờ giấy giang, trong một khu rừng ở Tuyên Quang - mà tôi vẫn giữ gìn như một gia bảo.
Tờ giấy ấy có cả chữ ký của Bác "Hồ Chí Minh".
(Theo Nguyễn Hữu Thuyết - bác sĩ Bệnh viện Xanh Pôn)
Thanh Huyền (tổng hợp)
- Bác Hồ đến thăm lớp vỡ lòng đình Thạch Khôi, hàng Than
Sáng thứ Tư, ngày 31-12-1959, trời hửng nắng, thời tiết ấm áp. Khoảng 10 giờ 20 phút khi lớp học buổi sáng ở đình Thạch Khôi sắp kết thúc thì bỗng có hai chiếc ôtô con lướt tới đỗ ngay trước cổng đình. Cửa xe mở. Một cụ già mặc quần áo kaki đã bạc màu, chân đi dép cao su giản dị, bước ra.
- Bác Hồ! Bác Hồ đến!
Đoàn người ùa ra, reo lên sung sướng. Bác tươi cười giơ tay chào bà con khối phố và bước nhanh vào đình. Cùng đi với Bác có đồng chí Trần Danh Tuyên, Bí thư Thành ủy và một số cán bộ khác.
Khi Bác vào lớp, các cháu reo mừng vây lấy Bác. Bác ân cần bảo các cháu về chỗ ngồi để Bác nói chuyện.
Bác hỏi thầy giáo chủ nhiệm lớp Phan Thành:
- Các cháu học có ngoan không, chú?
Cảm động và vui sướng, đồng chí Thành trả lời:
- Dạ, thưa Bác, các em ngoan ạ.
Bác hỏi tiếp:
- Các cô chú chăm sóc các cháu như thế nào?
- Dạ thưa Bác, chúng cháu chăm sóc các em chu đáo, dạy các em học tập, biết giữ gìn vệ sinh, lại dạy các em cả múa hát nữa.
Bác quay lại nói với các cháu:
- Các cháu học có giỏi không, có vâng lời các thầy cô giáo không?
Các em vui sướng cùng đáp:
- Thưa Bác có ạ!
Bác xem sách một số em, khen các em viết chữ sạch đẹp.
Bác nói với đồng chí Thành:
- Bây giờ chú gọi một cháu lên bảng tập đọc cho Bác nghe.
Thầy Thành gọi một em trai, lên bảng, đưa thước kẻ và bảo em tập đọc bài "Ông Tý có một quả ớt đỏ". Em đọc bài xong, Bác xoa đầu và khen:
- Cháu học giỏi, Bác rất vui lòng.
Sau đó, Bác hỏi cả lớp:
- Các cháu có thích ăn kẹo không nào?
- Thưa Bác, có ạ!
Bác gọi các đồng chí đi theo lấy kẹo phân phát cho các cháu. Trong lúc các cháu ăn kẹo, Bác dặn dò các thầy, cô giáo:
- Đây là mầm non của đất nước, các cô chú phải dạy cho các cháu thật ngoan để sau này xây dựng đất nước được tốt.
Sau đó Bác căn dặn các cháu:
- Các cháu phải học hành thật tốt, vâng lời thầy giáo, cô giáo, về nhà vâng lời bố mẹ, không đánh cãi nhau và giữ gìn vệ sinh cho sạch sẽ. Bác mong các cháu đều trở thành cháu ngoan của Bác Hồ.
Bác bảo các cháu hát cho Bác nghe. Các cháu cùng nhau hát bài "Ai yêu nhi đồng bằng Bác Hồ Chí Minh".
Các cháu hát xong, Bác vỗ tay khen, mong các cháu học giỏi, hát hay, múa khéo cho vui lòng các thầy, các cô. Sau khi thăm lớp, Bác bảo các thầy giáo đưa Bác đi xem chỗ uống nước và nơi đi vệ sinh của các cháu.
Bác ân cần dặn dò:
- Các cô chú phải cho các cháu uống nước nóng để giữ gìn sức khỏe. Chỗ đi vệ sinh phải luôn luôn sạch sẽ để các cháu khỏi bị trơn ngã.
Bác đi quanh hết khu vực đình Thạch Khôi, ân cần chỉ dẫn từng việc như một người ông hiền từ đang dạy bảo cháu con.
Thời gian trôi đi rất nhanh. Bác đã ra về mà mọi người vẫn chưa hết cảm động bồi hồi.
(Trích trong cuốn Bác Hồ với Hà Nội và những năm tháng không thể nào quên, Nxb. Văn hóa thông tin, Hà Nội, 2005)
- Các cháu gái làm việc thế này là giỏi
Kỷ niệm những lần gặp Bác vẫn còn đậm in trong ký ức cô thợ điện Bùi Thị Trần Chúc, kỹ sư Nhà máy Cơ khí Hà Nội.
Lần đầu tiên gặp Bác, khi ấy Chúc còn học ở Trường Trung cấp Kỹ thuật, Bác đến thăm trường. Học sinh đang thực tập ở xưởng thì Bác vào một cách bất ngờ. Nhiều bạn chạy ùa ra. Chúc đang đứng máy nên không dám bỏ máy. Bác đến bên, bảo Chúc: - Cháu làm cho Bác xem.
Bác chăm chú nhìn Chúc thao tác mở máy nên Chúc hồi hộp và cố gắng lắm mới giữ được bình tĩnh cho máy chạy đều. Sau khi thăm xưởng, Bác dặn dò học sinh. Chúc còn nhớ đại ý: Các cháu học phải đi đôi với hành, không lý thuyết suông, phải tiết kiệm.
Sau khi tốt nghiệp Trung cấp Kỹ thuật, Chúc về công tác tại Nhà máy cơ khí Hà Nội. Một hôm, đang đứng máy thì Bác đến. Bác dừng bên máy, đứng đối diện với Chúc, xem Chúc làm việc. Sau đó Bác âu yếm hỏi: - Các cháu gái làm việc được thế này là giỏi, có vất vả lắm không? Các cháu phải cố gắng làm việc cho tốt hơn nữa...
Chúc giữ mãi trong tâm trí hình ảnh Bác, lời Bác. Tấm ảnh Bác chụp xem Chúc làm việc được Chúc giữ gìn như một kỷ vật thiêng liêng.
Mặc dù ba con nhỏ, chồng đi bộ đội, Chúc vẫn phấn đấu tu dưỡng tốt. Năm 1963 Chúc được kết nạp Đảng. Vừa làm việc, vừa nuôi con, vừa học tập, cô thợ điện Bùi Thị Trần Chúc đã tốt nghiệp kỹ sư năm 1974. Người thợ ấy vẫn liên tục phấn đấu làm theo lời Bác.
(Theo Vĩnh Yên, báo Hà Nội mới, ngày 19-5-1976)
- Bông hồng Bác cho
Vào lúc máy bay Mỹ điên cuồng ném bom đánh phá Thủ đô, hai con tàu "ba đảm đang" số một và số hai của Công ty Vận tải đường sông chúng tôi đang chạy đường dài, được điều về làm nhiệm vụ đưa nhân dân qua sông Hồng. Sông rộng, người đông, liên tiếp lại có báo động. Ngày đầu, chỉ đưa được trên dưới một vạn người qua sông. Bảy ngày sau, do sắp xếp lại phương tiện, tổ chức tốt bến bãi và nâng cao tinh thần chiến đấu dũng cảm, chúng tôi đã chở được tầm vạn người cùng với bốn vạn xe đạp qua sông.
Chiều ngày 08-8-1967, tàu chúng tôi vừa cặp bến, buông neo thì có lệnh:
Các cô lên bờ ngay đi gặp đoàn nhà báo quốc tế. Chiếc xe commăngca đợi sẵn đưa chúng tôi vào thẳng Phủ Chủ tịch mới đỗ lại. Lúc này, đồng chí đến đón mới nói:
- Bác cho đón các đồng chí lên gặp Bác!
Ôi, còn sung sướng nào bằng! Chúng tôi sinh ra và lớn lên trên sông, lênh đênh trên con thuyền nát của cha mẹ, ăn đây, ngủ đây, quần áo, nồi niêu cũng ở đấy. Ngày nắng đã vậy, ngày mưa gió rét cứ khoác áo tơi mà ngồi tùm lum. Nay được lên bờ, được học hành, lại được đi lái tàu. Đó là nhờ Đảng, nhờ Bác... Bác đón chúng tôi trong phòng khách. Người mặc bộ quần áo nâu, vai vắt chiếc khăn mặt trắng, tay cầm chiếc quạt giây. Bác ra hiệu cho chúng tôi ngồi rồi ấm áp hỏi:
- Cháu nào là thuyền trưởng? Cháu nào là máy trưởng?
Đồng chí giúp việc giới thiệu với Bác các thuyền trưởng Nguyễn Thị Đông, Nguyễn Thị Lan, các máy trưởng Nguyễn Thị Thục, Trương Thị Xuyên và một số nữ thủy thủ. Bác quay sang hỏi đồng chí Nghiêm:
- “Chú làm gì?
- Thưa Bác cháu là Bí thư Đảng ủy Công ty ạ.
Bác đưa cho chúng tôi mỗi người một mảnh giấy và nói:
- Các cháu viết đi, viết họ tên, bố mẹ làm gì, học lớp mấy. Chúng tôi cắm cúi viết theo lời Bác. Thầy đồng chí Nghiêm cũng cầm mảnh giấy hý hoáy ghi. Bác cười nói vui: Chú không có "tiêu chuẩn" viết!
Xem những miếng giấy chúng tôi đã ghi, Bác bảo:
- Bố mẹ là dân thuyền. Con cũng là dân thuyền. Bố mẹ làm nghề nào con nối nghề ấy. Thế là tốt lắm.
Rồi Bác kể chuyện: Ngày xưa, Bác thường qua đò. Ồng lái đò chỉ nghĩ sao thu tiền cho nhiều, đủ khách mới dời bến. Khách ngồi ở bến chờ hàng buổi, mưa cũng mặc, nắng cũng mặc. Bây giờ các cháu phải phục vụ nhân dân cho tốt, đừng như ông lái đò ngày xưa. Địch tàn ác đánh phá Thủ đô, đồng bào đi sơ tán có nhiều khó khăn, các cháu phải làm sao cho đồng bào đi lại dễ dàng thuận tiện. Đất nước đang có chiến tranh. Các cháu phải tích cực, dũng cảm phục vụ nhân dân đánh thắng giặc Mỹ. Phải vừa làm việc, vừa chiến đâu, lại phải học văn hóa như các cháu hiện nay, không thạo nghề thì không lái được nổi...
Lúc ra về, Bác cho kẹo. Chúng tôi lưu luyến mãi chẳng ai muốn rời Bác. Cô Đông mạnh dạn xin Bác mấy đĩa hoa hồng trên bàn để về tặng cho anh chị em ở nhà. Bác vui vẻ gật đầu. Chúng tôi sung sướng chia nhau hoa Bác cho. Người cài lên tóc một bông hồng đẹp, người nâng niu gói lại đem về...
(Trích trong cuốn Bông hồng của Bác, Nxb. Phụ nữ, 1985).
- Bác đến thăm Văn Miếu
Tôi nhớ mãi chiều Tết Nguyên đán năm Nhâm Dậu (ngày 05-02-1962) một ngày nắng ấm đẹp nhất của những ngày Tết ở Thủ đô ta.
Khoảng 11 giờ trưa, tôi vừa xuất hành sang Văn Miếu về được mấy phút thì có tiếng gõ cửa.
Tôi ra đón: Người đầu tiên đến xông nhà tôi năm ấy lại là một đồng chí công an chưa hề quen biết. Sau những lời chúc mừng theo phong tục của chủ và khách, câu chuyện đầu Xuân bên chén trà thơm trở nên thân mật, xoay quanh nội dung chương trình văn nghệ tại Văn Miếu sẽ khai mạc vào mười bốn giờ. Đồng chí công an nói nhỏ, báo trước một tin vui là Trung ương sẽ đến dự, rồi bắt tay tôi ra về.
Tôi thầm nghĩ miên man. Biết đâu đây, Bác sẽ đến cũng nên. Tôi đoán rằng Bác thấy báo đăng tại Văn Miếu có ngâm thơ và hát ca trù mừng Đảng, mừng Xuân, mà Bác thì chắc chắn chưa được nghe hát ca trù vì thuở thiếu thời Bác ở Huế và Sài Gòn là những nơi không có ả đào, nay Bác sẽ đến Văn Miếu để chúc Tết đồng bào và thưởng thức di sản tinh thần độc đáo của dân tộc. Và tôi cứ khấp khởi mừng thầm điều mình vừa dự đoán.
Mới hơn 13 giờ một chút, các nghệ nhân, diễn viên và nhạc công đã có mặt đông đủ tại phòng khách đặt trong hai gian của dãy Hữu Vu. Sau lời chúc Tết, tôi báo tin vui đột xuất và yêu cầu mọi người sẽ biểu diễn hết sức mình cho thật kết quả trước Trung ương Đảng. Ai nấy đều phấn khởi, nét mặt rạng rỡ thêm. Như linh tính báo, tôi ra Khuê Văn Các đón.
Một lát sau, có tiếng còi ô tô. Tôi ngoảnh nhìn, chạy vội ra thì thấy Bác, đúng Bác rồi. Chao ôi sung sướng! Bác đương ung dung bước qua cổng lớn, bước chân thoăn thoắt đi giữa hai hàng hoa tươi vào cửa Đại Trung.
- Bác, Bác ạ! Tôi xúc động chào Bác không rõ lời và đi theo sau chân Bác, bên cạnh đồng chí bảo vệ. Đằng sau có mấy cháu nhỏ lon ton chạy theo vui vẻ lạ thường. Qua gác Khuê Văn, vòng một bên giếng Thiên Quang, Bác hỏi có bao nhiêu bia, dựng từ bao giờ?
- Thưa Bác, bia dựng từ năm Hồng Đức thứ 15 (1484) còn 82 tấm bia ghi tên những người đỗ tiến sĩ trở lên. Đáng lẽ ra phải có 116 bia, vì mỗi khoa thì dựng một bia. Các bia này có khắc tên nhiều danh nhân lịch sử như Ngô Sĩ Liên, Lương Thế Vinh, Lê Quý Đôn, Ngô Thì Thậm...
Bác dừng lại nhìn bao quát cả hai dãy bia một lượt rồi bước qua cửa Đại Thành vào khu chính tẩm có nhà Đại Bái và Hậu Cung.
Khi Bác bước xuống sân Văn Miếu, các cụ phụ lão và nhân dân đương ngồi các dãy ghế sát thềm Bái Đường mới biết Bác đến, tất cả mọi người đứng dạy ùa ra đón Bác, tíu tít vây quanh Bác, mừng vui khôn xiết.
Bác vẫy tay mời các cụ phụ lão và đồng bào cùng ngồi.
Bác nhìn khắp lượt, ra hiệu cho các cháu thiếu nhi cũng ngồi xuống.
Tôi kính cẩn đưa Bác bản chương trình các tiết mục ngâm thơ và hát ca trù mừng Bác, mừng Đảng, mừng Xuân mới, có ghĩ rõ nghệ nhân Nguyễn Thị Phúc gần 60 tuổi, Quách Thị Hồ ngoài 50 và giới thiệu với Bác hai bà đang ngồi gần micro, Bác gật gù tán thưởng. Tôi liếc nhìn hai bà thật xúc động được vinh dự đặc biệt, lần đầu tiên trong đời hát trực tiếp cho Bác nghe.
Ông Vũ Đình Khoa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Hà Nội điều khiển chương trình biểu diễn.
Các nghệ nhân hào hứng vô cùng, diễn xuất đạt hơn hẳn mọi lần trước.
Đến tiết mục thứ 6, hay thứ 7 gì đó, sau khi ông Khoa vừa dứt lời giới thiệu "Bà Hồ hát ca trù” thì Bác giơ tay đính chính một cách rất vui và dí dỏm "Phải nói rõ thế này cho đúng: "Bà Quách Thị Hồ hát ca trù" kẻo các cụ phụ lão cười cho. Bác Hồ đã không có vợ thì lấy đâu ra Bác gái".
Mọi người cười sảng khoái, phục tài Bác ứng xử, rất mau lẹ, sắc sảo, và thoải mái hồn nhiên. Hôm ấy Bác rất vui, ngồi xem từ đầu đến cuối. Trước khi đứng lên, Bác còn ứng khẩu đọc hai câu thơ tặng các cụ phụ lão Thủ đô:
"Tuổi già nhưng chí không già
Góp phần xây dựng nước nhà phồn vinh".
Sau đó Bác còn đi xem mấy di vật quý giá trong Bái Đường như bức hoành phi "Cổ kim nhật nguyệt" và quả chuông có khắc tên Nguyễn Nghiễm (thân phụ thi hào Nguyễn Du) và cái trắc tải bằng gỗ chạm trổ rất tinh vi, mặt trước có năm chữ Hán xếp chéo nhau, đọc thành "chiêm tại tiền, hốt tại hậu" (nhìn thấy đằng trước, thoắt ra đằng sau), mặt sau cũng có năm chữ Hán xếp chéo nhau "ngưỡng di cao, toản di kiên" (ngửa trông càng cao, càng mài càng rắn).
Rồi Bác ung dung sang cổng bên, phía phố Văn Miếu, lên xe về Phủ Chủ tịch, như minh họa ý nghĩa mười chữ Hán khắc nổi công phu trong trắc tải mà Bác vừa ngắm nghía rất tâm đắc.
(Trích trong cuốn Bác Hồ với Thủ đô Hà Nội, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2005).
Khánh Linh (tổng hợp
37. Đập Đáy đón Bác
Dưới đây là lời kể của đồng chí Kiều Chí Trung:
Rạng ngày 17-7-1962, đồng chí Trần Duy Hưng, Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội lên báo cho tôi biết Bác Hồ sẽ đến thăm công trường đập Đáy.
Đập sông Đáy được xây dựng từ năm 1933. Trước mùa lũ năm 1962, Bộ Thủy lợi có chủ trương tu sửa lại sáu cửa đập và thi công một công trình đập tràn phía thượng lưu để phòng sự cố xảy ra khi mở đập chính. Tôi được Ty Thủy lợi Hà Đông cử làm Trưởng ban Quản lý đập Đáy kiêm Trưởng ban Chỉ huy công trình đập tràn. Cả hai công trình đều phải hoàn thành trong tháng 7 năm ấy. Công trường triển khai đã được 45 ngày với sự tham gia của các tỉnh Hà Đông, Sơn Tây, thành phố Hà Nội, Nhà máy cao su Sao Vàng, Xí nghiệp đá Sài Sơn và Bộ Giao thông vận tải thế mà kết quả chưa được bao nhiêu. Tiến độ thi công chậm, nhân lực thiêu, vật tư chuyển đến không đáp ứng được so với yêu cầu. Công việc trên công trình còn quá lớn, chúng tôi đang lúng túng chưa biết giải quyết ra sao cho kịp thời gian hoàn thành trước mùa mưa lũ thì Bác về. Tôi cùng đồng chí Trần Duy Hưng sang bên kia đập, phía công trường, để chuẩn bị đón Bác. Mãi đến 8 giờ, một đồng chí sang báo tin: "Bác đã về, đang ở phía đằng kia...". Lòng tràn ngập niềm sung sướng, chúng tôi chạy bộ qua đập về nhà ban quản lý, nhưng đến giữa đập thì gặp Bác và các đồng chí cùng đi.
Bác vui vẻ nói:
- Các anh đi đón tôi nhưng tôi đi vào ngõ này, ta gặp nhau giữa đập là tốt.
Chúng tôi nhanh chân theo Bác đi qua đập Đáy, rồi lên tận công trình đập tràn (cách đập Đáy 1.000 mét). Vừa đi Bác vừa hỏi chuyện về đập Đáy, cầu Phùng. Bác nhắc nhở Bộ Giao thông tận dụng sắt, thép của cầu cũ vào những công trình mới.
Xem thực địa công trình xong, chúng tôi mời Bác trở về nhà Ban Quản lý đập, Bác chỉ tay vào điếm canh cạnh đó bảo:
- Thôi ta vào đây, còn việc gì giải quyết nốt tiện hơn.
Bác ngồi vào chiếc chiếu đã trải sẵn cạnh cửa sổ nhìn ra sông Đáy, mọi người quây quần ngồi xung quanh. Nghe đồng chí đại diện Bộ Thủy lợi báo cáo phương án chống lụt của đập Đáy và việc công trình đập tràn đang gặp nhiều khó khăn...
Bác nói:
- Chống lụt phải gấp rút, công việc thì còn nhiều. Như vậy thiên nhiên nó không chờ các chú làm xong mới lụt đâu!
Bác vui vẻ nhìn mọi người và hỏi:
- Dân công ai cấp?
- Báo cáo Bác, tỉnh Hà Đông ạ.
- Hà Đông có bao nhiêu dân công?
- Dạ thưa Bác, có 25.000 người.
Bác bảo:
- Cấp thêm cho ở đây 5.000 người có được không?
- Thưa Bác được ạ! - Đồng chí Đặng Đình Thành, Phó Chủ tịch tỉnh Hà Đông lúc bấy giờ, trả lời.
Bác quay sang hỏi:
- Thế đá ai cấp?
- Thưa Bác, Sơn Tây cấp ạ.
- Trong năm ngày có cấp đủ đá không?
- Thưa Bác, có đủ ạ.
Bác hỏi tiếp các đại biểu của Xí nghiệp ô tô số 2 làm nhiệm vụ vận chuyển đá; Nhà máy Cao su Sao Vàng làm doăng cao su; đại biểu Hà Nội nhận huy động giấy các loại để lót đá... Mọi người hứa với Bác làm tốt công việc được giao.
Bác hỏi lại chúng tôi:
- Công việc bàn cụ thể rồi, các chú định làm mấy ngày nữa thì xong?
Đồng chí Thành thưa:
- Báo cáo Bác bảy ngày xong ạ! Bác cười và nói:
- Bác cho cả 8 ngày, nếu 8 ngày không xong thì xấu hổ!
Mọi người cười vui vẻ. Cuộc họp xong, Bác ra xe. Dân công trên công trình, nhân dân vùng lân cận được tin Bác về đã kéo đến đông nghịt. Tiếng hô "Hồ Chủ tịch muôn năm" vang mãi cho đến khi xe của Bác đi khuất.
Sức mạnh tình cảm của Bác thôi thúc chúng tôi và chỉ trong sáu ngày đêm liên tục phấn đấu cả hai công trình (tu bổ đập Đáy và thi công đập tràn) đều hoàn thành.
(Trích trong cuốn Bác Hồ với Hà Tây, 2006).
38. Cho các cháu vào thăm vườn Bác
Sáng ngày 03-8-1960. Lúc đó khoảng 9 rưỡi. Bác Hồ trở về xe qua đường Hùng Vương thấy một đàn cháu nhỏ đang xúm xít trước cổng quanh Phủ Chủ tịch. Cô giáo đang nói gì đó với đồng chí bảo vệ. Như thường lệ, xe Bác vòng qua cổng đỏ đường Hoàng Hoa Thám về nơi ở. Đến sân sau Phủ Chủ tịch, Bác xuống xe, bảo đồng chí cán bộ ra phía trước mở cổng đón các cháu vào gặp Bác. Thật quá bất ngờ. Cả cô giáo và đồng chí bảo vệ đều như được Bác tháo gỡ cho. Các cháu ùa vào, vây quanh Bác:
- A! Bác Hồ! Chúng cháu chào Bác ạ!
Bác cháu cùng vui. Cô giáo đứng lặng nhìn Bác xoa đầu các cháu.
- Các cháu có ngoan không?
- Thưa Bác, có ạ!
Các cháu ríu rít, trả lời không đều, một số cháu nói to hơn:
- Thưa Bác, chúng cháu muốn xem nhà Bác Hồ ạ!
Bác cười tươi:
- Đây không phải là nhà Bác, đây chỉ là nơi làm việc của Bác thôi. Để Bác dẫn các cháu đi xem vườn hoa nhé! Bác dắt tay hai cháu nhỏ, một trai, một gái và bảo cô giáo dẫn các cháu đi theo. Vừa đi, Bác vừa hỏi chuyện cô giáo về các cháu, về công việc nuôi dạy trẻ. Một cháu gái đi sau bước vội bị vấp ngã. Cô chạy lại dỗ cháu:
- Nín đi! Nín ngoan cô yêu, rồi cô cho đi xem con thỏ của Bác Hồ nuôi!
Bác ngắt một bông hoa, đến gần cô, cháu, xoa đầu cháu bé:
- Cháu ngoan, Bác cho cháu bông hoa nhỏ chứ nhà Bác không có thỏ đâu.
Cháu nín khóc, cầm hoa, một tay nắm ngón tay Bác để Bác dắt đi. Bác nói riêng với cô giáo:
- Đối với các cháu, dù còn nhỏ, cũng nên nói sự thật, làm gương tốt và thói quen tốt cho các cháu.
Bác cháu dạo quanh vườn. Đã đến giờ tiếp khách, Bác dặn các cháu ngoan ngoãn, sạch sẽ, nghe lời cô giáo rồi chia tay. Bác cháu quyến luyến. Các cháu xếp hàng chào Bác để ra về. Bác Hồ đứng vẫy theo.
Bác đếm được vừa hai mươi bốn cháu.
(Theo Vũ Kỳ, trích trong cuốn Những bức thư kể chuyện Bác Hồ, Nxb. Sự thật, Hà Nội,1985).
39. Là thực hay mơ
Xuân Canh Tý 1960.
Bấy giờ tôi còn đang công tác ở Ủy ban Hành chính khu Hoàn Kiếm. Tôi được phụ trách công giáo của năm khối: Nhà Chung, Ấu Triệu, Chân Cầm, Phủ Doãn và Ngô Quyền.
Tối 30 Tết, khoảng 7 giờ 15 phút tôi lững thững đi bộ đến chỗ họp mặt. Nhưng trụ sở vắng ngắt, cuộc họp lưu lại đến 11 giờ đêm mới bắt đầu, để đón Giao thừa và nghe thơ chúc Tết của Bác Hồ luôn.
Tôi bèn quay về. Gần đến nhà, thấy thấp thoáng bóng công an sau các cột đèn và gốc cây ven đường. Gặp Trưởng công an khối, tôi hỏi:
- Có việc gì thế đồng chí?
Anh không trả lời vào câu hỏi của tôi, chỉ cười và thay cho lời chào: - Bác đi chơi về đấy à? Tôi trả lời và vào nhà. Tự dưng thấy bồn chồn, bèn lại trở ra đi loanh quanh. Qua số nhà 35 Phủ Doãn, người trong nhà trông thấy mời tôi uống nước. Tôi vừa ngồi xuống ghế, chén nước bưng lên chưa kịp uống thì một anh công an bước vào bảo tôi:
- Mời bác về nhà ngay, có khách!
Tôi vội vàng đứng lên, ra đến cửa nhìn về phía nhà mình thấy có ba xe ô tô không cùng kiểu nhau đỗ từ bao giờ, tôi bước nhanh khi nghe tiếng con trai tôi reo:
- Bác Hồ! Bác đến nhà ta!
Vừa tới cửa tôi đã nghe thấy Bác hỏi:
Gia đình ta chuẩn bị đón giao thừa chưa?
Không kịp đến gần, bởi lúc này Bác đã đến gần bếp rồi, nhưng tôi cũng nói to lên:
- Dạ, thưa Bác chưa ạ!
Bấy giờ ông cụ tôi mới đi từ trên gác xuống. Tôi thấy hai cụ ôm nhau và hôn nhau rất thắm thiết. Tôi rất xúc động, đứng lặng đi một lúc không biết nói và cũng chẳng biết làm gì. Tôi đã từng nhìn thấy Bác và gặp Người đôi lần trong các cuộc họp của Mặt trận và Ủy ban thành phố. Nhưng hạnh phúc được Người đến nhà, được nói chuyện với Người thì quả thật, tồi chưa bao giờ dám nghĩ tới, ngay cả trong mơ. Niềm hạnh phúc này lớn quá, đột ngột quá, khiến tôi lúng túng. Người tôi đờ ra, chân tay như bị thừa, lưỡi tôi cứng lại - thậm chí tôi không chào được Bác nữa. Bác từ bếp trở ra. Tôi như chợt tỉnh cơn mê, vội vàng lấy chiếc ghế mây (cả nhà chỉ có một chiếc ghế mà bây giờ tôi vẫn còn giữ làm kỷ niệm) để mời Bác ngồi. Bác không ngồi ngay. Người bê hai cái ghế đẩu kê sát liền nhau và mời:
- Ồng cụ ngồi đây!
- Bà cụ ngồi đây!
Đợi khi cả hai cụ tôi ngồi rồi Bác mới chịu ngồi. Tôi định đi pha nước mời Bác thì đồng chí Trần Danh Tuyên, bấy giờ là Bí thư Thành ủy, đi cùng Bác gạt đi:
- Thôi, thôi không phải nước non gì cả, ngồi quây quần lại đây cho ấm cúng để Bác nói chuyện.
- Thế là cả gia đình tôi ngồi xung quanh Bác. Bác bế cậu con trai út của tôi cho ngồi vào lòng và hỏi:
- Ông cụ năm nay bẩy chín phải không? Mỗi bữa cụ ăn được mấy bát cơm? Cụ có ngủ được nhiều không?
- Vâng, cảm ơn Cụ hỏi thăm. Tôi ăn được mỗi bữa ba bát cơm và tuy tuổi cao nhưng vẫn ngủ được nhiều. Bác lại hỏi: Cụ chuyên chữa về gì?
- Thưa Cụ tôi chuyên trị các bệnh về phụ nữ và trẻ em ạ.
- Cụ làm thuốc thế có châm cứu không?
- Dạ thưa tôi cũng có châm cứu.
- Nghề châm cứu là nghề rất quý. Nghề này đã chữa được nhiều loại bệnh mà lại đỡ tốn thuốc. Và như vậy thì rất tốt.
Quay sang tôi Bác hỏi tiếp:
- Chú là con trưởng à?
Tôi vội vàng thưa:
- Dạ thưa Bác vâng ạ.
- Chú công tác ở Ủy ban Hành chính khu Hoàn Kiếm phụ trách một cụm hả? Một cụm thì có mấy khối?
- Vâng ạ, cháu phụ trách một cụm gồm có năm khối.
Tôi trả lời Bác như một cái máy. Bởi vì xúc động đến nghẹn ngào vẫn dâng đầy trong lòng.
... Bác chủ động hỏi thăm tất cả, từng người một trong gia đình, từ lớn đến nhỏ. Ai cũng nhận thấy Bác thật là gần gũi, thân thiết biết bao. Bác như người bà con thân thuộc, không hề có sự cách biệt giữa vị Chủ tịch nước và người dân thường, mà lại là người công giáo. Tôi đang suy nghĩ miên man thì lại nghe Người hỏi:
- Năm nay chú gói được bao nhiêu chiếc bánh chưng? Đã chuẩn bị Tết được những gì? Dạ, cháu thực hiện đúng lời Bác dạy: "Tiết kiệm là quốc sách". Mậu dịch đã gói bánh chưng sẵn rồi, ấn chiếc nào ra mua chiếc ấy cho đỡ lãng phí.
Trước khi ra về, nhìn cả gia đình tôi ấm cúng, con cháu quây quần xung quanh cụ tôi, Bác chúc:
- Tôi xin chúc cụ sống một trăm tuổi và chúc "Tứ đại đồng đường".
Người nắm chặt hai bàn tay cụ đưa ra bắt tay. Cả nhà tôi đi theo tiễn Bác. Tôi nhìn rất lâu bóng dáng của người Cha già thân thương của cả dân tộc. Bước lên ô tô rồi, Người vẫn còn vẫy tay. Nhìn theo chiếc ô tô đã khuất ở đầu phố tất cả chúng tôi đều còn bàng hoàng như vừa tỉnh sau một cơn mơ tuyệt đẹp...
(Trích theo cuốn Nơi đây Bác viết Tuyên ngôn, Hà Nội, 1985).
Thanh Huyền (tổng hợp)
40. Trong tình thương yêu của Người
Chúng tôi còn nhớ như in, hôm đó là ngày 31-12-1958. Trời rét ngọt. Các tấm cửa kính của cả ba lớp học trong ngôi nhà 88 phố Thợ Nhuộm được đóng kín để tránh gió. Đang dạy các cháu xếp hình kiến trúc, tôi nghe chị Hồng Trang (người có công xây dựng phong trào mẫu giáo Thủ đô) gọi ngoài cửa:
- Cô, cháu chuẩn bị lát nữa đón khách quý nhé!
Nghe tin báo, lòng tôi tự dưng xốn xang, hồi hộp kỳ lạ. Chưa kịp bảo các cháu xếp hộp hình kiến trúc và tập lại mấy bài hát thì đã nghe tiếng chị Nguyễn Khoa Diệu Hồng - Hội trưởng Hội Liên hiệp phụ nữ Thành phố nói vọng vào:
- Dạ thưa Bác, các cháu trường mầm non mong được Bác đến thăm lắm ạ!
Tôi quay ra chỉ còn kịp nói được mấy tiếng: Bác! Bác! Thì Bác đã nhanh nhẹn đi vào lớp. Các cháu như một bầy chim ríu rít đứng bật cả lên đồng thanh: "Chúng cháu chào Bác ạ!". Bác tươi cười đến từng bàn xem hình các cháu đã xếp, rồi Bác dừng lại bàn hai cháu Kim Hòa và Chính Lam hỏi chuyện:
- Cháu mấy tuổi?
- Thưa Bác, cháu lên ba ạ!
Bác cười, xoa đầu cháu Hòa nói:
- Lên ba sao cháu lớn thế"?
Cả lớp cùng cười. Cháu Hòa biết mình nói nhầm nên xấu hổ cúi mặt.
Rồi Bác nói với các cháu:
- Bác nghe các cô ở Hội Liên hiệp phụ nữ báo cáo cháu rất ngoan, chăm học, vâng lời cô giáo, nên hôm nay Bác đến thăm trường. Bác đề nghị các cháu trả lời mấy câu hỏi: Các cháu ở đây cả ngày có bị đói không?
Nhiều cháu cùng thưa với Bác:
- Thưa Bác, chúng cháu no lắm ạ!
Bác chỉ một cháu ngồi ngay bàn trên:
- Thế cháu ăn có ngon không?
- Thưa Bác, có ngon ạ!
Bác đi xuống giữa lớp, chỉ vào hai cháu Sơn và Nam hỏi:
- Các cô giáo có đánh các cháu không?
- Thưa Bác không ạ!
Các cháu trả lời xong, Bác vỗ tay và cả lớp cùng vỗ tay theo. Bác quay sang hỏi tôi:
- Cô học nghề dạy trẻ từ bao giờ?
- Thưa Bác, cháu là cán bộ phụ nữ mới được đào tạo cấp tốc để về mở trường ạ!
Bác đã sang thăm lớp chị Bắc mà cô cháu tôi vẫn còn chưa hết bàng hoàng, chưa biết phải làm gì thì tôi nghe tiếng chị Hồng Trang:
- Mời các cô cho các cháu tập trung ở phòng học lớn để gặp Bác.
Toàn trường đã ngồi đông đủ trong phòng học lớn. Bác căn dặn chúng tôi phải cố gắng mở thêm nhiều trường mầm non ở các quận, huyện để các cháu có chỗ học hành, bố mẹ các cháu yên tâm công tác. Bác còn hỏi tỷ mỷ: Buổi sáng các cháu đến trường lúc mây giờ, chiều mấy giờ đóng cứa. Các cháu có bố mẹ đều đi công tác xa thì nhà trường giải quyết thế nào?
Sau khi nghe chị Diệu Hồng báo cáo cụ thể chế độ nuôi các cháu, Bác tỏ ý hài lòng. Rồi Bác lây kẹo ra, hỏi:
- Các cháu có thích kẹo không?
- Thưa Bác có ạ!
Khi các cô chia kẹo, Bác hỏi cháu Minh:
- Cháu muốn được mấy cái kẹo?
- Thưa Bác hai cái ạ!
Bác hỏi lại:
- Sao lại chi có hai?
Cháu Minh rụt rè nhìn các bạn rồi thưa:
- Thưa Bác, còn để phần cho các bạn nữa ạ!
Bác xoa đầu cháu Minh khen ngoan.
Từ sau hôm Bác về thăm, chị em chúng tôi càng thấy rõ trách nhiệm của mình trong sự nghiệp nuôi dạy các cháu, ít lâu sau, vào dịp kỷ niệm ngày sinh của Bác, cô cháu chúng tôi lại được phép lên thăm Bác tại Phủ Chủ tịch. Hôm đó, Bác ra tận thềm đón các cháu. Mỗi cháu dâng lên Bác một bông hoa đã chuẩn bị sẵn ở nhà. Cô cháu chúng tôi lại được quây quần bên Bác, trong tình thương yêu vô vàn của Người.
(Trích trong cuốn Bác Hồ với phụ nữ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1985).
41. Đến với mầm non
Ngày 27-4-1962, Bác đến thăm Trường Mẫu giáo Sao Sáng số 5 Nguyễn Thượng Hiền, Hà Nội. Mới 9 giờ sáng trời đã nắng như đổ lửa, oi bức và rất khó chịu.
Đến cổng trường. Bác xuống xe đã thấy các cháu đầu trần, xếp hàng đôi, mặc quần áo mới cùng kiểu, tay ôm hoa đang chờ đón Bác. Nhìn các cháu mặt mũi đỏ gay, mồ hôi và son phấn quyện vào nhau chảy nhễ nhại thật đáng thương.
Thấy các cháu đứng dưới trời nắng. Bác bỏ qua mọi thủ tục hình thức do nhà trường tổ chức đón tiếp. Bác bế một cháu bé nhỏ nhất lên tay hôn cháu rồi vẫy gọi các cháu lại theo Bác vào bóng râm.
Được gặp Bác, các cháu vui quá cứ quây quần bên Bác, cháu nào cũng muốn mình được Bác bế, được ngồi gần Bác để được hôn lên má Bác, sờ râu Bác hoặc ngắm kỹ hơn.
Rồi các cháu lại thi nhau kể chuyện về mình cho Bác nghe. Bác căn dặn các cháu phải biết giữ gìn vệ sinh, phải vâng lời thầy cô giáo, đi nắng phải đội mũ để giữ gìn sức khỏe...
Các cháu thi nhau múa và hát để Bác xem. Bác khen các cháu tiến bộ, hát hay, múa đẹp và cho quà từng cháu, các cháu rất phấn khởi.
Bác hỏi:
- Các cháu có nhớ lời Bác không?
Các cháu đồng thanh trả lời:
- Thưa Bác, có ạ.
- Các cháu có vâng lời cô giáo không?
- Thưa Bác, có ạ.
- Các cháu có nghe lời bố mẹ không?
- Thưa Bác có ạ!...
Bác nói đến điều gì các cháu cũng "có ạ" bèn hỏi:
- Các cháu có chơi bẩn không?
- Thưa Bác có ạ!
Bác và mọi người cùng cười to còn các cháu ngơ ngác nhìn chẳng rõ vì sao người lớn lại cười như thế...
Bác đến thăm các lớp học. Nơi vui chơi, nhà ăn, nơi nào cũng được quét dọn sạch sẽ, ngăn nắp, gọn gàng. Các thứ đồ chơi được trưng bày rất nhiều. Nhưng Bác rất ngạc nhiên và không được hài lòng là đồ chơi trưng bày trong tủ kính, treo cao lên tường thì rất nhiều, rất đẹp, còn nơi vui chơi của các cháu lại quá nghèo nàn.
Khi ra về, Bác gặp các cô giáo và cán bộ nhà trường khen ngợi, động viên và căn dặn nhiều điều bổ ích và thiết thực: "Hình thức là quan trọng, nhưng dạy các cháu phải là dạy những điều thiết thực. Nếu chỉ nặng về hình thức là điều không nên, vì nó gây lãng phí, nhưng lại không bổ ích gì cho xã hội. Đồ chơi của các cháu phải để các cháu được chơi. Nhà nước sản xuất ra bán để các cháu vui chơi, không phải để trưng bày, trang trí. Các cô phải biết dạy các cháu nói những điều do các cháu tự nghĩ, tự biết để nói. Không nên dạy các cháu kiểu học vẹt...". Các cô giáo ghi nhớ lời dạy của Bác cùng nhau đưa các phong trào của nhà trường tiến lên. Nhiều năm sau trường liên tục là lá cờ đầu trong phong trào nuôi dạy trẻ của thành phố". Có nhiều cô giáo đạt thành tích xuất sắc được bầu là chiến sĩ thi đua và được Bác gửi tặng huy hiệu của Người.
(Trích trong cuốn Nhớ mãi lời Bác, Nxb. Công an nhân dân, 1987)
42. Bác đi bầu cử
Sáng sớm ngày 02-4-1969, Bác Hồ đến hòm bỏ phiếu số 6, thuộc đơn vị 1, Tiểu khu phố Ba Đình bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân khu phố.
Bác khỏe mạnh, tươi cười nói chuyện với bà con cử tri, đưa thẻ cho Ban bầu cử kiểm tra vào sổ. Anh Hoàng Văn Vịnh, cán bộ của ban bầu cử, nhận thẻ. cử tri của Bác, rất cẩn thận ghi dấu đỏ bên cạnh chữ: Hồ Chí Minh.
Nhận phiếu bầu, đến bàn đóng dấu vào thẻ cử tri, Bác hỏi chị Nguyễn Thị Tỵ:
- Cháu học lớp mấy?
- Thưa Bác, cháu học lớp bảy.
- Cháu làm nghề gì?
- Thưa Bác, cháu đánh máy ở Công ty thực phẩm.
- Cán bộ về giúp công việc khu phố thế là tốt!
Bác nhận thẻ cử tri, phiếu bầu, xem kỹ tên những người ứng cử và đứng đợi ở cửa phòng viết phiếu thứ ba. Cán bộ phụ trách phòng bầu cử ngại Bác đợi lâu, mời Bác vào phòng viết phiếu. Bác nói:
- Trong phòng có người đang viết. Ai đến trước viết trước. Bác đến sau thì Bác chờ.
Chờ một bà cụ viết xong phiếu bầu, Bác mới vào phòng viết. Các đồng chí quay phim, nhiếp ảnh muốn ghi lại hình ảnh Bác Hồ viết lá phiếu bầu. Bác nói:
- Không được ai vào. Đây là phòng viết phiếu của cử tri.
Bác gấp lá phiếu, cẩn thận bỏ vào hòm phiếu.
Ra khỏi phòng bầu cử, Bác Hồ gặp một chị bế con nhỏ, chị Lê Thị Bích Thủy, công nhân Xí nghiệp bánh kẹo, bế cả con đi bầu. Đến nơi thấy Bác Hồ vào phòng bỏ phiếu, chị bế con đứng đợi ở cửa, chị nghĩ thế nào cũng được trông thấy Bác. Bác Hồ dừng lại hỏi chuyện gia đình chị. Bác âu yếm vuốt má cháu bé và cho cháu kẹo.
Làm xong nhiệm vụ công dân, Bác Hồ vẫy chào mọi người và đi thăm một số hòm phiếu khác.
Bác ra về rồi nhưng bà con cử tri và cán bộ Ban bầu cử hòm phiếu số 6 đặt tại Nhà thuyền Hồ Tây còn nhắc nhau những lời Bác nói, Bác dặn phải phát huy hơn nửa quyền làm chủ của nhân dân, sức mạnh to lớn của xã hội chúng ta, trong sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Không ai lại nghĩ rằng đây là lần cuối cùng Bác đi bầu cử xây dựng chính quyền ở Thủ đô ta.
(Trích trong cuốn Bác Hồ với nhân dân Hà Nội, Hà Nội, 1980).
43. Thăm công nhân Nhà máy Điện
Chiều 30 Tết năm 1957. Khi thành phố mới lên đèn thì Bác đến khu tập thể công nhân Nhà máy điện An Dương. Gia đình ông Nguyễn Văn Hào, may mắn nhất, được Bác thăm đầu tiên. Ông đứng sững người, cầm tay Bác mà tưởng như trong mơ. Bác tươi cười, thân mật:
- Bác đến chúc Tết cô chú đây. Nhà ta ăn Tết có vui không?
Ông Hào lễ phép trả lời, giọng cảm động:
- Dạ thưa Bác, vui lắm ạ!
Nhìn quanh không thấy bánh chưng, Bác lại hỏi:
- Nhà ta không gói bánh à?
Bà Tĩnh vợ ông Hào vội đáp:
- Dạ có ạ! Năm nay nhà cháu gói được hai chục chiếc vừa mới vớt ra, đang để ngoài sân.
Bác nhìn chồng bánh đang để trên tấm phản ở ngoài gật đầu, tươi cười:
- Thế là tốt.
Bác đứng một lúc mặc niệm trước bàn thờ tổ tiên rồi hỏi về công việc làm ăn của ông bà ở nhà máy, căn dặn phải làm tốt, phải tiết kiệm. Bác xoa đầu các cháu bé đứng cạnh, rồi quay sang hỏi ông bà:
- Cô chú được mấy người con?
- Dạ thưa Bác, bốn ạ!
Bác căn dặn:
- Cô chú phải cố gắng nuôi con, cho ăn học tử tế để trở thành người lao động mới, xây dựng đất nước sau này. Khi ra sân, thây giàn bầu có mấy quả dài trên một mét. Bác khen ngợi việc tăng gia sản xuất của gia đình.
Sau đó Bác đến thăm một số gia đình khác. Như một người thân đi lâu ngày về quê ăn Tết, Bác hỏi tỷ mỷ về đời sống, sức khỏe, về công tác của mọi người. Bác còn xuống tận bếp xem. có gọn gàng, sạch sẽ không. Bác chúc mọi người ăn Tết vui vẻ và sau đó phải đoàn kết hơn để sản xuất, lao động thật tốt.
(Trích trong cuốn Bác Hồ với nhân dân Hà Nội, Hà Nội, 1980).
Thanh Huyền (tổng hợp)
44. Quà của Cụ bằng nghìn thang thuốc bổ
Sau ngày tiếp quản Thủ đô hơn hai tháng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm Bệnh viện Bạch Mai.
Đến bệnh viện, Người không qua chỗ họp mà tới ngay nhà bếp. Người hỏi tỉ mỉ số bệnh nhân, số anh chị em cấp dưỡng, việc nấu cơm, việc củi nước, Người khuyên anh chị em ra sức tiết kiệm của công, nấu cơm ngon, canh ngọt cho bệnh nhân. Qua phòng thí nghiệm vi trùng, Người khuyên ngoài việc nghiên cứu còn tìm thêm các thứ thuốc chữa bệnh. Qua các phòng bệnh nhân, Người ân cần thăm hỏi, chúc mọi người yên tâm chữa bệnh cho mau khỏi.
Khi đến phòng họp, tất cả anh chị em cán bộ, nhân viên nhà thương đã tập trung ở đây tưng bừng đón chào Người. Tiếng hô "Hồ Chủ tịch muôn năm!" và tiếng vỗ tay hoan hô hết đợt này đến đợt khác, Người vẫy tay mãi, mọi người mới ngồi xuống.
Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ khen ngợi, cảm ơn anh chị em cán bộ, nhân viên đã tích cực, bền bỉ đấu tranh với đối phương giữ gìn được nhà thương tương đối vẹn toàn. Người nhấn mạnh tới vinh dự và nhiệm vụ của người công dân của một nước độc lập và vai trò chủ nhân của mọi người trong xã hội. Người còn khuyên anh chị em học tập cán bộ, nhân viên nhà thương chữa mắt tiết kiệm thuốc men, dụng cụ, điện nước. Người chỉ rõ: Đối với anh chị em hiện nay, phê bình và tự phê bình là một việc mới, nhưng phải thẳng thắn và làm dần. Ai làm việc có kết quả tốt, phải khen. Từ ông Giám đốc đến nhân viên, ai có khuyết điểm thì góp ý kiến để sửa chữa, thi đua "cơm ngon, thuốc đúng, người phục vụ tận tụy, nhất định bệnh nhân mau khỏi, nhà thương mau tiến". Cố gắng làm Nhà thương Bạch Mai trở thành nhà thương gương mẫu.
Trước khi ra về Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng lại cụ Dưỡng, người giữ xe nhiều tuổi nhất ở nhà thương bó hoa mà anh chị em tặng Người.
Sau đó, ngày 07-01-1955, Người lại gửi tặng Bệnh viện Bạch Mai 5 hòm đường và 5 chai mật ong. Cán bộ, công nhân viên vô cùng cảm động trước sự thương yêu, chăm sóc của Người. Có bệnh nhân nói "Quà Cụ gửi cho tôi bằng nghìn thang thuốc bổ".
(Trích trong cuốn Bác Hồ với nhân dân, Nxb. Hà Nội, 1980).
45. Lỗ Khê làm theo lời Bác
Mùng 1 Tết năm 1964, mới hơn 6 giờ sáng. Bác Hồ đã đặt chân trên đường làng Lỗ Khê (huyện Đông Anh). Tin Bác về lan rất nhanh đến các ngõ, xóm. Bác vào thăm nhà bà Nga, ông Tục... rồi ra đình làng. Trẻ già trai gái của gần 300 hộ vây quanh Bác. Người nào cũng dán đôi mắt vào bộ quần áo kaki quen thuộc, chòm râu bạc của Bác. Ai cũng vui khi thấy Bác hồng hào khỏe mạnh.
Cả mấy trăm người đều ngồi im, lắng tai nghe giọng nói ấm áp của Bác. Bác khen cán bộ, đảng viên, đoàn viên thanh niên, xã viên và thiếu nhi đã làm một việc tốt, ích nước lợi nhà là tiết kiệm (phong trào tiết kiệm của Lỗ Khê đã được nhiều nơi trên miền Bắc học tập và làm theo). Bác ân cần căn dặn: "Đã có phong trào tốt, phải giữ lấy phong trào. Bên cạnh mặt tiết kiệm, hợp tác xã cần đẩy mạnh hơn nữa việc chăn nuôi, trồng cây, trồng hoa màu. Chú ý đến việc giáo dục thiếu nhi và giữ gìn vệ sinh thôn xóm...".
Thời gian thấm thoắt thoi đưa. Ngày Bác về, đồng ruộng Lỗ Khê còn úng, hạn, cây lúa chưa to, gié thóc chưa nhiều hạt, mọi nhà chưa nuôi nhiều lợn, đường quanh làng chưa có cây xanh, cơ sở vật chất còn ít ỏi. Từ đầu Xuân lịch sử ấy, cán bộ, xã viên Lỗ Khê đã nghe theo lời dạy của Người, chung lòng hiệp sức làm giàu quê hương.
Con đường Bác đi về thăm Lỗ Khê ngày ấy chỉ là một lối mòn chạy giữa hai hàng cỏ dại. Giờ, đường xung quanh làng và các bờ vùng lớn rợp bóng cây xanh. Sản lượng thịt của bà con xã viên bán cho Nhà nước có năm lên tới 8 tấn. Nhà ngói sân gạch đã mọc lên san sát. Bà Nguyễn Thị Nga, người được Bác vào thăm tâm sự: "Tôi rất bối rối khi Bác bước chân trên sân đất và cúi đầu bước vào thềm căn nhà tranh của tôi, nên vội thưa với Bác: "Thưa Bác, nhà con nghèo lắm ạ!", Bác vỗ vai tôi, cười bảo: "Rồi khắc có nhà ngói, sân gạch!". Quả như vậy, giờ nhà tôi không những lợp ngói, sân gạch mà còn có giếng nước, buồng tắm... đàng hoàng".
Câu thơ Xuân được kẻ trên tường đình làng năm ấy, câu thơ đã được Bác khen ngợi: "Đón Xuân mở hội làm giàu/ Mừng Xuân cần kiệm lúa màu tốt tươi" đã được người dân Lọ Khê lưu truyền mãi, thực hiện mãi...
(Theo Quang Huy, báo Hà Nội mới, ngày 07-5-1975).
46. Bác về Song Phượng
Mọi người ra đồng từ sớm. Không khí của buổi sáng mùa Đông tuy lạnh nhưng những tiếng cười nói, tiếng liềm cắt lúa xoàn xoạt đã xua tan cái giá buốt. Trên đường quốc lộ 11A, một đoàn xe con hướng từ Hà Nội lên. Khi tới ngang khu ruộng cổ Ngựa, chỗ bà con đang gặt, đoàn xe từ từ dừng lại. Cánh cửa xe vừa mở, một cụ già và mấy người nữa nhanh nhẹn bước xuống tiến về cánh đồng. Khách tới đầu bờ thì không ai bảo ai, mọi người đều ngừng tay gặt nhìn về phía ấy ngạc nhiên hồi hộp. Bỗng cô Nhàn và ông Vượng reo to:
- Bác Hồ! Bác Hồ!
Sau một giây sững sờ, rồi nhiều người reo to:
- Hoan hô! Bác Hồ về, bà con ơi!
Những người gặt ở cách đó mấy thửa ruộng cũng vừa chạy đến hồ hởi.
Bác vẫy tay và bảo mọi người cứ tiếp tục làm việc song chẳng ai còn bụng dạ nào, tất cả cứ đứng vậy mà nhìn ngắm và nghe Bác nói. Bác bước xuống ruộng, nâng những bông lúa chín vàng và thân mật hỏi chuyện bà con:
- Đây là hợp tác xã gì?
- Thưa Bác, đây là hợp tác xã số 2, thôn Tháp Thượng, xã Song Phượng ạ.
- Lúa năm nay so với năm ngoái có tốt hơn không?
- Thưa Bác, có tốt hơn, mỗi sào được khoảng 4 - 5 nồi mà mỗi nồi khoảng 20 cân ạ. Bác nhẩm tính rồi nói: Mỗi sào được 80 - 100 cân như thế còn thấp. Phải cố gắng đưa năng suất lên cao hơn. Bà con xã viên làm trên đồng và cả người ở mấy làng bên cũng chạy đến mỗi lúc một đông. Ai cũng muốn vào gần Bác. Người đứng vòng trong vòng ngoài vây tròn quanh Bác, không khí thân mật ấm cúng như trong một gia đình. Bác nhìn khắp một lượt với ánh mắt ân cần trìu mến và Người dặn:
- Bác về thăm lúa Song Phượng. Bác thấy lúa tốt, Bác mừng. Nên tranh thủ những ngày nắng ráo gặt nhanh, chớ để vương vãi vì "mỗi hạt thóc là một hạt vàng". Đập lúa, phơi lúa, nộp thuế... đều phải làm nhanh để có thời gian chuẩn bị tốt vụ chiêm. Gặt đến đâu, cày sâu đến đấy. Phải giữ sức cho vụ chiêm, chọn giống tốt và gieo mạ đúng lịch để cấy đúng thời vụ. Phải ra sức trồng nhiều rau và hoa màu. Rau và hoa màu rất cần cho người và gia súc. Vụ vừa qua, vì nhiều mưa, rau và hoa màu kém, vụ này phải chú ý trồng rau cho tốt. Khi no phải phòng khi đói chớ vì được mùa mà phung phí thóc gạo.
Bác ngừng lại một lát rồi nêu thí dụ:
- Ở Hưng Yên mùa này do tiết kiệm thóc gạo, xã Phan Chu Trinh dự định bán cho Nhà nước 230 tấn thóc, xã Trần Hưng Đạo 279 tấn... Họ dùng số tiền đó để phát triển sản xuất. Đắm mình trong hạnh phúc bất ngờ, mọi người lặng im nghe Bác căn dặn. Ai cũng muốn hứa với Bác, song không ai nói được nên lời. Bác vẫy chào mọi người. Trước khi lên xe, Bác còn dặn thêm là bà con nhớ làm bù năng suất cho khoảng thời gian gặp Bác. Xe từ từ chuyển bánh, tiếng hô mới bật ra từ những lồng ngực nén lại và những ánh mắt nhìn lưu luyến. Tiếng hô chúc Bác sống lâu như còn vang mãi trong sóng lúa, trong lòng người dân Song Phượng. Bà con nhớ mãi, nhắc mãi ngày may mắn ấy - ngày 25 tháng 11 năm 1961 - ngày Bác Hồ về thăm Song Phượng gặt lúa.
(Theo Nguyễn Hữu Phận: Bác về Đan Phượng, 1985).
47. Cho muôn đời sau
Trên công trường hồ Bảy Mẫu, hàng ngàn người đang tấp nập lao động xã hội chủ nghĩa. Mọi người đã đào nhiều chiếc hố dọc theo con đường quanh co trên đảo và trong công viên, chỉ còn việc trồng cây nữa là xong. Trời đã xế chiều. Bỗng một chiếc xe con dừng lại trước cổng vào. Bác Hồ trong bộ quần áo màu nâu sẫm giản dị, nhanh nhẹn bước xuống. Bà con đang làm việc trong công viên reo to:
- Bác Hồ! Bác Hồ đến!
Bác tươi cười vẫy chào mọi người và nói:
- Bà con cứ làm việc đi chứ.
Như có một sức hấp dẫn kỳ lạ lôi kéo, mọi người trong công viên tấp nập chạy cả về phía Bác. Lúc đó Bác đang đến bên một hố đất rộng. Bác nhanh nhẹn xắn tay áo và cầm lấy xẻng. Một cây đa nhỏ có lá xanh tươi được đặt xuống hố”. Bác xúc đất vun cho gốc đa. Khi Bác vun xong xẻng đất cuối cùng, tiếng vỗ tay vang lên:
- Bác Hồ muôn năm!
- Bác Hồ trồng cây khéo quá!
- Cây đa đẹp quá!
Bác ngồi xuống mô đất bên hồ cây vừa trồng, giản dị như một lão nông và giơ tay làm hiệu cho mọi người cùng ngồi. Bà con răm rắp ngồi quây quần bên Bác, náo nức chờ đợi nghe Bác nói.
Bác âu yếm nhìn các khuôn mặt tươi tắn xung quanh rồi hỏi:
- Bà con có mệt không?
- Có ạ! Nhưng Bác đến chúng cháu vui quá hết cả mệt.
Tiếng trả lời sôi nổi rộ lên.
- Bà con làm việc thế này có thi đua làm nhanh, làm tốt không?
- Thưa Bác có ạ.
Bác lại hỏi:
- Thế các cô chú đã bình xem khu phố nào làm giỏi nhất chưa?
- Thưa Bác khu phố Hai Bà Trưng giỏi nhất ạ.
- Thưa Bác khu phố Ba Đình cũng giỏi ạ.
- Ô, không được nhận vơ đâu nhé - Bác nói và mọi người cười vang - Các cô chú phải bình bầu cẩn thận, khu phố nào giỏi nhất Bác sẽ khen.
- Thưa Bác vâng ạ.
Cả ngàn người vây quanh Bác sung sướng, cười vui, mắt long lanh cảm động.
Bác chờ cho không khí yên lặng trở lại mới nói tiếp:
- Ta lao động ở đây là lao động cho ta và cho con cháu đời sau. Mấy năm trước, nơi đây còn là bãi rác, thế mà nay cây đã lên xanh. Ngày nghỉ các cô, các chú dẫn con cái ra đây hóng mát xem hoa, ngắm cây cỏ, vui chơi gỉải trí... Đây chính là vườn hoa của các cô, các chú. Vì vậy ta phải lao động phải không nào?
- Thưa Bác vâng ạ - Tiếng trả lời cùng đồng thanh vang lên.
Từ hôm Bác đến (ngày 11-6-1960) không khí lao động trong Công viên Bảy Mẫu (nay là Công viên Thông Nhất) sôi nổi lắm. Ngày nào đến làm việc, ai cũng muốn đi qua cây đa Bác Hồ trồng. Cây đa ấy ngày một xanh tươi, lớn lên cho bóng mát cả một vùng. Đó là cây đa đầu tiên Bác trồng cho Thủ đô, nay đã tròn 30 tuổi.
(T.N: Kỷ niệm về Bác Hồ, Quận ủy Hai Bà Trưng, 1984).
48. Như vậy là thừa hai chiếc
Mặc dù đã 63 tuổi, tôi vẫn được giao công tác đoàn thể: Vận động tiết kiệm hũ gạo cứu tế, làm công tác bình dân học vụ động viên thanh niên đi đầu trong công cuộc xây dựng Thủ đô... Ngày ngày tôi vui với cuộc sống mới, vui với công tác cách mạng. Tôi có ngờ đâu, việc làm nhỏ bé của tôi đã đem lại cho gia đình tôi niềm vinh dự lớn lao.
Vào một buổi tối 30 Tết, gia đình tôi được đón Bác Hồ đến thăm. Lúc ấy tôi đang ngồi giặt quần áo. Bỗng đứa cháu gái của tôi chạy vào gọi: "Bà ơi! Bác Hồ đến nhà mình đấy!". Nghe thấy thế, tôi mừng quá. Cứ để nguyên tay còn dính đầy bọt xà phòng, tôi chạy ra ngoài cổng và thấy Bác đi vào. Tôi chỉ còn thốt lên được:
- Bác! - Cùng đi với Bác có cả đồng chí Lãnh đạo Ủy ban nhân dân thành phố. Thấy con tôi nhắc, tôi mới vội vàng đi rửa tay.
Tôi mời Bác vào nhà và đi pha trà. Bác cười hồn hậu và xua tay bảo:
- Thôi không phải nước. Mời cụ ngồi đây nói chuyện.
Thế là cả nhà tôi quây quần bên Bác. Bác dịu dàng nhìn khắp gia đình rồi hỏi:
- Cụ ông đâu?
Nhà tôi đáp:
- Thưa Cụ, tôi đây ạ.
- Năm nay cụ bao nhiêu tuổi rồi?
- Thưa Cụ, tôi 73 tuổi.
Bác cười:
- Cụ 73 tuổi mà còn tóc đen, răng chưa rụng. Cụ trông răng tôi đã rụng tóc tôi đã bạc nhiều rồi.
Bác hỏi nhà tôi khá nhiều, đoạn quay sang tôi:
- Năm nay cụ bao nhiêu tuổi?
Nghe tôi thưa Bác nói:
- Cụ 71 tuổi vừa làm công tác phụ nữ, vừa tham gia bể túc văn hóa, lại còn vệ sinh phòng bệnh nữa. Nhiều việc thế, liệu cụ có làm được?
Tôi vội đáp ngay:
- Thưa Cụ làm được ạ!
Sau đó Bác hỏi chuyện sắm Tết của gia đình tôi có đủ không, vui không. Bác chúc gia đình tôi đón Tết vui vẻ, năm mới có nhiều thành tích mới.
Bác hỏi thêm:
- Nhà ta có bao nhiêu người, gói được nhiều bánh chưng không?
Tôi thưa luôn:
- Thưa Cụ, gia đình tôi có 15 người và gói được 32 chiếc bánh chưng.
Bác cười vui và nói:
- Như vậy là thừa hai chiếc rồi. Mỗi người chỉ có tiêu chuẩn hai chiếc thôi, đúng không nào?
Bác lần lượt hỏi các con và các cháu tôi. Các cháu sung sướng quá cứ tíu tít kể chuyện với Bác. Lúc đó đã 9 giờ tối, ngoài đường đã đông người đi đón giao thừa. Bác bảo:
- Thôi, Bác về đây. - Rồi Bác lấy túi kẹo mang theo, chia đều cho mọi người trong gia đình tôi.
Bác ra về. Lúc đó, tôi mới chợt nhớ ra và áy náy mãi là đã không mời Bác uống một chén nước.
(Theo cụ Đoàn Thị Hảo, Bác Hồ với phụ nữ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1985)
Khánh Linh (tổng hợp)
49. Bác Hồ với tờ báo của Đảng bộ Hà Nội
Chủ tịch Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ vĩ đại của nhân dân ta. Người còn là một nhà văn, nhà thơ, nhà báo vĩ đại. Tờ báo hàng ngày của Đảng bộ Hà Nội từ khi còn mang tên "Thủ đô", "Thủ đô Hà Nội" đến "Hà Nội mới" luôn được Người dành cho sự quan tâm đặc biệt.
Bác đọc báo hàng ngày rất đều đặn, rất kỹ và có giờ giấc nhất định. Bác không chỉ quan tâm đến nội dung trong bài, mà còn chú ý xem xét đến việc tổ chức mặt báo, bố trí các trang mục. Qua đường dây nói giữa văn phòng Bác và tòa soạn báo, Bác luôn nhắc nhở phải cố gắng xuất bản báo đúng giờ.
Hàng ngày, chậm nhất là 7 giờ 30 phút mà chưa có báo đưa lên Bác là y như rằng chuông điện reo. Bên kia đường dây có tiếng văn phòng Bác hỏi vì sao báo chậm. Từ những chuyện nhỏ ấy, đến những chuyện có tầm quan trọng cao hơn như đánh giá và có kết luận về những tin bài đã đăng, các đồng chí ở văn phòng Bác đã có nhiều cách truyền đạt lại dưới nhiều dạng khác nhau, gửi cho tòa soạn báo chúng tôi để phản ánh những ý kiến phong phú, súc tích Bác dùng để giải thích các sự việc xảy ra, hướng cho báo chúng tôi những việc phải làm.
Khi báo mở mục "Người tốt việc tốt" hàng ngày (mục này ngắn gọn chỉ khoảng 200-300 chữ) để biểu dương những tấm gương sáng tạo trong lao động sản xuất và công tác, những biểu hiện về đạo đức liêm khiết, dũng cảm... Bác rất chú ý và chỉ thị cho văn phòng phải theo dõi đều đặn, phân loại, chọn lọc, lập thành bản danh sách để hàng tháng Bác xét duyệt và có hình thức biểu dương, khen thưởng. Nói chung, số đông những người được nêu gương trên báo, sau khi Bác cho kiểm tra lại, đều được Bác tặng Huy hiệu của Người.
Về trường hợp báo phát hiện và phản ánh những chuyện không tốt, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất hoặc đời sống thường là đăng trong mục "Mỗi ngày một chuyện" - Bác lại chỉ thị cho văn phòng cắt rời mẩu báo ấy rồi chuyển đến cơ quan có thẩm quyền - thường là Bí thư Thành ủy và Chủ tịch Ủy ban Hành chính thành phố, có khi kèm theo mấy chữ nhỏ viết chéo bên cạnh: "Đề nghị giải quyết".
Cách làm trên đây của Bác kịp thời khuyến khích, cổ vũ động viên đội ngũ phóng viên, cán bộ biên tập, thông tin viên của báo rất nhiều, đồng thời cũng nhắc nhở anh chị em nêu cao tinh thần trách nhiệm, phấn đấu bảo đảm chính xác, khách quan, vô tư đối với mỗi việc hay cũng như việc mà mình đưa lên báo.
Chúng tôi còn nhớ, một lần phối hợp với Sở Y tế Hà Nội, báo đăng bài phê bình Trường Đại học kinh tế kế hoạch giữ gìn vệ sinh bếp ăn chưa tốt nên cùng một lúc, hàng trăm người bị đi ỉa chảy. Ngay từ đầu giờ làm việc buổi sáng, Bác đã bảo văn phòng điện xuống, hỏi cặn kẽ xem những tình tiết sự việc nêu lên trong bài do ai cung cấp, hậu quả xảy ra có như báo nêu không. Báo cáo xong thì chúng tôi cũng nhận được sự phản ứng gay gắt của Đảng ủy nhà trường. Sau đó đồng chí Phó Hiệu trưởng, kiêm Bí thư Đảng ủy nhà trường nhất thiết yêu cầu báo cải chính, nếu không ban biên tập phải trả lời đơn khiếu tố. Cuối cùng, chúng tôi đã thỏa thuận được là sẽ mở một cuộc họp liên tịch (Sở Y tế, nhà trường, tòa soạn vào một ngày gần nhất).
Nhưng cuộc họp chưa được tổ chức thì ngay chiều hôm ấy, chúng tôi được tin Bác về thăm trường.
Bác vào nhà ăn, Bác lên nhà ở của học sinh, vào một số phòng. Bác hỏi han, động viên một số anh em đang bị đau bụng, mà nguyên nhân hôm trước nhà ăn đã tiếc cái món cá kho bị ôi, Bác vào hội trường, nét mặt không vui, nhưng vẫn giữ dáng dấp thân tình của người cha. Bác nói:
- Hôm nay, Bác đột ngột đến thăm các cô, các chú...
Mọi người cảm động, mới vỡ lẽ vì sao Bác đến!
Rồi Bác nói tiếp:
- Báo đăng bài phê bình, các chú có thấy trách nhiệm của mình trước Đảng, nhà trường và nhân dân không? Đồng chí Bí thư Đảng ủy không còn cách nào khác hơn là phải nhận lỗi và xin hứa với Bác tích cực sửa chữa khuyết điểm.
Thế là cuộc hòa giải đã dự định trước, tòa báo chúng tôi không cần tổ chức nữa.
(Theo Vương Đình Thường, báo Hà Nội mới, ngày 21-5-1980).
50. Xứng đáng là học trò của Bác!
Tôi vào Đảng năm 1963, trước khi vào Đảng, tôi đã được giải thích về nhiệm vụ đảng viên, đại thể là phải chiến đấu suốt đời vì lý tưởng của Đảng, phải gương mẫu lao động, liên hệ mặt thiết với quần chúng, không tư lợi... Tôi tự nhủ: Những nhiệm vụ này, mình có thể làm được. Vì vậy, đầu tháng 5-1966, khi Đảng ủy bảo tôi đi dự lớp huấn luyện đảng viên mới do Thành ủy Hà Nội tổ chức, thực tình tôi rất ngại, không hào hứng lắm.
Tôi còn nhớ rõ, hôm đó là ngày 14-5-1966, lớp học khai mạc. Khi mọi người đã vào lớp thì có tiếng reo: "Bác đến! Bác đến". Ai nấy đều đứng dậy vỗ tay rất lâu. Tôi đứng ở hàng ghế thứ hai nên được nhìn rõ Bác. Tôi đã được đón Bác đến thăm Nhà máy cơ khí Hà Nội một vài lần, nhưng hôm ấy thấy cảm động, sung sướng như được đón Bác lần đầu. Vẫn mái tóc bạc phơ, đôi mắt sáng, bộ quần áo nâu giản dị - tôi nhìn Bác không chớp mắt.
Ai cũng tưởng Bác chỉ đến thăm lớp học một lát. Không ngờ đồng chí Nguyễn Lam, Bí thư Thành ủy, cho biết Bác đến giảng bài đầu. Thế là chúng tôi không ai bảo ai tập trung tư tưởng nghe Bác giảng bài. Bác nói về gương đấu tranh cách mạng của đồng chí Trần Phú, Nguyễn Văn Cừ, Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai, Hoàng Văn Thụ. Bác căn dặn đảng viên phải rèn luyện lập trường vô sản: "Chủ nghĩa cộng sản là mục đích cuối cùng của Đảng ta, đấu tranh cho chủ nghĩa cộng sản là lẽ sống của người đảng viên... Người cộng sản chúng ta không được phút nào quên lý tưởng cao cả của mình là suốt đời làm cách mạng, phấn đấu cho Tổ quốc hoàn toàn độc lập, làm cho chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản thắng lợi hoàn toàn trên Tổ quốc ta và trên thế giới...". Và điều mới mẻ nhất đôi với tôi là Bác dạy đảng viên phải ra sức học tập, học đi đôi với hành, học hành ngày càng tốt hơn. Bác phê bình: "Có đồng chí mới 40 tuổi mà đã cho mình là già nên ít chịu học. Nghĩ như vậy là không đúng. Bác nói tiếp: "Bác đã 76 tuổi nhưng vẫn cố gắng học thêm. Chúng ta phải học và hoạt động cách mạng suốt đời. Còn sống thì còn phải học, còn phải hoạt động cách mạng".
Nghe Bác nói như vậy, tôi tự nhủ: "Thế mà mình chưa đến 30 tuổi, đã ngại học!".
Trong bài học buổi sáng hôm ấy, Bác còn dạy đảng viên phê bình và tự phê bình.
Cuối buổi học, đồng chí Nguyễn Lam dặn chúng tôi "Phải xứng đáng là học trò của Bác".
Ôi! Học trò của Bác, vinh dự đó tôi không dám mơ tưởng mà lại đến thật.
... Được Đảng, Bác bồi dưỡng về lý tưởng và tình cảm cách mạng, kiến thức nghề nghiệp, tôi đã làm được một số việc nhà máy giao...
(Theo Ngô Thị Thức, báo Hà Nội mới, ngày 19-5-1974).
51. Ngày mồng tám tháng ba năm ấy
Ngày 08-3-1965, nhà máy chúng tôi làm lễ khánh thành thì Bác đến.
Đúng 13 giờ, chẳng có ai dẫn lối. Bác đi thẳng vào khu tập thể. Giờ này mọi nhà đều ngủ yên. Bác cẩn thận xem xét từng nơi nhà bếp, nhà trẻ, nhà vệ sinh... đã khá lâu mà chưa ai biết. Một lúc sau có vài chị em đang giặt giũ bên bể nước trông thấy Bác mới reo ầm lên:
- Bác! Bác Hồ! Bác Hồ đến!
Các căn nhà vội vã mở toang cửa, mọi người cuống quýt chạy ra. Vòng trong, vòng ngoài, người nào cũng muốn được gần Bác hơn. Bác chỉ vào chị Thái Bảo đang đứng cạnh, hỏi:
- Cô làm gì ở đây?
- Thưa bác, cháu là Bí thư Đảng ủy ạ!
Bác khoát tay ra xung quanh nói:
- Bí thư Đảng ủy mà để công nhân ở bẩn thế này à?
Một số chị em nháy nhau lên thu dọn các tầng trên. Nhưng thoắt một cái, khi chúng tôi còn đang kéo bớt quần áo phơi lươm tươm ở ngoài cửa sổ, ở trên dây xuống thì Bác đã tới từng phòng rồi. Bác chỉ vào từng người, lắc đầu rồi xua tay, vẻ không bằng lòng... Đúng 14 giờ, Bác đã có mặt ở bên nhà máy. Chúng tôi thay nhau dẫn Bác đi thăm cả bốn phân xưởng. Vừa đi Bác vừa hỏi kỹ các loại máy, các loại hàng...
Trong khi dẫn Bác đi, thấy ở trước sân có mấy đồng chí nam mặc chỉnh tề comlê, cà vạt Bác quay sang hỏi:
- Hôm nay là ngày gì mà các chú ấy "thắt cổ" thế?
- Thưa Bác, hôm nay nhà máy chúng cháu làm lễ khánh thành ạ!
Nhân lúc đó, một chị mạnh dạn hỏi Bác:
- Thưa Bác, sao ngày Quốc tế Lao động, anh chị em công nhân đều được nghỉ, mà ngày Quốc tế Phụ nữ, chị em phụ nữ lại không được nghỉ ạ?
Bác cười:
- Ơ, đặt ra ngày Quốc tế Phụ nữ để các cô đấu tranh chứ để cho các cô nghỉ à?
Dừng ở trước hội trường mới, Bác thân mật nói chuyện với anh chị em công nhân. Bác nói gọn, dí dỏm nên ai cũng vui, cũng nhớ. Nói về ý thức làm chủ tập thể và kỷ luật lao động, Bác căn dặn chúng tôi:
- Tiền của xây dựng nhà máy là do nhân dân đóng góp giao cho Nhà nước. Nhà nước giao cho các cô chú. Các cô chú phải quản lý cho tốt. Muốn thế, toàn thể cán bộ, công nhân phải ra sức học tập kỹ thuật, văn hóa, chính trị. Phải nêu cao tinh thần trách nhiệm. Phải tôn trọng kỷ luật lao động, tám giờ vàng ngọc. Nếu đi muộn về sớm, vừa làm, vừa chơi thì như thế là ăn cắp của nhân dân.
Nói về sản xuất, Bác nhấn mạnh: "Muốn sản xuất tốt thì phải có sức khỏe tốt, cho nên phải giữ gìn chỗ ăn, chỗ ở luôn luôn sạch sẽ. Bác phê bình các cô các chú đều là người lớn cả mà ở rất bẩn. Lần sau Bác lại về, nếu sạch Bác sẽ thưởng, nếu còn bẩn Bác sẽ phê bình".
Tiếp đó Bác lại hồi:
- Cháu nào là Đinh Hồng Nga?
Khi đó Nga đang lúi húi dán khẩu hiệu bên nhà ăn, chưa biết có Bác đến. Nghe chị em gọi, Nga cảm động, chạy cuống lên, vấp trước, vấp sau dúi dụi mới tới được bên Bác, vừa thở, vừa nói:
- Thưa Bác, cháu đây ạ!
Bác hỏi cặn kẽ:
- Cháu có khỏe không? Nhà ở đâu? Có xe đạp không? Đứng 24 máy như vậy đã nhiều chưa?
Sự hồi hộp khiến Nga không nói lên lời. Hồi đó với sáng kiến đi tua hình chữ V, Nga đã đứng được 24 máy chải, trong khi các bạn nam chỉ đứng được 16 máy.
Trước khi ra về, Bác còn dặn dò nhiều điều. Đồng chí Giám đốc mời Bác ở lại cắt băng khánh thành nhà máy tối hôm đó, Bác cười:
- Theo Bác, phải để cho cô chú công nhân nào trẻ, sản xuất giỏi cắt băng khánh thành nhà máy mới có ý nghĩa nhất.
Nay Bác đã đi xa, nhưng đôi mắt tinh nhanh dịu hiền của Người vẫn luôn theo dõi từng bước trưởng thành của nhà máy chúng tôi.
(Theo lời kể của các chị Quản đốc và Phó quản đốc phân xưởng dệt lúc ấy: Bác Hồ với phụ nữ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1985)
53. Nên gọi là "Câu tụt hậu"
Một buổi sáng tháng Tư năm 1964. Anh em công nhân đang say sưa làm việc, bỗng có tiếng reo lớn: "Bác! Bác! Bác Hồ đến!". Từ phía cửa xưởng một đoàn người tiến vào.
Bác đến đột ngột làm anh em mừng rơi nước mắt. Bác mặc bộ quần áo lụa nâu đã phai màu, mang đôi dép cao su. Dáng Bác đi nhanh nhẹn, bước dài. Gần tới chỗ chúng tôi làm việc, bỗng nhiên Bác cúi xuống nhặt một mảnh thủy tinh hình thoi cong cong rơi vãi. Bác bỏ nhẹ vào thùng đựng mảnh. Chỉ một hành động nhỏ ấy cũng làm anh em công nhân cảm động. Nhìn lại trên mặt bàn làm việc của chúng tôi thì ôi thôi, tất cả đều ngổn ngang. Giẻ lau, gạch chịu lửa vụn, giá để phích, mỗi nơi mỗi cái, thùng đựng mảnh lăn lóc, nhìn cảnh tượng ấy mọi người đều thấy xấu hổ.
Thấy nét mặt và thái độ của chúng tôi lúng túng, Bác hiểu được nỗi lo âu, Bác khẽ đặt tay lên vai một anh gần đấy, thân mật hỏi:
- Mỗi ngày các cháu làm được bao nhiêu phích? Bao nhiêu bóng đèn?
Vừa mừng, vừa bị hỏi đột ngột, chúng tôi không ai trả lời ngay được. Bác mỉm cười hỏi tiếp:
- Chất lượng hôm nay đã tốt chưa?
- Thưa Bác tốt hơn ạ!
Nghe xong, Bác kể chuyện nhà máy ở Liên Xô, mà Bác đã có dịp đến thăm. Anh em công nhân nước bạn giữ nhà máy rất sạch, rất đẹp. Còn nhà máy bóng đèn phích nước của chúng ta dây bẩn quá, máy móc bẩn này, tường nhà bẩn này, nơi làm việc cũng bẩn này. Vệ sinh công nghiệp không đảm bảo thì ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm, có đúng không các cháu? Các cháu thạo chuyên môn hơn Bác. Nói xong Bác mỉm cười...
Bác đến khá lâu, Bác đi thăm nơi ăn, chốn ở, nơi vui chơi. Bác chưa bằng lòng với những chỗ luộm thuộm. Câu lạc bộ chỉ là ba gian nhà tranh tuềnh toàng xiêu vẹo, xung quanh che bằng cót, trong nhà chơ chỏng một bàn pingpông. Ghế cái nằm cái đứng ngổn ngang, mặt đất đầy giấy vụn, trên vách vài tờ tranh đã rách nát. Bước chân vào, Bác hỏi ngay đồng chí bên cạnh:
- Đây là nhà gì?
- Thưa Bác Câu lạc bộ ạ!
- Thế thì nên gọi là "Câu tụt hậu" đúng hơn! - Mọi người rất thấm thía lời phê bình với cách dùng chữ dí dỏm của Bác.
Đến nay, mỗi lần anh em công nhân đến chơi ở câu lạc bộ, chúng tôi nhớ từng lối này, bước rẽ của Bác. Ngôi nhà này đã thay đổi, nền gạch, cao ráo, khang trang, xung quanh có hàng rào bao bọc và những ô cửa xanh thoáng mát.
(Theo: Bác Hồ với nhân dân Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1980).
54. Bác về thăm làng gốm
Sau khi đi thăm công trình thủy nông Bắc Hưng Hải (tháng 02 năm 1959), lúc trở về Bác ghé thăm làng gốm sứ. Lúc bấy giờ đường Bát Tràng còn hẹp và lầy lội, Bác phải xắn quần đi bộ hơn một kilômét từ điếm canh trên đê vào đến làng.
Những nơi, những gia đình mà Ủy ban dự định đưa Bác vào thăm thì Bác lại không vào. Thoạt đầu, Bác thăm nhà ông lang Xương. Cả nhà đang ăn cơm, thấy Bác vào nên lúng túng, mừng quá không biết ăn nói thế nào, Bác đến tận mâm cơm, nhấc vung nồi cơm lên và khen:
- Cơm cô chú thổi ngon đây.
Rồi Bác hỏi tiếp:
- Chú có đắt hàng không?
Sau khi ông lang thưa "không đắt hàng lắm". Bác cười và nói vui:
- Nghề của chú ế là tốt đấy.
Bác khuyên ông lang nên đề tên ở ngoài ô kéo đựng các vị thuốc bằng chữ quốc ngữ đề phòng khi có người bệnh mà ông lang đi vắng, người nhà có thể bốc thuốc được.
Khi thăm ngôi nhà mới dựng của bà con, Bác vào một nhà, nhưng gia đình đi vắng. Bác thăm vườn tược, bếp núc, rồi Bác khen đôi câu đối trên nhà khách là hay nhưng Bác nói thêm "treo ngược đấy, nhớ bảo gia đình này treo lại".
Thời gian thăm lâu nhất, Bác dành cho bà con xã viên. Bác vào tận lò, xem cách xếp bát. Cách nung, cách nhúng men. Người nói với bà con: "... Phải cố gắng thi đua làm nhiều, nhanh, tốt, rẻ. Muốn thế, phải thực hiện quản lý dân chủ, cải tiến kỹ thuật, cải tiến dụng cụ, giảm giá thành...". Dời hợp tác xã Bát Tràng, Người đi thăm tiếp một số nơi và nói chuyện với dân làng. Người khuyên bảo:
"... Mọi người trong thôn xóm phải đoàn kết, giúp đỡ nhau. Phải giữ vệ sinh và phải đặt kế hoạch bổ túc văn hóa để khỏi trở lại mù chữ. Đường sá cần sạch sẽ, rộng rãi...
Làng Bát Tràng mới phải làm sao trở thành một trong những làng kiểu mẫu ở nước Việt Nam mới, nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa".
(Theo: Bác Hồ với nhân dân Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1980).
Thanh Huyền (tổng hợp)
55. Chủ tịch Hồ Chí Minh với Đảng bộ Hà Nội
Trong cuộc đời hoạt động cách mạng vô cùng phong phú của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Hà Nội là nơi Người đã ở và làm việc lâu nhất và cũng là nơi Bác dành sự quan tâm săn sóc hết sức đặc biệt. Bác luôn luôn mong "Thủ đô Hà Nội phải trở thành một Thủ đô xã hội chủ nghĩa", "Đảng bộ Thủ đô Hà Nội phải phấn đấu thành Đảng bộ vững mạnh".
Ngày 25-4-1959, tại Hội nghị cán bộ toàn Đảng bộ Hà Nội, Người ân cần căn dặn: "Thủ đô Hà Nội phải làm thế nào để trở thành một Thủ đô xã hội chủ nghĩa. Muốn như thế mỗi một xí nghiệp, mỗi một đơn vị bộ đội, mỗi một trường học, mỗi một đường phố, mỗi một cơ quan, mỗi một nông thôn ở ngoại thành phải thành một pháo đài của chủ nghĩa xã hội.
... Số phụ nữ là đảng viên còn rất ít, cần phát triển thêm. Tóm lại, cần củng cố và phát triển đảng - cố nhiên là thận trọng - thành phần công nhân, nông dân, phụ nữ, đồng thời cũng chú ý phát triển thành phần khác như lao động trí óc.
Tại Đại hội đại biểu Đảng bộ Hà Nội lần thứ II (ngày 01/01/1961), Bác đến nói chuyện và khuyên nhủ: "Nói chung, số đông cán bộ ta đều tận tụy, đều cố gắng làm tròn nhiệm vụ. Nhưng vẫn còn một số bị chủ nghĩa cá nhân trói buộc, do đó mà phạm nhiều sai lầm, khuyết điểm. Vài ví dụ: Đối với nhân dân thì quan liêu, mệnh lệnh, xem thường pháp luật, không tôn trọng quyền lợi của nhân dân (như có khi khám xét nhà mà không báo trước cho chủ nhà). Tự tiện ra mệnh lệnh lung tung (như bán bánh ngọt không cho người mang bánh về nhà, bắt người ta ăn tại chỗ).
Đối với tập thể thì kèn cựa địa vị, tính thiệt suy hơn, chỉ hỏi Đảng và Chính phủ đã làm gì cho mình, không tự hỏi mình đã làm gì có lợi ích cho nhân dân, cho xã hội.
- Đối với của công thì lãng phí, tham ô, ở các xí nghiệp và các hợp tác xã nhiều nơi đều có hiện tượng xấu như vậy.
- Đối với bản thân thì không lo trau dồi đạo đức cách mạng, không lo học tập để tiến bộ, mà chỉ lo ăn ngon, mặc đẹp hơn người khác...
Trung ương mong rằng các đồng chí có những khuyết điểm đó thì cố gắng mà sửa chữa, các đồng chí khác giúp họ sửa chữa. Chúng ta thực hiện thật thà tự phê bình và thành khẩn phê bình, để tiến bộ không ngừng.
Vài điều nữa cần phải chú ý:
Cần phải sắp xếp thời giờ họp và thời giờ học cho hợp lý. Hiện nay ở đâu cũng có nạn khai hội quá nhiều và quá lâu.
Đối với các Đảng bộ khu vực ngoại thành Bác khuyên nhủ: "Bác nêu kinh nghiệm là đến nơi nào thấy đời sống nhân dân được nâng cao, làng xóm sạch sẽ, đường sá đẹp đẽ, giếng nước sạch, đủ ăn, nhân dân đoàn kết, hăng hái sản xuất, phong trào học tập văn hóa khá, bán lương thực cho Nhà nước đầy đủ, nhanh chóng, phong trào trồng cây tốt, mọi hủ tục giảm dần... thì ở đó công tác Đảng khá, chi bộ vững mạnh. Còn ngược lại thì công tác của Đảng bộ, của chi bộ nơi ấy chưa tốt...".
Lời Bác dạy mãi mãi là bài học lớn cho toàn Đảng bộ Thủ đô và mỗi đảng viên chúng ta, mãi mãi có ý nghĩa thực tiễn và không bao giờ cũ cả...
(Theo báo Hà Nội mới, ngày 21-5-1980)
56. Bác Hồ đến thăm lớp vỡ lòng đình Thạch Khối, Hàng Than
Sáng thứ Tư, ngày 31/12/1959, trời hửng nắng, thời tiết ấm áp. Khoảng 10 giờ 20 phút khi lớp học buổi sáng ở đình Thạch Khôi sắp kết thúc thì bỗng có hai chiếc ôtô con lướt tới đỗ ngay trước cổng đình. Cửa xe mở. Một cụ già mặc quần áo kaki đã bạc màu, chân đi dép cao su giản dị, bước ra.
- Bác Hồ! Bác Hồ đến!
Đoàn người ùa ra, reo lên sung sướng. Bác tươi cười giơ tay chào bà con khối phố và bước nhanh vào đình. Cùng đi với Bác có đồng chí Trần Danh Tuyên, Bí thư Thành ủy và một số cán bộ khác.
Khi Bác vào lớp, các cháu reo mừng vây lấy Bác. Bác ân cần bảo các cháu về chỗ ngồi để Bác nói chuyện.
Bác hỏi thầy giáo chủ nhiệm lớp Phan Thành:
- Các cháu học có ngoan không, chú?
Cảm động và vui sướng, đồng chí Thành trả lời:
- Dạ, thưa Bác, các em ngoan ạ.
Bác hỏi tiếp:
- Các cô chú chăm sóc các cháu như thế nào?
- Dạ thưa Bác, chúng cháu chăm sóc các em chu đáo, dạy các em học tập, biết giữ gìn vệ sinh, lại dạy các em cả múa hát nữa.
Bác quay lại nói với các cháu:
- Các cháu học có giỏi không, có vâng lời các thầy, cô giáo không?
Các em vui sướng cùng đáp:
- Thưa Bác có ạ!
Bác xem sách một số em, khen các em viết chữ sạch đẹp.
Bác nói với đồng chí Thành:
- Bây giờ chú gọi một cháu lên bảng tập đọc cho Bác nghe.
Thầy Thành gọi một em trai, lên bảng, đưa thước kẻ và bảo em tập đọc bài "Ông Tý có một quả ớt đỏ". Em đọc bài xong, Bác xoa đầu và khen:
- Cháu học giỏi, Bác rất vui lòng.
Sau đó, Bác hỏi cả lớp:
- Các cháu có thích ăn kẹo không nào?
- Thưa Bác, có ạ!
Bác gọi các đồng chí đi theo lấy kẹo phân phát cho các cháu. Trong lúc các cháu ăn kẹo, Bác dặn dò các thầy, cô giáo:
- Đây là mầm non của đất nước, các cô chú phải dạy cho các cháu thật ngoan để sau này xây dựng đất nước được tốt.
Sau đó Bác căn dặn các cháu:
- Các cháu phải học hành thật tốt, vâng lời thầy giáo, cô giáo, về nhà vâng lời bố mẹ, không đánh cãi nhau và giữ gìn vệ sinh cho sạch sẽ. Bác mong các cháu đều trở thành cháu ngoan của Bác Hồ.
Bác bảo các cháu hát cho Bác nghe. Các cháu cùng nhau hát bài "Ai yêu nhi đồng bằng Bác Hồ Chí Minh".
Các cháu hát xong, Bác vỗ tay khen, mong các cháu học giỏi, hát hay, múa khéo cho vui lòng các thầy, các cô. Sau khi thăm lớp, Bác bảo các thầy giáo đưa Bác đi xem chỗ uống nước và nơi đi vệ sinh của các cháu.
Bác ân cần dặn dò:
- Các cô chú phải cho các cháu uống nước nóng để giữ gìn sức khỏe. Chỗ đi vệ sinh phải luôn luôn sạch sẽ để các cháu khỏi bị trơn ngã.
Bác đi quanh hết khu vực đình Thạch Khôi, ân cần chỉ dẫn từng việc như một người ông hiền từ đang dạy bảo cháu con.
Thời gian trôi đi rất nhanh. Bác đã ra về mà mọi người vẫn chưa hết cảm động bồi hồi.
(Trích trong "Bác Hồ với Hà Nội và những năm tháng không thể nào quên"
57. Tết ấy Bác về
Mồng một Tết năm Tân Sửu - tức ngày 05/02/1962. Như lệ thường, Đảng ủy và Ủy ban nhân dân xã Đông Ngạc (Từ Liêm) mời các cụ phụ lão và nhân dân ra làm lễ chào cờ tại đình.
Lễ chào cờ đã xong, mọi người vội vã ra về để cùng gia đình làm cỗ đón Xuân.
Gần 9 giờ, một chiếc xe ô tô đi từ Cổ Nhuế lên, đỗ trên đê sông Hồng. Bác Hồ từ trên xe bước xuống, giản dị trong bộ quần áo kaki bạc màu, chân đi đôi dép cao su. Người không ở đình mà nhanh nhẹn xuống dốc, đi thẳng vào xóm. Theo sau Người là đồng chí Trần Duy Hưng, Chủ tịch Ủy ban Hành chính Thành phố và một số cán bộ khác.
Tin vui Bác về rộn lên từ đầu xóm. Lúc này, cán bộ xã còn ở trên đình nghe báo vội chạy về đón Bác thì Bác đã vào tới nhà đồng chí Tấu (hồi ấy là Phó Chủ tịch Ủy ban Hành chính xã).
Bác hiện ra bất ngờ quá, như ông tiên trong truyện cổ tích. Đồng chí Tấu chạy ra lúng túng chào Bác và mời Bác vào nhà. Bác dừng lại nơi ngưỡng cửa, đưa mắt nhìn khắp lượt. Thấy nhà gọn ghẽ, sạch sẽ, trên bàn thờ có đèn hương, có mâm ngũ quả. Người gật đầu rồi lại ra sân. Bác ngó vào, xem chuồng lợn. Thấy trong chuồng có đôi lợn đã lớn, tới sáu bảy mươi cân một con, Bác khen:
- Nhà chú nuôi lợn to nhỉ!
Rồi Bác quay sang hỏi bà Tấu:
- Tết năm nay nhà ta gói được nhiều bánh chưng không?
- Thưa Bác, nhà cháu gói được hai chục gộp ạ.
Bác liền cười bảo:
- Thế thì nhiều quá đấy, nhiều hơn Bác.
Cả nhà cùng Bác cười vui.
Bác lại sang nhà đồng chí Đặng Đức Miên (lúc ấy là Chủ nhiệm Hợp tác xã Đại Thắng - thôn Nhật Tảo). Đồng chí Miên đang chuẩn bị đèn hương trong nhà toan chạy ra đón Bác thì Bác đã vào đến giữa sân rồi.
Bác tươi cười nắm bàn tay đồng chí và hỏi:
- Chú ăn Tết thế nào?
- Thưa Bác, tạm đủ ạ!
Bác đến bên bể nước, thấy nước đục, Người hỏi:
- Sao nước đục thế này?
Đồng chí Miên vội báo cáo với Bác:
- Thưa Bác, dạo này giếng cạn quá nên nước đục ạ.
Bác bảo:
- Chú phải đánh phèn cho nước trong rồi hãy cho các cháu ăn uống đấy nhé!
Sau đó Bác hỏi chuyện chuẩn bị Tết của gia đình, sang thăm ông Phụ, rồi ra đình.
Dân làng đã kéo ra đình rất đông, có cả một số cán bộ và nhân dân trên thôn Đông Ngạc nghe tin Bác về cũng chạy xuống.
Đồng chí Miên đến bên Bác:
- Thưa Bác, xin mời Bác nói chuyện với nhân dân ạ.
Bác mỉm cười gật đầu, trìu mến nhìn khắp lượt bà con. Bác tươi cười nói:
- Hôm nay Bác về thăm và chúc Tết các cụ phụ lão, các cô, các chú xã viên, các cháu thanh niên, nhi đồng trong xã Đông Ngạc. Bác nghe tin Đông Ngạc thi đua sản xuất giỏi, ra sức chống hạn, đã cấy xong hết diện tích trước Tết lại làm tốt việc bán lương thực, thực phẩm cho Nhà nước, như thế là tốt. Bác mong Đông Ngạc giữ mãi thành tích đó và tiến lên hơn thế nữa. Nhân dân Đông Ngạc có đồng ý với Bác vậy không?
Mọi người đồng thanh đáp lại: "Vâng ạ!" và cùng vỗ tay.
Ngừng một lát, Bác ân cần nói tiếp:
Bác khuyên các cô, chú động viên nhân dân ra sức làm thủy lợi cho tốt để chống hạn, làm thủy lợi năm năm thì sung sướng muôn đời. Hãy động viên nhân dân chăn nuôi nhiều lợn hơn nữa. Vừa có thịt ăn, lại có nhiều phân bón ruộng thì lúa mới tốt.
Rồi như chợt nhớ ra đôi lợn lai kinh tế ở chuồng nhà đồng chí Tấu, Bác bảo:
- Ở đây các cô, các chú nuôi lợn giỏi đấy!
Rồi Bác dặn mọi người trồng cây. Một là cây ăn quả, hai là cây xoan để lấy gỗ làm nhà. Phải đẩy mạnh phong trào trồng cây hơn nữa.
Nói về phong trào vệ sinh, Bác dặn dò:
- Các cô, các chú phải vận động nhân dân đào thêm nhiều giếng nước. Nếu nước đục phải đánh phèn cho trong rồi hãy dùng.
Bác hỏi một cán bộ đứng bên:
- Đây là Hợp tác xã Đại Thắng phải không?
Mọi người đứng bên cùng thưa:
- Thưa Bác, vâng ạ!
Bác nói vui:
- Đại Thắng nhưng đừng để dân toét mắt đấy!
Mọi người cùng cười theo Bác trong không khí đầm ấm. Kết thúc cuộc nói chuyện, Bác chúc Tết nhân dân và bảo: "Hãy cố gắng làm tốt những điều Bác dặn".
Bác vẫy một cán bộ lại gần, lấy trong túi xách ra một gói kẹo và bảo:
- Chú chia cho các cháu. Còn thừa thì chú hưởng.
Mọi người nhìn nhau, chưa kịp cảm ơn và chào Bác thì Bác đã nhanh nhẹn ra xe.
Xe từ từ chuyển bánh. Bác giơ tay vẫy chào mọi người. Bà con Đông Ngạc trông theo mãi cho tới khi xe của Người khuất hẳn.
Kể từ ngày Bác về thăm đến nay, Đông Ngạc vẫn đứng loại khá về sản xuất nông nghiệp của huyện Từ Liêm. Là một hợp tác xã vùng lúa, nhờ bỏ nhiều công sức của nhiều năm làm thủy lợi, kiến thiết đồng ruộng, kỹ thuật làm mạ giỏi (gieo mạ thẳng) năm nào, vụ nào Đông Ngạc cũng cấy kịp thời vụ, nhiều năm dẫn đầu về năng suất lúa, làm xong nghĩa vụ lương thực, được hưởng nhiều Bằng khen của huyện, thành phố và Chính phủ.
Về chăn nuôi, Đông Ngạc là nơi nuôi lợn giỏi, có phong trào Đàn lợn trăm cân vào loại nhất nhì trong huyện.
Sau buổi Bác về, Hợp tác xã vận động xã viên trồng hàng dừa xung quanh chiếc ao lớn giữa làng để luôn nhớ Bác. Năm nào, công tác trồng cây cũng được chú trọng. Hầu như nhà xã viên nào cũng có một vườn cây nho nhỏ gồm táo, bưởi, hồng xiêm... Trên các con đường làng rợp bóng xoan, lim trắng, bạch đàn...
Số dừa thu hoạch được dành cho các cháu ở nhà trẻ. Các nhà trẻ ở Đông Ngạc đều là những nhà trẻ tiên tiến.
Vườn thuốc Nam do trạm xá phụ trách, tự chế biến thuốc dùng thông thường như thuốc cảm cúm, thuốc ho, thuốc đau bụng.
Ngày Bác về, cả xã Đông Ngạc chỉ có hơn 10 cái giếng nước ăn. Đến hôm nay đã có trên 200 cái. Ba công trình vệ sinh: Giếng nước, nhà tắm đã được đưa vào từng gia đình. Trước kia chỉ có 15% số gia đình có nhà ngói. Đông Ngạc đã dành một số lao động làm gạch ngói để cung cấp cho xã viên. Bây giờ hầu như nhà nào cũng xây gạch ngói khang trang.
Là một xã nhỏ của huyện Từ Liêm, từ nghèo nàn lạc hậu, sau 28 năm làm theo lời Bác, Đông Ngạc trở thành xã sản xuất lúa, chăn nuôi, làm nghề thủ công giỏi. Đời sống xã viên khá, tích luỹ tập thể nhiều, nhà trẻ, trường học khang trang, ngõ xóm sạch sẽ. Nhớ Bác, nhớ lời Bác căn dặn hôm nào, mỗi người dân Đông Ngạc đều muôn góp phần nhiều hơn để xây dựng quê hương, để Bác yên lòng nghỉ giấc ngàn thu.
(Thanh Hà, trích trong "Bác Hồ với Nông dân Hà Nội")
Khánh Linh (tổng hợp)
58. Một chuyến thăm, ba bài học
Sau hơn một tuần diễn ra trận chiến bảo vệ kho xăng Đức Giang, ngày 29-6-1966, Bác Hồ đến thăm một đại đội thuộc Đoàn Thông tin Sông Điện, bộ đội phòng không đóng ở chùa Trầm (Hoài Đức). Cuộc đi thăm không báo trước. Khi chiếc xe con dừng lại ở lưng chừng dốc, một chiến sĩ nhận ra Bác reo to lên. Bác giơ tay ra hiệu không được làm ồn ào rồi bảo chiến sĩ đó đưa Bác vào đơn vị.
Với đôi dép cao su giản dị Bác đi rất nhanh trên sườn đồi, bộ quần áo bà ba nâu bay trong gió. Sau khi dừng lại xem câu lạc bộ, Bác nhanh nhẹn đi xuống nhà bếp. Thấy đồng chí Hào tổ trưởng anh nuôi đang bê một nồi cơm to từ trên bếp lò xuống. Bác vui vẻ hỏi:
- Mỗi bữa chú ăn được mấy bát?
- Thưa Bác, cháu ăn được ba bát ạ.
- Chú ăn được như vậy là tốt - Nói xong, Bác mở hộp thuốc lá lấy ra một điếu đưa cho Hào.
- Bác biếu chú, hút đi!
Rồi Bác lấy một điếu khác ra để hút. Thấy Bác có ý tìm đóm để châm lửa, Hào vội rút bao diêm trong túi ra định bật diêm cho Bác, Bác liền ngăn lại:
- Chú để dành diêm mà nhóm bếp. Cả bếp lò đang hồng thế kia tha hồ mà cho Bác cháu ta châm thuốc.
Chỉ một que diêm mà Bác đã cho chúng tôi bài học sâu sắc về tinh thần tiết kiệm.
Ở bếp bước ra, Bác hỏi cán bộ đại đội:
- Các chú có trồng rau không?
- Thưa Bác, chúng cháu chỉ trồng được rau muống dưới chân núi thôi ạ. Còn trên sườn đồi này nhiều sỏi, trồng không lên.
Bác kể lại kinh nghiệm hồi ở chiến khu và bảo:
- Các chú xúc hết đá đi, xới đất, xuống ao bốc bùn đổ lên, rau sẽ xanh tốt. Có trồng có ăn, đỡ phần cung cấp của nhân dân.
Từ đó, trên vách đá men theo con đường trong đơn vị các vườn rau đua nhau mọc lên xanh tốt. Đơn vị không chỉ tự túc rau ăn mà còn bán cho đơn vị bạn và nhân dân nữa.
Bài học thứ ba Bác dạy cho chúng tôi là con đường mòn và công tác dân vận. Khi đơn vị chưa đóng ở chùa Trầm, bà con trong vùng vẫn đi làm đồng theo con đường mòn qua núi. Từ ngày đơn vị đến, anh em đã tự động rào lại cấm người qua lại. Thăm qua mấy nơi, Bác bảo tập hợp bộ đội lại để Bác nói chuyện, Bác căn dặn:
- Muốn làm tốt nhiệm vụ, các chú phải đoàn kết nội bộ tốt, đoàn kết chặt chẽ với nhân dân địa phương... chỉ có dựa vào nhân dân, đoàn kết với nhân dân mới bảo vệ được mình, che mắt địch và đánh thắng được chúng.
Chợt Bác chỉ tay ra phía đường cái và hỏi:
- Thế các chú cấm con đường này thì nhân dân đi lối nào?
- Thưa Bác, đi vòng theo các bờ ruộng ngoài kia ạ!
Bác nghiêm mặt:
- Như vậy là không được. Các chú cấm đường để bảo mật, phòng gian là đúng, nhưng phải đắp đường khác cho dân đi chứ. Có như vậy mới đúng là quân dân đoàn kết!
Bác dặn đơn vị phải làm ngay, đắp đường cho to, trồng cây hai bên và khi nào làm xong báo cáo cho Bác biết. Ngay hôm sau, đơn vị bắt tay vào làm đường, làm cả trưa hè nắng lửa, đốt đuốc làm cả đêm. Con đường hoàn thành trước hạn định. Các cụ trong làng đem cây ra trồng hai bên. Con đường quân dân đoàn kết ấy được đặt tên là "Đường Quyết Thắng" - con đường mang ý Bác, lòng dân, con đường đi của chúng tôi: Vì nhân dân phục vụ.
(Theo Vũ Trọng Tâm, trích trong "Bác vẫn cùng chúng cháu hành quân")
59. Bác Hồ với Đông y
Nhà số 2, đường Lý Thường Kiệt ở Thủ đô Hà Nội là một biệt thự nhỏ, xinh đẹp, được xây dựng từ thời Pháp thuộc. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, ngôi biệt thự này được dùng làm nhà khách của Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam. Trong khoảng thời gian gần hai tháng mùa Hè năm 1962, nơi đây là "Phòng khám Đông y đặc biệt" của Cục Bảo vệ sức khỏe Bộ Y tế, có mời Danh y Diệp Tâm Thanh từ Bắc Kinh, Trung Quốc sang Hà Nội để điều trị kết hợp bằng Trung y cho một số vị lãnh đạo cao cấp của nước ta đang bị yếu sức. Cục Bảo vệ sức khỏe biết tôi trước đây là học trò của cụ Diệp, lại đang phụ trách bộ phận Đông y - Đông dược trong Cục, nên đã điều động tôi hàng ngày đến làm việc cùng với chuyên gia.
Đã gần một tháng, hàng ngày cứ trước 7 giờ rưỡi sáng, tôi có mặt để chuẩn bị làm việc. Nhớ lại vào sáng ngày 07-6-1962, tôi cảm giác ở đây, hôm nay có chuyện gì hơi khác. Ngoài cổng có một số người lạ mặt, đồ đạc trong nhà sắp gọn gàng, trật tự hơn. Cụ chuyên gia sao hôm nay quần áo chỉnh tề, lại xuống ngồi tại phòng khách sớm thế ? Nhìn thấy tôi, cụ Diệp nói ngay:
- Tôi vừa được đồng chí phiên dịch cho hay là ít phút nữa có khách đến thăm.
- Thưa cụ, vị khách nào đấy ạ? Tôi hỏi.
Cụ chuyên gia trả lời: Tôi cũng chưa được rõ.
Tôi quan sát phòng khách: Mọi ngày thấy có ít ấm chén, hôm nay lại thấy nhiều hơn. Mọi ngày vẫn đặt thuốc lá Điện Biên hoặc Thủ đô, thì hôm nay được đổi là Ba Đình. Tôi đang định lên gác để xem phòng làm việc có cần phải chuẩn bị gì thêm không, thì thấy bác sĩ Nhữ Thế Bảo, Cục trưởng Cục Bảo vệ sức khỏe đến. Thấy tôi, bác sĩ Nhữ Thế Bảo hỏi ngay: "Chuẩn bị xong chưa, khách đến đây!". - Thưa anh, ai thế ? - Tôi hỏi.
- Dăm phút nữa thì sẽ biết!
Ngay lúc đó có tiếng ô tô chạy vào trong sân. Chúng tôi vội ra cửa thì thấy Bác Hồ đang từ trong chiếc ôtô kiểu "Provida", sơn màu xám đã hơi cũ, bước xuống. Cụ Diệp Tâm Thanh đi nhanh tới ô tô. Bác Hồ bắt tay Cụ chuyên gia và giơ tay chào mọi người, rồi đi thẳng vào phòng khách. Cùng đi với Bác Hồ có các đồng chí Vũ Kỳ (Thư ký riêng của Bác), đồng chí Lê Minh Châu (Phó Văn phòng Trung ương Đảng), đồng chí Nguyễn Kháng (Cục trưởng, Bộ Công an) và 3 đồng chí khác nữa mà tôi chưa biết tên.
Bác Hồ ngồi xuống chiếc ghế salông dài, bên cạnh là chuyên gia Diệp Tâm Thanh. Các ghế khác là đồng chí Vũ Kỳ, đồng chí Lê Minh Châu, v.v… Tôi tìm ngồi cạnh bác sĩ Nhữ Thế Bảo tận dãy ghế gần phía cửa ra vào.
Bác nói chuyện với chuyên gia Diệp Tâm Thanh bằng tiếng Trung Quốc, Bác hỏi:
- Diệp đại phu (thầy thuốc) đã quen với khí hậu Việt Nam chưa? Ăn uống ra sao? Có hợp với khẩu vị Việt Nam không? Việc khám bệnh cho các đồng chí Việt Nam có bận không? Bệnh tình của đồng chí V thế nào? Chuyên gia Diệp trả lời: "Thưa Hồ Chủ tịch, sức khỏe của tôi tốt ạ! Ở Việt Nam cũng như ở Bắc Kinh. Thức ăn Việt Nam rất ngon ạ!".
Bác cười: "Ở Việt Nam nóng hơn ở Bắc Kinh, đại phu cần chú ý. Có gì thì cứ nói với các đồng chí Việt Nam. Đừng có khách khí đấy nhé! Bỗng giọng Bác trầm xuống, thong thả nói tiếp: "Đồng chí V bị bệnh hơi nặng là do làm việc nhiều quá. Các đồng chí Việt Nam hàng ngày phải làm nhiều việc, lo lắng để xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, lại còn lo đánh Mỹ - ngụy, chúng tôi quyết tâm giải phóng miền Nam. Đế quốc Mỹ nhất định thua. Nam - Bắc nhất định thống nhất! Đại phu sang đây để điều trị bệnh cho chúng tôi, cũng là góp phần đánh Mỹ".
Thấy mọi người đều ngồi im phăng phắc, Bác cười thoải mái, hỏi chuyện tiếp:
- "Đại phu" lần đầu sang Việt Nam, đã đi chơi đâu chưa?
- Thưa Hồ Chủ tịch, tuần trước tôi đã được đi thăm Vĩnh Linh ạ - Diệp chuyên gia đáp.
- Thế "đại phu" có cảm tưởng gì?
Chuyên gia Diệp Tâm Thanh với giọng đầy xúc động, thong thả đáp:
- Thưa Hồ Chủ tịch, vào đến Vĩnh Linh, được đứng bên này cầu Hiền Lương, được tận mắt thấy cảnh chia cắt chiếc cầu thì sơn nửa đỏ nửa xanh, trên cầu có cảnh sát của Ngô Đình Diệm, kè kè súng ngắn bên hông. Bên này cầu thì có nhiều người, cả bộ đội lẫn người dân vẫn chơi bóng chuyền và làm ruộng. Qua ông nhòm, thấy bên kia cầu không một bóng người, chỉ thấy nhiều lô cốt.
Bác Hồ cười và nói: "Đúng rồi, bên miền Bắc chỉ muốn hòa bình, nhưng kẻ thù lại hiếu chiến".
Lần đầu được vinh dự gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Thủ đô Hà Nội, tôi vừa nghe Bác nói chuyện với khách, vừa chăm chú nhìn Bác: Bác Hồ chỉ mặc bộ kaki màu vàng đã hơi cũ, chân đi đôi dép lốp, quai to. Có lúc Bác nói trực tiếp với chuyên gia Diệp bằng tiếng Trung Quốc, có lúc nói bằng tiếng Việt (có đồng chí Đăng là cán bộ của Ban Đối ngoại Trung ương Đảng dịch). Bác Hồ còn rất khỏe. Trong lúc Bác nói chuyện, thỉnh thoảng Bác lấy thuốc lá riêng ở trong túi ra hút.
Trong lúc tôi đang tập trung cố ghi nhớ những hình ảnh về Bác, thì Bác nhìn tôi và hỏi: "Cháu kia làm gì ở đây?"
Bác sĩ Nhữ Thế Bảo vội thưa: "Thưa Bác, đây là anh Nguyễn Liễn, đã được học Đông - Tây y ở Bắc Kinh, được Cục Bảo vệ sức khỏe cử đến để cùng làm việc với chuyên gia Diệp Tâm Thanh đấy ạ!".
Chuyên gia Diệp Tâm Thanh nói thêm: "Bác sĩ Nguyễn Liễn cũng có thời gian đến học tập tại Bắc Kinh, là một trong số các sinh viên Việt Nam rất cần cù đấy ạ!".
Bác Hồ cười và xua tay, rồi nói bằng tiếng Trung Quốc với cụ Diệp Tâm Thanh : "Đại phu chớ có khen, để cháu ấy phổng mũi (tay Bác sờ lên mũi) mà chủ quan không chịu học tập thêm" (làm cho mọi người trong phòng đều cười vui vẻ). Bác lại hỏi tôi:
- Cháu có biết ở Việt Nam ngày xưa có ai là thầy thuốc Đông y giỏi không?
Tôi thưa: "Thưa Bác, cháu mới biết được có cụ Tuệ Tĩnh và cụ Hải Thượng Lãn Ông, nhưng cháu chưa được hiểu nhiều về hai cụ ấy ạ".
Bác nói ngay: "Cụ Tuệ Tĩnh một nhà sư, lại rất giỏi về thuốc Nam ở thế kỷ XIX, có nhiều kinh nghiệm chữa bệnh bằng cây thuốc có sẵn ở Việt Nam, đã được nhân dân suy tôn là ông Tổ thuốc Nam. Cụ Tuệ Tĩnh còn nói một câu đầy ý nghĩa là: Nam Dược trị Nam nhân để ám chỉ rằng ở Việt Nam ta có rất nhiều cây thuốc phù hợp với bệnh tật của người Việt Nam. Bác chỉ thị: "Cháu phải học thêm cả thuốc Nam". Rồi Bác nói tiếp: "Còn Cụ Hải Thượng Lãn Ông là thầy thuốc Đông y ở thế kỷ XVII, biết đem lý luận Trung y của Trung Quốc áp dụng vào thực tiễn Việt Nam. Cũng phải linh hoạt, sáng tạo, chứ không phải áp dụng máy móc được". Bác cười và nói tiếp: "Thuốc Tây mới vào Việt Nam hơn 100 năm nay, còn dân tộc Việt Nam đã có lịch sử 4.000 năm, mà vẫn tồn tại và phát triển tới ngày nay là nhờ có thuốc Đông y. Tây y, có cái hay, Đông y cũng có cái hay, nếu ta biết kết hợp cả Đông - Tây y để chữa bệnh cho nhân dân, thì có phải càng tốt hơn hay không?"
Tôi đã lễ phép: "Kính thưa Bác, cháu xin hứa sẽ cố gắng hết sức để thực hiện những điều Bác vừa dạy bảo ạ!".
Bác gật đầu, cười và nói: "Thế là tốt!" Rồi Bác nhìn đồng hồ và quay sang hỏi đồng chí Lê Minh Châu: "Việc ăn, ở của Diệp "Đại phu" có chu đáo không?" Đồng chí Lê Minh Châu thưa: "Thưa Bác, chúng cháu cũng chú ý đấy ạ!" Bác hỏi: "Nhà bếp ở đâu, dẫn Bác đi xem".
Bác cười với chuyên gia Diệp Tâm Thanh và nói: "Tôi đi xem chỗ nấu ăn cho "Đại phu" xem thế nào?".
Có đồng chí Lê Minh Châu hướng dẫn. Bác đứng dậy, nhanh nhẹn đi ra cửa, rồi vào thẳng nhà bếp, Bác hỏi đồng chí cấp dưỡng: "Hằng ngày ông thầy thuốc có ăn hết suất cơm không?". Đồng chí cấp dưỡng thưa: "Thưa Bác có ạ!". Bác tự tay mở tủ lạnh, nhìn các thức ăn, đồ uống chứa ở bên trong và đứng nhìn các bát, đĩa, đồ dùng dược xếp ngăn nắp trong chạn. Bác nhìn quanh bếp, rồi nói: "Người ta sang chữa bệnh cho các cán bộ nước mình, thì phải phục vụ cho chu đáo. Thức ăn không ngon, đồ dùng không sạch, làm người ta sinh thêm bệnh thì rắc rối to đấy". Bác lại cười và khen: "Nhà bếp tốt đấy!".
Trong khi Bác đi thăm mọi nơi trong nhà bếp, chúng tôi đều đi theo sau. Ra đến cửa bếp, Bác dừng lại nói chuyện với chuyên gia Diệp Tâm Thanh: "Đến giờ tôi bận việc rồi, Diệp "đại phu” cố gắng giữ gìn sức khỏe không bị ốm, để giúp đỡ chữa bệnh cho các cán bộ Việt Nam. Cảm ơn!".
"Xin cáo lỗi!"
Bác Hồ bắt tay cụ chuyên gia Diệp Tâm Thanh, giơ tay chào và tạm biệt mọi người, rồi nhanh nhẹn bước lên ô tô.
Bác Hồ và các đồng chí cùng đi đã ra về rồi. Cụ chuyên gia Diệp Tâm Thanh và chúng tôi còn đứng mãi ở cửa để nhìn theo, chờ cho tới khi không còn nghe thấy tiếng ô tô của Bác nữa, mọi người mới giải tán. Lúc này bác sĩ Nhữ Thế Bảo thân mật nói với tôi: "Mình thường xuyên đi cùng Bác mà hôm nay, lần đầu tiên mình mới nghe thấy Bác nói nhiều đến Đông y. Mừng cho cậu và ngành Đông y. Cậu nhớ lời dặn của Bác để làm cho tốt".
Từ ngày ấy đến nay đã gần 40 năm. Đã trải qua bao nhiêu thăng trầm của đường đời, nhưng tôi vẫn tâm niệm nhớ buổi sớm hôm ấy. Chính hôm đó tôi đã ghi nhận toàn bộ câu chuyện trên đây vào nhật ký, đúng với diễn biến mộc mạc của nó để hôm nay chép ra đây.
Ngoài sự kính yêu vô vàn với vị lãnh tụ kiệt xuất của dân tộc, mà bất cứ ai đã từng gặp Bác Hồ đều không thể nào quên, đối với tôi, những lời của Bác còn là lời định hướng. Sự uyên thâm và ý thức sâu sắc về tinh hoa dân tộc trong khía cạnh y học, lời dạy của Bác về sự kết hợp Đông y với nền y học hiện đại, là một sự dẫn dắt, mà suốt cuộc đời tôi đã đi theo.
(Bác sĩ Nguyễn Liễn, trích trong "55 năm Y Dược học cổ truyền dưới chính quyền cách mạng (1945-2000")
60. Xứng đáng là học trò của Bác
Tôi vào Đảng năm 1963, trước khi vào Đảng, tôi đã được giải thích về nhiệm vụ đảng viên, đại thể là phải chiến đấu suốt đời vì lý tưởng của Đảng, phải gương mẫu lao động, liên hệ mặt thiết với quần chúng, không tư lợi... Tôi tự nhủ: Những nhiệm vụ này, mình có thể làm được. Vì vậy, đầu tháng 5-1966, khi Đảng ủy bảo tôi đi dự lớp huấn luyện đảng viên mới do Thành ủy Hà Nội tổ chức, thực tình tôi rất ngại, không hào hứng lắm.
Tôi còn nhớ rõ, hôm đó là ngày 14-5-1966, lớp học khai mạc. Khi mọi người đã vào lớp thì có tiếng reo: "Bác đến! Bác đến". Ai nấy đều đứng dậy vỗ tay rất lâu. Tôi đứng ở hàng ghế thứ hai nên được nhìn rõ Bác. Tôi đã được đón Bác đến thăm Nhà máy cơ khí Hà Nội một vài lần, nhưng hôm ấy thấy cảm động, sung sướng như được đón Bác lần đầu. vẫn mái tóc bạc phơ, đôi mắt sáng, bộ quần áo nâu giản dị - tôi nhìn Bác không chớp mắt.
Ai cũng tưởng Bác chỉ đến thăm lớp học một lát. Không ngờ đồng chí Nguyễn Lam, Bí thư Thành ủy, cho biết Bác đến giảng bài đầu. Thế là chúng tôi không ai bảo ai tập trung tư tưởng nghe Bác giảng bài. Bác nói về gương đấu tranh cách mạng của đồng chí Trần Phú, Nguyễn Văn Cừ, Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai, Hoàng Văn Thụ. Bác căn dặn đảng viên phải rèn luyện lập trường vô sản: "Chủ nghĩa cộng sản là mục đích cuối cùng của Đảng ta, đấu tranh cho chủ nghĩa cộng sản là lẽ sống của người đảng viên... Người cộng sản chúng ta không được phút nào quên lý tưởng cao cả của mình là suốt đời làm cách mạng, phấn đấu cho Tổ quốc hoàn toàn độc lập, làm cho chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản thắng lợi hoàn toàn trên Tổ quốc ta và trên thế giới...". Và điều mới mẻ nhất đối với tôi là Bác dạy đảng viên phải ra sức học tập, học đi đôi với hành, học hành ngày càng tốt hơn. Bác phê bình: "Có đồng chí mới 40 tuổi mà đã cho mình là già nên ít chịu học. Nghĩ như vậy là không đúng. Bác nói tiếp: "Bác đã 76 tuổi nhưng vẫn cố gắng học thêm. Chúng ta phải học và hoạt động cách mạng suốt đời. Còn sống thì còn phải học, còn phải hoạt động cách mạng".
Nghe Bác nói như vậy, tôi tự nhủ: "Thế mà mình chưa đến 30 tuổi, đã ngại học!".
Trong bài học buổi sáng hôm ấy, Bác còn dạy đảng viên phê bình và tự phê bình.
Cuối buổi học, đồng chí Nguyễn Lam dặn chúng tôi "Phải xứng đáng là học trò của Bác".
Ôi! Học trò của Bác, vinh dự đó tôi không dám mơ tưởng mà lại đến thật.
... Được Đảng, Bác bồi dưỡng về lý tưởng và tình cảm cách mạng, kiến thức nghề nghiệp, tôi đã làm được một số việc nhà máy giao...
(Theo Ngô Thị Thức, báo "Hà Nội mới")
Thanh Huyền (tổng hợp)
61. Từ tấm áo Bác Hồ
Tám giờ sáng ngày 08-01-1959 từ phía Hà Nội có một đoàn ô tô con nối tiếp nhau bon bon chạy xuôi quốc lộ 5, đến cổng Xí nghiệp May 10 thì dừng lại. Những người trông thấy Bác đầu tiên đã cảm động reo lên "Bác! Bác Hồ...". Tin Bác đến truyền nhanh qua các phân xưởng, mọi người chạy xô ra vây quanh Bác. Bác vào thăm phân xưởng may 3 trước. Bác mặc bộ quần áo kaki đã bạc màu, cổ vấn khăn quàng màu hạt dẻ sọc trắng, chân đi đôi dép lốp. Hồi đó, xí nghiệp đang có phong trào "Giành cờ đỏ, bỏ cờ xanh". Bác đến bên chị Trà thấy có cờ xanh, Bác hỏi:
- Cờ xanh của cô là cờ gì?
Chị thành thật thưa Bác:
- Thưa Bác, cháu vừa bị mệt mấy hôm nên mới đạt mức cờ xanh thôi ạ. - Bác cười, rồi nói như có ý động viên chị:
- Thế bây giờ cô phải phấn đấu để giành lá cờ đỏ chứ!
Đi hết dãy máy, Bác rẽ sang phân xưởng cắt. Bác nói đại ý:
- Trong phong trào thi đua của ta, các cô chú cần tìm ra những cải tiến mới. Có thế mới nâng cao được năng suất, nhất là nghề may hiện nay.
Sau khi Bác về thăm xí nghiệp, thấy bộ quần áo Bác mặc đã cũ, anh chị em công nhân bàn may bộ quần áo mới gửi biếu Bác. Đồng chí Phạm Huy Tăng nghĩ: "Hàng ngày mình cắt may bao nhiêu bộ quần áo đẹp, mà quần áo Bác như vậy sao đành lòng!". Mấy ngày sau anh em mang bộ quần áo mới gửi lên biếu Bác. Bác gửi thư cho xí nghiệp khen ngợi những cố gắng của tập thể cán bộ, công nhân viên chức xí nghiệp. Trong thư Bác viết: "Bác cảm ơn các cô, các chú đã biếu Bác bộ quần áo. Bác đã nhận rồi. Nay, Bác gửi bộ áo ấy về xí nghiệp để làm giải thưởng thi đua...". Từ đó tấm áo của Bác trở thành phần thưởng cao quý và những lời dạy của Bác trở thành nguồn động viên to lớn đối với đội ngũ cán bộ, công nhân viên chức ở đây. Tấm áo của Bác được trưng bày trong phòng truyền thống, bên cạnh lá cờ thi đua lấp lánh 17 tấm Huy chương của Quốc hội và Chính phủ tặng đã ghi đậm thành tích 30 năm xí nghiệp làm theo lời Bác.
(Theo Nguyễn Hồng Phối - Trần Đình Thảo, Báo Nhân Dân, ngày 13-5-1980).
62. Thăm Trường thương binh hỏng mắt
Đêm ấy (ngày 11-12-1956) cả trường tôi họp lại vui văn nghệ đón giao thừa. Giữa cuộc vui, bỗng tôi (Hoàng Văn Vượng) nghe thấy tiếng kêu: "Bác đến, Bác Hồ đến đấy". Cả hội trường lặng đi một giây. Có nhiều tiếng hỏi lại, rồi cả hội trường ào lên tiếng vỗ tay, tiếng reo mừng lộn xộn. Nhiều đồng chí lần tìm đường đi làm xô cả ghế vào nhau. Tôi đang ôm cây đàn viôlông chuẩn bị biểu diễn nên lúng túng cứ đứng lên ngồi xuống. Tôi cố lắng nghe xem Bác đã vào hội trường chưa, Bác đi đến chỗ nào rồi, nhưng xung quanh tôi ồn ào quá không thể nào nghe được. Bỗng một giọng ấm áp vang lên trước mặt tôi: Thôi, thôi, các chú đừng hoan hô nữa cho mệt sức. Ngồi xuống ghế cả đi.
Trời! Thì ra tôi lại là người được ngồi gần Bác nhất lúc ấy. Tôi nghe tiếng, biết là Bác đang đứng gần tôi lắm, rất gần, đến nỗi tôi có cảm giác nếu mình giơ tay sẽ chạm Bác. Những lời Bác hỏi han không khác gì người cha đi xa trở về với đàn con. Bác hỏi cặn kẽ đến các món ăn ngày Tết, hỏi về sức khỏe, tình hình học tập của chúng tôi. Một đồng chí xin phép được hỏi thăm Bác hồi này có được khỏe không ? Bác cười: Thế các chú có muốn Bác khỏe không ?
Chúng tôi đồng thanh trả lời: - Thưa Bác, có ạ!
Bác nói tiếp: Nếu muốn cho Bác khỏe, Bác vui thì các chú phải giữ gìn sức khỏe, chăm học tập. Các chú tàn nhưng không phế.
Giọng Bác cảm động và âm vang. Chúng tôi như muốn nuốt từng lời căn dặn của Bác. Khi Bác chào tạm biệt ra về, tiếng vỗ tay, tiếng hô: "Bác Hồ muôn năm!" lại vang lên khắp hội trường. Bỗng tôi nghe thấy tiếng một đồng chí đề nghị, giọng run run: Thưa Bác, Bác đến chúng cháu được nghe lời Bác nhưng không nhìn thấy Bác được, Bác cho phép chúng cháu được sờ râu Bác một chút!
Tiếng chân Bác dừng lại, tôi biết Bác đang rất xúc động, về sau có đồng chí kể lại lúc ấy Bác ứa nước mắt. Cả hội trường lặng đi, tôi nghe rõ cả tiếng tim mình đập. Trời ơi giá mà được ôm lấy Bác một chút, được sờ chòm râu mát rượi của Bác một chút lúc này... Khi còn sáng mắt cháu chỉ được nhìn hình ảnh của Bác mà chưa được gặp Bác lần nào... Nhưng nghĩ lại thấy như vậy không ổn. Bác còn bận trăm công nghìn việc, nếu hàng trăm con người như chúng cháu cứ mỗi người giữ Bác lại một phút như vậy sao được. Dường như nhiều đồng chí khác cũng nghĩ như tôi nên tuy trong lòng nuối tiếc nhưng cũng chủ động lên tiếng xin thôi nguyện vọng trên. Bác còn đứng lại căn dặn thêm chúng tôi rồi mới ra về...
(Trích trong cuốn "118 chuyện kể về Bác Hồ")
63. Ngày 19 tháng 5 năm 1946
- Anh chị em đến chúc thọ tôi phải không?
Đó là câu hỏi đầu tiên của Chủ tịch khi Cụ vào phòng khách. Sau khi vui vẻ mời chúng tôi ngồi, Cụ tiếp ngay:
- Cái ông nhà báo nào công bố ngày sinh của tôi thật đáng phạt. Trước hết tôi chưa thấy cái già là cái gì, ngoài năm mươi tuổi chưa gọi là già. Sau nữa, chúng tôi đang ở kỳ công tác, chưa phải lúc cần đến hình thức lễ nghi như chúc thọ.
Buổi sáng mùa Hè hôm đó, nước da của Chủ tịch ánh một màu hồng khỏe mạnh, và đôi mắt sáng ngời, quả thật là đôi mắt của một thanh niên.
Có mấy đoàn thể cùng vào chung để chúc thọ, giới thiệu đến Ủy ban Vận động đời sống mới, Cụ bỗng hỏi lại:
- Đời sống mới là ai?
Đóng khung câu chuyện, Cụ hỏi dồn dập, chăm chú không cho chúng tôi lảng sang vấn đề khác. Buổi chúc thọ Chủ tịch Hồ Chí Minh bỗng biến thành một cuộc thảo luận ráo riết và thân mật về đời sống mới.
- Chú cho tôi biết cuộc vận động đời sống mới đến đâu rồi?
- Thưa Cụ, tôi đáp, chúng tôi đã bắt đầu bằng sự chia ra các ban nghiên cứu, tổ chức... nhưng công việc chính là định rõ cái hướng cho đời sống mới. Mấy khẩu hiệu "cần, kiệm, liêm, chính" chúng tôi xét ra vừa không đủ, vừa cổ...
- Cổ! Lạ quá, thế cơm các cụ ăn ngày xưa bây giờ mình ăn cũng cổ à?
Không khí trở nên náo nhiệt, vui vẻ. Lời nói của Chủ tịch làm nở một tiếng cười chung.
- Thưa Cụ! - Tôi trả lời bằng cách nói tiếp câu mình đang nói dở - Sau mấy buổi họp, Ủy ban vận động đời sống mới đã định rõ 3 nguyên tắc cho đời sống mới là: Dân tộc, dân chủ, khoa học.
Chủ tịch như ngơ ngác trước những danh từ to lớn của tôi. Thực tình tôi lo: Nếu Chủ tịch không hiểu thì quần chúng hiểu sao đây. Mà quả thật, Cụ đứng hẳn về phía quần chúng. Cụ nói:
- Hay lắm, nhưng phải xem đồng bào bây giờ cần gì? Dân quê đã mấy người hiểu rõ thế nào là dân chủ, khoa học. Tôi hỏi thật chú, chú đi vận động đời sống mới thì chú làm gì trước?
Mọi người nhìn nhau và riêng tôi không giấu nổi vẻ bối rối. Tôi nói về tuyên truyền, tổ chức... Cụ lắng nghe. Một họa sĩ ngồi đối diện với Cụ ở cuối bàn, lặng lẽ ghi trên giấy hình ảnh của Chủ tịch hòa nhã. Khi tôi nói hết, Cụ lắc đầu nhìn tôi, nhìn mọi người, tay gân guốc vỗ vào bụng và nói:
- Trước hết là cái này. Dân chúng cần cái này trước hết, phải ăn đã, chú không ăn gì thì chú đi tuyên truyền được không? Mà muốn ăn thì phải làm gì?
- Phải làm việc - Một anh bạn nói.
- Đúng, phải làm việc, phải siêng năng, thế là "cần" đấy. Ừ, muốn dùng cái tiếng gì rõ hơn cũng được, nhưng điều cốt yếu là khẩu hiệu phải thiết thực. Ví dụ bây giờ vận động tập thể thao mà lại hô hào đánh tennít thì đã mấy người có tiền mua quả bóng, cây vợt? Ở đây, ngay trước Bắc Bộ phủ nhiều anh em cứ ra đường chạy, tập luyện với nhau, không tốn mấy mà vẫn khỏe, vui lắm. Phải thiết thực như thế mới được, mà đừng nên tung ra nhiều khẩu hiệu quá. Ít mà thực hiện được đến nơi đến chốn thì hơn. Sau nữa, muốn cho việc vận động có kết quả, thì người vận động phải làm gì?
Cả bọn chúng tôi, người bàn thế này, người bàn thế khác. Cụ chậm rãi nói một cách nghiêm trang:
- Mình phải làm gương - Và sợ chúng tôi hoài nghi, Cụ nhắc lại:
- Mình phải làm gương.
Cụ đưa mắt nhìn mọi người như để căn dặn điều đó.
... Đến đây, Cụ đứng dậy vì có khách đang chờ.
(Nguyễn Huy Tưởng, trích trong cuốn "Bác Hồ với văn nghệ sĩ")
64. Người chỉ huy dàn hợp xướng
Khu vườn Bách Thảo đêm ấy sống động hẳn lên trong ánh sáng và sắc màu của hàng vạn thanh niên Thủ đô liên hoan văn nghệ chào mừng Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ III.
Đoàn nhạc giao hưởng chúng tôi gồm 120 diễn viên ngồi rải ra trên một bãi cỏ rộng, vẫn bị nuốt đi trong hình vòng cung của dàn hợp xướng gồm hơn 800 anh chị em thanh niên sinh viên các trường đại học.
Khoảng 8 giờ tối, khi chúng tôi đang tập lại vài câu nhạc cho thuần tay, các bạn hợp xướng đang thử lại giọng thì từ đầu kia Bách Thảo nổi lên tiếng reo hò, rồi tiếng vỗ tay cứ từng đợt, từng đợt nổi dậy như sóng cồn. Dường như có một nỗi vui mừng đặc biệt gì khiến những tràng vỗ tay như không tuỳ thuộc ở ý muốn của người vỗ mà lại lên xuống theo từng nhịp thở hồi hộp của cả một rừng người.
Chúng tôi vui mừng lộ ra nét mặt. Đúng là Bác đến! Không thể có một sự tiếp đón say mê nồng nhiệt đến thế, trừ khi là đón Bác.
Tiếng vỗ tay cứ gần rồi lại ra xa, kéo dài giây phút hồi hộp của chúng tôi. Nhưng kìa! Đúng Bác rồi! Nếu không được căn dặn từ trước có lẽ chúng tôi đã ùa ra mà vây lấy Bác.
Những sóng điện tử muôn màu sắc rọi sáng các tầng lá, làm cho cây lá như được tạo ra bằng một thứ ngọc bích mỏng tang xao động. Từ trong vòm lá cây thần thoại ấy, Bác đi ra. Bác mặc áo bà ba lụa trắng, tay áo rộng phớt phơ. Râu và tóc Bác bạc trắng như bông. Phong thái ung dung của Bác thật hài hòa với quang cảnh lúc đó. Bác giống như một ông tiên trong giấc mơ ngày bé của tôi bước ra, đang dạo chơi trong khu vườn của Người.
Cái cảm giác về sự thuần khiết trong sáng toát ra ở Bác lúc này đâu phải chỉ cách ăn mặc, ở phong thái ung dung của Bác cùng với quang cảnh đêm hội gây ra, mà còn như toát ra từ cả cuộc đời giản dị thanh cao, cả tấm gương vằng vặc về đạo đức cách mạng của Bác. Đằng sau tôi phía dàn hợp xướng có tiếng xuýt xoa:
- Bác đẹp quá!
Bác đi về phía chúng tôi. Các đồng chí đi cùng và các đại biểu Đảng bạn lễ độ đi sau Bác vài bước. Các đồng chí tổ chức thấy Bác và các đồng chí cùng đi đông quá, vội chạy ngược chạy xuôi lo tìm ghế cho Bác và các đại biểu. Nhưng gom góp lại cũng chỉ được hơn chục cái, ai ngồi ai không?
Vừa lúc đó, Bác đã nhanh nhẹn bước tới. Hình như việc giải quyết linh hoạt các khó khăn lớn nhỏ đã thành thói quen đối với Bác, Bác thân mật cười với chúng tôi rồi ngồi ngay xuống bãi cỏ phía trước. Các đại biểu Đảng bạn đi sau đều theo Bác mà ngồi xuống cả. Ban Tổ chức thở phào trút được mối lo. Số ghế ít ỏi đã chuẩn bị, đâm ra lại thừa. Anh Nguyễn Hữu Hiếu, chỉ huy chúng tôi, trình bày bài ca ngợi Đảng và ca ngợi Bác. Chưa bao giờ chúng tôi biểu diễn trong trạng thái say mê đến thế! Âm hưởng bài hát ca ngợi Bác chưa dứt, niềm say mê của chúng tôi chưa kịp lắng xuống thì Bác đã đứng lên, tiến về phía chúng tôi. Chúng tôi sung sướng chờ nghe tiếng nói hồn hậu của Bác và phần lớn chúng tôi chỉ được nghe qua Đài Truyền thanh.
Nhưng không, Bác không nói chuyện với chúng tôi. Bác đến gần chỉ huy. Bác bước lên bục chỉ huy. Và trước nỗi vui thích đến muốn reo lên của chúng tôi, Bác cầm lấy đũa chỉ huy từ tay anh Nguyễn Hữu Hiếu. Chúng tôi càng thích thú khi thấy các đồng chí Đảng bạn xôn xao kinh ngạc. Nhiều đồng chí đứng lên, rồi tất cả đứng lên để nhìn cho rõ Bác hơn. Các đồng chí bạn ngạc nhiên là phải, vì trong quá trình hoạt động của Bác, mọi người chỉ biết Bác đã từng nấu ăn, viết báo, làm thợ ảnh, có ai nghe nói Bác biết chỉ huy nhạc bao giờ đâu, mà đấy lại là một dàn nhạc giao hưởng hiện đại với cả khối hợp xướng ngót nghìn người! Bác vẫn điềm tĩnh, vui vẻ hỏi chúng tôi:
- Các cháu hát được bài Kết đoàn chứ?
Không biết chúng tôi đã trả lời Bác hay đã mượn dịp này để hét lên cho hả cái vui đang chộn rộn trong lồng ngực. Tình cảm chúng tôi đối với Bác lúc ấy y như tình cảm của một bầy con đối với ông bố vui tính, một tình cảm thân thiết, kính yêu, không hề có một khoảng cách nào giữa chúng tôi và Bác.
Và chúng tôi đã đàn và hát bài Kết đoàn dưới sự chỉ huy của Bác. Bác đứng lên bục cao, xoay lưng về phía vườn Bách Thảo. Chúng tôi ngồi dưới nhìn lên, hình ảnh Bác lồng lộng in trên nền lá cây rực rỡ những chùm đèn. Tay áo lụa của Bác vung vào khoảng ánh sáng đó hay chính toàn thân Bác đã phát ra vầng ánh sáng muôn màu? Tôi còn như nhìn thấy cả những ánh lung linh mắt thường không thể thấy được trong trái tim của hàng vạn thanh niên Thủ đô đang quần tụ quanh Người.
Từ bao nhiêu năm nay, Bác đã chỉ đạo cả một dàn hợp xướng vĩ đại tựa lưng vào Trường Sơn nhìn ra biển rộng, hát lên bản trường ca giành độc lập, tự do. Từ bao nhiêu năm nay bản trường ca đó không lúc nào ngớt tiếng súng, tiếng bom như những tạp âm cứ xen vào định làm nhòa giai điệu. Nhưng dưới sự chỉ đạo tình tài của Bác, tiếng hát cứ cất cao, cuồn cuộn, xoáy trào...
Bác không dặn dò gì chúng tôi, nhưng Bác bảo chúng tôi hát bài Kết đoàn và chúng tôi đã tự hát lên lời dặn dò của Bác. Chúng tôi đang sống trong niềm vui say nồng nhiệt nhất dưới cánh tay Người, thì Bác đã trao lại chiếc đũa chỉ huy vẫy tay chào chúng tôi và nhanh nhẹn đi khuất vào cái rừng ánh sáng mà từ đây Bác đã đi ra. Chúng tôi những muốn đứng cả dậy chạy theo Người, nhưng... bài hát Người đã bảo chúng tôi hát, chúng tôi không có quyền bỏ dở, nhiệm vụ Người giao, chúng tôi phải hoàn thành.
(Theo Vân Long, trích trong "Bác Hồ với thanh niên")
65. Bác đến thăm Văn Miếu
Tôi nhớ mãi chiều Tết Nguyên đán năm Nhâm Dậu (ngày 05-02-1962) một ngày nắng ấm đẹp nhất của những ngày Tết ở Thủ đô ta.
Khoảng 11 giờ trưa, tôi vừa xuất hành sang Văn Miếu về được mấy phút thì có tiếng gõ cửa.
Tôi ra đón: Người đầu tiên đến xông nhà tôi năm ấy lại là một đồng chí công an chưa hề quen biết. Sau những lời chúc mừng theo phong tục của chủ và khách, câu chuyện đầu Xuân bên chén trà thơm trở nên thân mật, xoay quanh nội dung chương trình văn nghệ tại Văn Miếu sẽ khai mạc vào mười bốn giờ. Đồng chí công an nói nhỏ, báo trước một tin vui là Trung ương sẽ đến dự, rồi bắt tay tôi ra về.
Tôi thầm nghĩ miên man. Biết đâu đấy, Bác sẽ đến cũng nên. Tôi đoán rằng Bác thấy báo đăng tại Văn Miếu có ngâm thơ và hát ca trù mừng Đảng, mừng xuân, mà Bác thì chắc chắn chưa được nghe hát ca trù vì thuở thiếu thời Bác ở Huế và Sài Gòn là những nơi không có ả đào, nay Bác sẽ đến Văn Miếu để chúc Tết đồng bào và thưởng thức di sản tinh thần độc đáo của dân tộc. Và tôi cứ khấp khởi mừng thầm điều mình vừa dự đoán.
Mới hơn 13 giờ một chút, các nghệ nhân, diễn viên và nhạc công đã có mặt đông đủ tại phòng khách đặt trong hai gian của dãy Hữu vu. Sau lời chúc Tết, tôi báo tin vui đột xuất và yêu cầu mọi người sẽ biểu diễn hết sức mình cho thật kết quả trước Trung ương Đảng. Ai nấy đều phấn khởi, nét mặt rạng rỡ thêm. Như linh tính báo, tôi ra Khuê Văn Các đón.
Một lát sau, có tiếng còi ô tô. Tôi ngoảnh nhìn, chạy vội ra thì thấy Bác, đúng Bác rồi. Chao ôi sung sướng! Bác đương ung dung bước qua cổng lớn, bước chân thoăn thoắt đi giữa hai hàng hoa tươi vào cửa Đại Trung.
- Bác, Bác ạ! - Tôi xúc động chào Bác không rõ lời và đi theo sau chân Bác, bên cạnh đồng chí bảo vệ. Đằng sau có mấy cháu nhỏ lon ton chạy theo vui vẻ lạ thường. Qua gác Khuê Văn, vòng một bên giếng Thiên Quang, Bác hỏi có bao nhiêu bia, dựng từ bao giờ?
- Thưa Bác, bia dựng từ năm Hồng Đức thứ 15 (1484) còn 82 tấm bia ghi tên những người đỗ tiến sĩ trở lên. Đáng lẽ ra phải có 116 bia, vì mỗi khoa thì dựng một bia. Các bia này có khắc tên nhiều danh nhân lịch sử như Ngô Sĩ Liên, Lương Thế Vinh, Lê Quý Đôn, Ngô Thì Thậm...
Bác dừng lại nhìn bao quát cả hai dãy bia một lượt rồi bước qua cửa Đại Thành vào khu chính tẩm có nhà Đại Bái và Hậu Cung.
Khi Bác bước xuống sân Văn Miếu, các cụ phụ lão và nhân dân đương ngồi các dãy ghế sát thềm Bái Đường mới biết Bác đến, tất cả mọi người đứng dạy ùa ra đón Bác, tíu tít vây quanh Bác, mừng vui khôn xiết.
Bác vẫy tay mời các cụ phụ lão và đồng bào cùng ngồi.
Bác nhìn khắp lượt, ra hiệu cho các cháu thiếu nhi cũng ngồi xuống.
Tôi kính cẩn đưa Bác bản chương trình các tiết mục ngâm thơ và hát ca trù mừng Bác, mừng Đảng, mừng Xuân mới, có ghi rõ nghệ nhân Nguyễn Thị Phúc gần 60 tuổi, Quách Thị Hồ ngoài 50 và giới thiệu với Bác hai bà đang ngồi gần micro, Bác gật gù tán thưởng. Tôi liếc nhìn hai bà thật xúc động được vinh dự đặc biệt, lần đầu tiên trong đời hát trực tiếp cho Bác nghe.
Ông Vũ Đình Khoa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Hà Nội điều khiển chương trình biểu diễn.
Các nghệ nhân hào hứng vô cùng, diễn xuất đạt hơn hẳn mọi lần trước.
Đến tiết mục thứ 6, hay thứ 7 gì đó, sau khi ông Khoa vừa dứt lời giới thiệu "Bà Hồ hát ca trù” thì Bác giơ tay đính chính một cách rất vui và dí dỏm: "Phải nói rõ thế này cho đúng: "Bà Quách Thị Hồ hát ca trù" kẻo các cụ phụ lão cười cho. Bác Hồ đã không có vợ thì lấy đâu ra Bác gái".
Mọi người cười sảng khoái, phục tài Bác ứng xử, rất mau lẹ, sắc sảo, và thoải mái hồn nhiên. Hôm ấy, Bác rất vui, ngồi xem từ đầu đến cuối. Trước khi đứng lên, Bác còn ứng khẩu đọc hai câu thơ tặng các cụ phụ lão Thủ đô:
"Tuổi già nhưng chí không già
Góp phần xây dựng nước nhà phồn vinh".
Sau đó Bác còn đi xem mấy di vật quý giá trong Bái Đường như bức hoành phi "Cổ kim nhật nguyệt" và quả chuông Bí chung có khắc tên Nguyễn Nghiễm (thân phụ thi hào Nguyễn Du) và cái trắc tải bằng gỗ chạm trổ rất tinh vi, mặt trước có năm chữ Hán xếp chéo nhau, đọc thành "chiêm tại tiền, hốt tại hậu" (nhìn thấy đằng trước, thoắt ra đằng sau), mặt sau cũng có năm chữ Hán xếp chéo nhau "ngưỡng di cao, toản di kiên" (ngửa trông càng cao, càng mài càng rắn).
Rồi Bác ung dung sang cổng bên, phía phố Văn Miếu, lên xe về Phủ Chủ tịch, như minh họa ý nghĩa mười chữ Hán khắc nổi công phu trong trắc tải mà Bác vừa ngắm nghía rất tâm đắc.
(Trích trong "Bác Hồ với Thủ đô Hà Nội")
Thanh Huyền (tổng hợp)
66. Công tác đặc biệt
Đêm ấy, gió mùa đã bớt, không mưa, tiết trời vẫn lạnh, nhưng đêm tối như bưng. Đó là một đêm lỷý tưởng với lối đánh đặc cộng. Trung đoàn 426 chúng tôi đóng tại xã Trung Văn (Từ Liêm) được lệnh đón Bác về thăm và xem bộ đội đặc công diễn tập. Thao trường là toàn bộ khu sân bóng chuyền của Trường Dân tộc Trung ương, lồng lộng gió thổi.
Bác ngồi giữa Thủ tướng Phạm Văn Đồng và Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Giọng Bác ấm áp, thân mật:
- Bác đã có mặt, các chú cứ theo chương trình mà thực hiện.
Pháo sáng bay vọt lên trời phát lệnh buổi tổng diễn tập bắt đầu. Ánh đèn pha cộng với pháo hiệu xanh đỏ thi nhau bùng lên, đẩy màn đêm dãn xa nhằm phát hiện đối phương, bảo vệ căn cứ. Các kiểu rào kẽm gai giăng kín. Mặt bằng thao trường nom rõ từng ngọn cỏ. "Đối phương" sẽ tiềm nhập căn cứ theo hướng này đây.
Bác ngồi yên theo dõi.
Tôi hồi hộp với tâm trạng vui lo khó tả. Vui là kỹ thuật tiềm nhập của anh em vận dụng đêm nay thật tốt. Đến giờ vẫn không một động tĩnh, không một dấu hiệu gì lộ liễu cả. Chỉ một sơ suất nhỏ về kỹ thuật ngụy trang, trườn, toài cũng có thể bị phát hiện dưới ánh đèn pha chiếu rọi. Còn lo là làm sao nhận ra được ký hiệu các mũi tiềm nhập khi vào gần đến chỗ Bác ngồi để kịp thời ra lệnh chuyển đoạn tập.
Cho đến khi nhìn đủ các mũi tiềm nhập đã vào đến vị trí quy định qua các tín hiệu, tôi sung sướng ra lệnh:
- Thôi tập!
Đội quân tiềm nhập bất thần đứng bật dậy khắp sân bóng và ngay dưới bậc thềm nơi Bác ngồi.
Bác ngạc nhiên, tôi thấy rõ mặt Bác sáng lên tỏ vẻ hài lòng qua nụ cười tán thưởng. Bác vỗ tay. Mọi người ào lên vỗ tay theo Bác:
Bác khen:
- Phép tàng hình của các chú thật đặc biệt!
Để đáp lời động viên của Bác, tôi ra lệnh cho đơn vị:
- Nằm xuống!
Sân tập trở lại vắng lặng, không một dấu vết, một hoạt động nào khả nghi có người. Tiếng trầm trồ khen ngợi của khách tham quan lại nổi lên. Bác cười vui:
- Cho Bác xuống tận nơi xem phép tàng hình của các chú có gì đặc biệt, thoắt ẩn thoắt hiện mà không ai hay.
Anh Cao Pha, cán bộ Cục nghiên cứu, Bộ Tổng tham mưu, đến gần đỡ Bác qua bậc thềm cao xuống sân. Sợ Bác bước lên mình các chiến sỹ đang nằm bất động khắp sân, tôi vội cho đèn pha chiếu rọi thẳng vào chỗ Bác đi mà vẫn không ai thấy chiến sỹ ta nằm đó. Bác dừng lại biểu dương:
- Kỹ thuật ngụy trang của các chú rất giỏi!
Tôi vô cùng phấn khởi, liền lệnh cho một chiến sỹ nằm sát chân Bác, đứng dậy.
Với động tác dứt khoát, một chiến sỹ bật lên, tư thế đứng nghiêm ngay trước Bác. Anh người tầm thước, béo lẳn, ở trần, toàn thân được bôi một lớp đất đúng màu đất nơi tập. Nét mặt anh lạc quan, kiên định nhưng không giấu nổi niềm xúc động, lúng túng vì không ngờ được ra mắt Bác. Bác đến gần chiến sỹ đang ở trần, vừa khen ngợi, vừa quay hỏi chúng tôi:
- Có cách nào chống giá lạnh cho chiến sỹ cả lúc tập luyện và khi chiến đấu không?
- Báo cáo Bác, chúng cháu đang tích cực nghiên cứu...
Tại cuộc họp mặt sau đó, Bác nhấn mạnh từng ý về nhiệm vụ, trách nhiệm của binh chủng. Giọng Bác đầm ấm:
- Đặc công là công tác đặc biệt, là vinh dự đặc biệt, cần phải có cố gắng đặc biệt.
Tư tưởng chỉ đạo của Bác đã trở thành phương hướng xây dựng và chiến đấu của Binh chủng Đặc công ngay từ ngày thành lập cho tới nay. Lời Bác dạy đêm ngày 19-3-1967 ấy, mãi mãi khắc ghi sâu trong tâm trí chúng tôi.
(Theo Thiếu tướng Tư Cường, trích trong "Người cha thân yêu")
67. Dù có B52, B57 hay "bê" gì đi nữa, ta cũng đánh
Ngày 25-6-1965, quân và dân Thủ đô lập chiến công đầu tiên: Bắn rơi một máy báy F4. Sau đó ít ngày, Bác đến thăm Đại đội 1 bảo vệ Thủ đô - đơn vị đã lập chiến công ở chiến trường miền Tây và bảo vệ cầu Hàm Rồng.
Tới đơn vị, Bác nhanh nhẹn bước vào hầm pháo. Bác hỏi thăm từng người và cầm lấy chiếc mũ sắt từ tay đồng chí khẩu đội trưởng. Bác sửa quai mũ rồi đưa lên đầu đội thử và nói:
- Chiếc mũ này đội để chiến đấu rất tốt.
Bỗng Bác hỏi:
- Ở đây chú nào bắn rơi máy bay Mỹ?
- Thưa Bác, chúng cháu đều bắn rơi và là thành tích của tập thể ạ!
Bác gật đầu:
- Đúng! Không phải mình chú bắn mà còn nhiều đơn vị bạn và nhân dân cùng bắn.
Đi qua một khẩu đội khác, thấy hầm pháo có nước, Bác nhắc đơn vị phải lo tát nước và chú ý ngụy trang. Khi Bác quay ra trận địa thì bộ đội đã tập trung đầy đủ đang chờ Bác. Với giọng nói ấm áp, Bác vui vẻ nói:
- Hôm nay Bác đến thăm các chú, thấy chú nào cũng mạnh khỏe, hăng hái, Bác rất phấn khởi. Sau đây, Bác dặn các chú vài điều tóm tắt. Giặc Mỹ leo thang ở miền Bắc, còn ở miền Nam chúng đang tăng thêm quân, thêm súng - Bác dừng lại và hỏi - Có chú nào sợ không?
Bộ đội cùng trả lời:
- Không sợ ạ!
- Bác nói tiếp:
- Đúng! Nó đưa thêm chừng nào, ta diệt thù chừng đó. Phải nhận định rằng: Dù đế quốc Mỹ có lắm súng nhiều tiền, dù chúng có B52, B57 hay "Bê" gì đi nữa, ta cũng đánh!
Từng lời nói của Bác thấm sâu vào lòng mọi người. Hàng trăm con mắt cứ sáng lên, chăm chú nhìn chòm râu, mái tóc bạc phơ của Bác. Bác dừng lại và hỏi:
- Các chú có quyết tâm không?
Bộ đội hô to:
- Quyết tâm! Quyết tâm! Quyết tâm!
Bác liền đưa tay lên, chìa ra từng ngón, vừa nói vừa nhấn mạnh từng điểm:
- Quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược phải thể hiện ở tinh thần dũng cảm và đánh thắng liên tục, đánh cho đến thắng lợi hoàn toàn. Đã có quyết tâm thì phải đánh giỏi, đánh tiêu diệt. Quyết tâm của con người phải truyền qua súng, phải biến quyết tâm ấy vào việc rèn luyện kỹ thuật cho thật giỏi để bắn rơi tại chỗ nhiều máy bay địch và tiết kiệm đạn...
Đơn vị được Bác đến thăm hôm đó, sau này được Quốc hội, Chính phủ tuyên dương Đơn vị Anh hùng, là một trong những đơn vị anh hùng đã bắn rơi tại chỗ chiếc RA5C của giặc Mỹ trên đường phố Lê Trực, Hà Nội ngày 19-5-1967, lập công mừng thọ Bác 77 tuổi.
(Trích trong "Bác của chúng ta"
68. Bức tranh quê dâng Bác
Còn đang sắp xếp xem nên báo cáo với Bác như thế nào cho ngắn gọn, cụ thể, sáng rõ về tình hình sản xuất lương thực, thực phẩm, mức giao và khả năng đóng góp nghĩa vụ của Hà Nội, thì bên tai tôi vang lên giọng nói trầm ấm thân tình:
- Chú Dương lại về Hà Nội đấy à?
Dẫu bận trăm công ngàn việc, tiếp xúc với biết bao nhiêu người vậy mà Bác không quên, Bác vẫn nhận ra người cán bộ đã từng làm Bí thư tỉnh Hưng Yên cũ. Cố ngăn dòng cảm xúc đang dâng trào trong lòng, tôi từ tốn đáp:
- Thưa Bác, Trung ương điều cháu về Hà Nội phụ trách khối ngoại thành. Cháu nhận công tác mới gần được một năm thôi ạ.
Đã lâu không được gặp Bác, niềm vui sướng nay bất ngờ lại đến. Tôi ngắm nhìn không chán mắt vầng trán rộng thanh cao, cặp mắt sáng hiền từ và nụ cười đôn hậu luôn thấp thoáng trong chòm râu bạc trắng như tơ của Người. Giọng Người ấm áp lạ thường. Người hỏi thăm tình hình Hưng Yên, quan tâm đến chuyện học tập của tôi ở Trường Nguyễn Ái Quốc và không quên thăm hỏi từng người thân trong gia đình bé nhỏ của tôi. Rồi trong không khí thân mật, cởi mở ấy, Người chuyển sang hỏi han công việc mà tôi đang phụ trách, theo dõi, chỉ đạo...
Sau ngày tôi lên báo cáo với Bác mấy tháng, và dịp Tết âm lịch năm 1963, Bác về thăm xã Huỳnh Cung (huyện Thanh Trì), là xã dẫn đầu trong phong trào đóng góp nghĩa vụ lương thực và thuế nông nghiệp cho Nhà nước. Bác ghé thăm một số gia đình, hỏi công việc đồng áng, quan tâm đến cả nồi bánh chưng, cân thịt lợn và không khí vui Xuân của từng nhà.
Nghe tin Bác về, từ trong các xóm ngõ quanh co túa ra từng tốp các cụ già vừa đi vừa sửa khăn áo; các cháu nhỏ chạy chân sáo miệng reo hò, có cháu chỉ có một chiếc dép... Đình làng bây giờ đông nghịt những người. Ánh mắt hiền hậu của Bác nhìn tới đâu, ở đấy sự thì thào lắng xuống. Chợt ánh mắt tươi cười ấy dừng lại ở một thanh niên mặc comlê thắt cavát.
- Chú ở đâu về thế? Bác hỏi.
- Thưa Bác, cháu học ở Liên Xô về. Nghe tin Bác về thăm xã cháu...
- Học về cháu định làm gì để phục vụ nhân dân để tất cả bà con nông dân ăn mặc như cháu; dân ta còn khổ quá, còn rách quá!
Nghe Người nói vậy tôi cũng như hàng trăm người có mặt sớm đó không khỏi suy nghĩ. Phải làm gì để Bác vui lòng, để xứng đáng với cương vị công tác hiện nay của tôi - Phó chủ tịch Ủy ban hành chính thành phố, phụ trách toàn bộ mảng nông nghiệp. Trách nhiệm ấy quả không nhẹ nhàng. Và mọi thử thách còn đang ở phía trước.
Ở độ cao 11 mét so với mực nước biển, độ ẩm rất thấp, nên Đông Anh là một huyện đất đai bạc màu cằn cỗi. Cây lúa, cây ngô cấy xuống cứ nghẹn lại vàng ệch, khát khao từng giọt sương đêm. No ấm hạnh phúc, trù phú sao được khi mà:
Đồng ta trước cấy một mùa,
Mười năm đại hạn thiêu khô cả mười.
Trước ngày sáp nhập vào địa phận Hà Nội, năm 1957 Đông Anh giành lá cờ đầu trong phong trào chống hạn cứu lúa của tỉnh Vĩnh Phúc cũ. Chống hạn - vắt đất ra nước - là công việc quan trọng hàng đầu mà Huyện ủy và nông dân Đông Anh không một phút giây sao nhãng. Ở xã Việt Hùng, thanh niên đã nạo vét 360 cái ao, chuôm để trữ nước. Nông dân Đại Độ (Việt Thắng) đã lăn lộn đêm ngày khơi bằng được hai con mương lấy nước sông Hồng để cứu lúa... Vất vả là thế, khó nhọc là thế, đâu đâu cũng dốc sức chống hạn nhưng ruộng vào vụ cấy vẫn nứt nẻ, khô héo. Vụ chiêm xuân 1963 có nguy cơ thất bát. Thế mà, vào mùa nước cạn con sông Hồng vẫn còn 3 mét nước, hờ hững chảy ngay bên sườn Đông Anh. Không lẽ cứ trông vào ân sủng thất thường của ông xanh?
Khi Sở Thủy lợi đưa ra phương án xây dựng hệ thống thủy nông Đại Độ - Tằng Mi, lấy nước sông Hồng tưới mát cho đồng ruộng Đông Anh thì người nông dân vui mừng như được tái sinh. Đã từng gối đất nằm sương với nông dân Hưng Yên xây dựng công trình Bắc - Hưng - Hải đem nước về tắm mát cho hoa màu, tôi thấu hiểu và cảm thông với nỗi khát khao được có nước bạc, nước vàng của người dân vùng Thành Ốc. Chính vì lẽ đó, mà đồng chí Bí thư Thành ủy và tôi hoàn toàn ủng hộ phương án xây dựng hệ thống thủy lợi này. Phải làm tất cả để cứu hơn 15.000 hécta đất nông nghiệp của Đông Anh thoát khỏi sự de dọa của thiên tai từ bao đời.
Căn cứ vào kết quả điều tra thổ nhưỡng - ở độ sâu 20 mét - dưới lòng sâu Đại Độ vẫn là đất sét. Trạm bơm chính được đặt ở đây, cao sừng sững với tòa nhà lầu đẹp đẽ. Sẽ không thể xảy ra một tai họa Mai Lâm thứ hai, như nhiều người lo ngại. Dòng nước sông Hồng màu mỡ, mát rượi sẽ được bơm lên tỏa về các mương máng mang lại sức sống mới cho mảnh đất khô cằn, xác xơ này. Nơi khát khao dđược nhìn thấy màu xanh mỡ màng của lúa, của khoai là động lực thu hút và trở thành sức mạnh lao động miệt mài, khẩn trương suốt 15 tháng ròng của hàng nghìn người dân 23 xã thuộc Đông Anh. Quyết tâm ấy càng được nhân lên gấp bội khi Bác Hồ về trồng cây đầu Xuân với nhân dân Đông Anh, vào lúc công trình xây dựng đang ở giữa những ngày nóng bỏng nhất, sôi sục nhất, ngày 03-02-1963.
Lời Bác nói càng củng cố lòng quyết tàm và truyền đến cho hàng nghìn người niềm tin thắng lợi: "Hồi ta đánh giặc Pháp, Nhật có tàu bay, xe tăng, ta phải đổ máu mà vẫn đánh được. Bây giờ chống hạn tuy có khó khăn, nhưng không phải hy sinh thì có lẽ nào ta lại không thắng hạn". Từng câu, từng chữ vang vọng, đọng lại trong mỗi người và không biết tự khi nào, được chuyển thành những vần ca dao, truyền đi khắp công trường:
Xưa kia kháng chiến gian nan,
Tay không mà vẫn đánh tan quân thù.
Lẽ nào chống hạn bây giờ,
Tay gầu, tay cuốc, lại thua giặc trời.
Những ngày chỉ đạo công việc xây dựng trạm bơm, tôi lo lắng mất ăn mất ngủ. Người gầy rộc đi. Có khi hàng tuần không về qua nhà. Mỗi khi có một khó khăn đột ngột, tưởng không thể vượt qua được, thì ký ức của tôi lại vang vọng những lời của Bác, khi Người về thăm bà con Hưng Yên chống hạn. Người hỏi bà con "Tổ quốc là gì?". Khi nghe được câu trả lời "Tổ quốc là đất nước tôi", Người nói: "Đúng! Tổ quốc là đất nước. Yêu Tổ quốc tức là phải làm cho đất nước giàu đẹp. Muốn đất nước giàu đẹp thì phải làm thủy lợi". Lời Bác động viên nâng đỡ tôi rất nhiều. Chính vì biết phối hợp nhịp nhàng với Sở Thủy lợi là cơ quan chịu trách nhiệm thi công, với Huyện ủy Đông Anh để huy động nhân lực, nên tiến độ thi công của công trình thuỷ nông Đại Đội - Tằng Mi đã về trước kế hoạch một năm hai tháng, tiết kiệm cho công quỹ hơn một triệu đồng.
Tôi nhớ mãi ngày cắt băng khánh thành công trình này. Dòng nước màu hồng đẹp đẽ tuôn chảy theo những bờ kênh mương mới đào đắp, len lỏi, róc rách, giải khát cho những cánh đồng suốt từ Đại Độ (Việt Thắng) qua Kim Chung, Hải Bối, Tiên Dương, Đại Mạch... đến Nam Hồng. Nước chảy tới đâu, ở đó vang lên rộn rã âm thanh của trống, phách, thanh lạ,… Những giọt nước mắt sung sướng chảy dài trên má các bà, các mẹ, các chị đã từng còng lưng vét từng gầu nước chống hạn.
Tôi cũng không ngăn được những xúc động, những ý nghĩ cứ ùa đến: "Đây chính là một điểm nút, công trình thuỷ nông này sẽ mở ra một trang đời mới mẻ cho huyện Đông Anh. Hiểm họa hạn hán đã lùi xa. Từ đây, làng đất sẽ đêm ngày rì rào chuyển động, sinh sôi, hoa trái sẽ tốt tươi; mỗi gương mặt người cần cù sẽ rạng rỡ nụ cười". Và người nông dân, một nắng hai sương - chính là những người đã vẽ lại bức tranh quê hương dâng lên Bác, vị lãnh tụ luôn quan tâm đến thủy lợi, quan tâm đến đời sống của nhà nông.
Nước về tưới mát ngô khoai,
Đất vui đất nhảy lên hai ba vòng,
Bác ơi, chắc Bác vui lòng.
Công trình thủy nông ấy sau được đổi tên thành Ấp Bắc - Nam Hồng.
(Trần Duy Dương kể, Mai Doanh ghi, trích trong "Bác Hồ với nông dân Hà Nội")
Thanh Huyền (tổng hợp)
69. Bác chúc Tết được không?
Tết Bính Tuất (1946), Tết Độc lập đầu tiên của nước nhà sau ngót một trăm năm nô lệ. Tình hình chung trong cả nước đang có nhiều chuyện phức tạp. Thực dân Pháp mở rộng chiến tranh xâm lược ra các tỉnh quanh Sài Gòn. Ngoài Bắc, bọn Tàu Tưởng quấy nhiễu, nuôi dưỡng bọn phản động mưu toan lật đổ chính quyền cách mạng non trẻ.
Đêm giao thừa, bận trăm công nghìn việc, Bác vẫn dành ít phút gọi điện xuống chúc Tết Bộ Tổng tham mưu Vệ quốc quân, trụ sở lúc này đóng ở Trường mồ côi số 16 phố Rikiê (nay là phố Nguyễn Du). Đúng lúc ấy, đồng chí trực máy lại bỏ đi đâu đó thành thử không có người đáp lời. Thế rồi cả đêm đó cũng không ai hay biết. Sáng sớm mồng Một, Bác lại điện xuống. Bác bảo:
- Giao thừa đón Xuân Bính Tuất, Bác định chúc Tết các chú, nhưng gọi mãi không ai trả lời cả.
Tôi bối rối hết chỗ nói, cảm thấy thật có lỗi với Bác và có lỗi với cả cơ quan.
Sau này, tôi được biết tối Ba mươi ấy, Bác đi chúc Tết nhiều nơi. Hết đến thăm gia đình có công với cách mạng, Bác lại đến xóm lao động thăm hỏi và chúc Tết đồng bào. Bác đi tới tận khuya chắc là mệt lắm, Bác vẫn không quên gọi điện xuống chúc Tết chúng tôi, vậy mà chúng tôi lại không nhận được niềm vui hạnh phúc đằm thắm đó vì sự chểnh mảng của chính mình.
Tiếp đó, Bác chúc Tết chúng tôi một cách rất vui vẻ, hồ hởi, rồi Bác phê bình:
- Là cơ quan tham mưu mà mất cảnh giác thì không được. Cán bộ cơ quan tham mưu phải làm gương cho toàn quân về tinh thần cảnh giác và chấp hành nghiêm chỉnh các chế độ quy định.
Những điều Bác nhắc nhủ đã thấm thía mãi trong tôi suốt cả cuộc đời binh nghiệp sau này.
(Theo hồi ức của Đại tướng Hoàng Văn Thái, trích trong "Người cha thân yêu")
70. Phải biết cái đẹp ấy vì ai và cho ai
Tấm ảnh chụp ngày Bác đến thăm Trường Cao đẳng Mỹ thuật công nghiệp năm 1958 được treo ở nơi trang trọng nhất của phòng họp. Bác mặc bộ quần áo lụa nâu, ngoài khoác chiếc áo len dài tay. Bác đang cười và xung quanh khuôn mặt nào cũng rạng rỡ, hớn hở.
... Anh Lâm, Chủ nhiệm Khoa Cơ bản hồi tưởng lại:
- Ngày ấy, tôi còn đang là học trò của trường... Mọi người nhìn theo ngón tay anh chỉ qua cửa sổ về phía dãy nhà ba tầng.
- Buổi đầu, trường đâu có được như bây giờ, còn gọi là Trường Mỹ nghệ, cả thầy và trò chưa đông bằng một khoa hiện nay. Nhà cửa thì mái lá đơn sơ, tường phên vách nứa.
Anh Lâm cảm động kể tiếp:
- Bàn học của tôi đặt ngay gần cửa. Khi được tin Bác đến, mọi người còn đang ngây ra, chưa kịp chuẩn bị thì được thấy Bác đến lớp. Anh chị em sung sướng đứng cả dậy. Niềm vui đến quá bất ngờ nên người thì hô "Hồ Chủ tịch muôn năm", người thì vỗ tay, có người lại chào như con cháu chào: "Bác ạ"...
- Bác đến từng bàn xem các tranh vẽ. May mắn nhất cho tôi là được ở gần Bác khi Bác trở lại bàn đầu. Bác cầm tranh - đúng hơn là bài làm của tôi - rồi Bác hỏi:
- Cháu có biết trường của các cháu đang học là trường gì không?
- Thưa Bác là trường Mỹ nghệ ạ.
- À, đây là Trường Mỹ nghệ. Mỹ là đẹp. Vậy trong trường này cái gì cũng phải đẹp, phải sạch, có đúng không?
- Thưa Bác, vâng ạ!
Chúng tôi đồng thanh đáp. Tức thì Bác lấy tay gõ gõ lên bàn học của tôi, dí dỏm hỏi:
- Vậy cái bàn các cháu đang ngồi học đây có đẹp không?
Ánh mắt chúng tôi dõi theo tay Bác đang chỉ vào cái bàn chúng tôi đang học sơn mài, trên đó ngổn ngang các chậu sơn then, cánh gián, son, và khá nhiều bụi bẩn.
Chúng tôi chỉ còn biết gãi đầu, rụt cổ, cười gượng gạo...
Anh Huy, giáo viên sơn mài - cũng là học sinh cũ, kể thêm:
- Bác đi thăm mọi chỗ. Khi qua nhà tắm đến nhà bếp, Bác dừng lại tỏ ý không hài lòng và dặn mọi người phải ăn ở sạch sẽ để giữ gìn sức khỏe, có thế mới học hành tấn tới được. Sau đó, Bác đến hội trường nói chuyện với thầy, trò chúng tôi. Bác luôn luôn nhắc:
- Trường các chú là thường làm ra toàn những cái đẹp cơ mà. Vậy phải biết cái đẹp ấy vì ai, cho ai, đẹp như thế nào?...
Đến đây, anh Tôn Ngộ Đệ, Phó Hiệu trưởng nói:
- Hội trường tre nứa ngày ấy bây giờ đang là chỗ đổ móng xây nhà nhiều tầng làm học đường mới... Tôi cứ nhớ mãi câu Bác kết thúc buổi nói chuyện: "Bác biết các cháu đã hiểu được là học để xây dựng chủ nghĩa xã hội. Có xây mà không có chống thì không có kết quả. Tư tưởng cá nhân chủ nghĩa là thù địch của chủ nghĩa xã hội".
(Theo Đức Anh)
71. Cây bách tán
Ngày 19-5-1946, lần đầu tiên nhân dân ta kỷ niệm Ngày sinh lần thứ năm mươi sáu của Bác Hồ. Suối ngày hôm đó, Bác phải tiếp những đoàn khách ở khắp mọi miền về chúc thọ Người. Nhưng có một đoàn khách đặc biệt và đông đảo khiến cho Bác không thể tiếp được ở trong nhà mà phải ra ngoài cửa mới đủ chỗ đứng. Đó là đoàn thiếu niên, nhi đồng, đại biểu cho tất cả các đội thiếu niên ở Thủ đô. Các em đánh trống, cầm cờ, rước ảnh Bác Hồ. Có những em gái, em trai bé nhỏ ôm những bó hoa lớn. Nhiều em trân trọng nâng niu trên tay những gói bao giấy bóng kính buộc dây nơ - đó là quà tặng của các em để mừng thọ ngày sinh của Bác kính yêu. Hồ Chủ tịch xúc động khi lần lượt các em đến bên Bác kính cẩn dâng quà tặng cho Người.
Khi được Bác "tuyên bố" sẽ trao tặng lại các em một món quà thì tất cả đều hồi hộp, ai cũng căng óc tự phỏng đoán xem đó sẽ là món quà gì: Kẹo bánh, khăn quàng, huy hiệu, giấy bút?
Một chậu cây trang trí những dây hoa và sao vàng óng ánh được các chú phục vụ đưa đến. Các cháu xuýt xoa khen cây đẹp, nhưng chẳng cháu nào biết tên của loài cây này. Bác liền giải thích:
- Đây là cây có tên gọi bách tán, giống như cây thông nhưng nhỏ và đẹp hơn. Bách tán có hàng trăm tán lá nhỏ bao quanh thân cây...
Bác dặn dò: "Các cháu đem về trồng, chăm cho cây lớn, cây tốt, thế là các cháu yêu Bác lắm đấy".
Nghe Bác dặn vậy, các cháu đều nhảy lên mừng rỡ, thích thú. Các em xin phép Bác, thay phiên nhau khiêng cây bách tán đem về vườn hoa trồng.
Cây bách tán đã bị chiến tranh tàn phá. Nhưng kỷ niệm về món quà Bác tặng các em thiếu nhi Hà Nội ngày nào đó còn sống mãi.
(Theo Phong Nhã, trích trong "Bác Hồ với thiếu nhi"
72. Trong tình thương yêu của Người
Chúng tôi còn nhớ như in, hôm đó là ngày 31-12-1958. Trời rét ngọt. Các tấm cửa kính của cả ba lớp học trong ngôi nhà 88 phố Thợ Nhuộm được đóng kín để tránh gió. Đang dạy các cháu xếp hình kiến trúc, tôi nghe chị Hồng Trang (người có công xây dựng phong trào mẫu giáo Thủ đô) gọi ngoài cửa:
- Cô, cháu chuẩn bị lát nữa đón khách quý nhé!
Nghe tin báo, lòng tôi tự dưng xôn xang, hồi hộp kỳ lạ. Chưa kịp bảo các cháu xếp hộp hình kiến trúc và tập lại mấy bài hát thì đã nghe tiếng chị Nguyễn Khoa Diệu Hồng - Hội trưởng Hội Liên hiệp phụ nữ Thành phố nói vọng vào:
- Dạ thưa Bác, các cháu trường mầm non mong được Bác đến thăm lắm ạ!
Tôi quay ra chỉ còn kịp nói được mấy tiếng: Bác! Bác! Thì Bác đã nhanh nhẹn đi vào lớp. Các cháu như một bầy chim ríu rít đứng bật cả lên đồng thanh: "Chúng cháu chào Bác ạ!". Bác tươi cười đến từng bàn xem hình các cháu đã xếp, rồi Bác dừng lại bàn hai cháu Kim Hòa và Chính Lam hỏi chuyện:
- Cháu mấy tuổi?
- Thưa Bác, cháu lên ba ạ!
Bác cười, xoa đầu cháu Hòa nói:
- Lên ba sao cháu lớn thế?
Cả lớp cùng cười. Cháu Hòa biết mình nói nhầm nên xấu hổ cúi mặt.
Rồi Bác nói với các cháu:
- Bác nghe các cô ở Hội Liên hiệp phụ nữ báo cáo cháu rất ngoan, chăm học, vâng lời cô giáo, nên hôm nay Bác đến thăm trường. Bác đề nghị các cháu trả lời mấy câu hỏi: Các cháu ở đây cả ngày có bị đói không?
Nhiều cháu cùng thưa với Bác:
- Thưa Bác, chúng cháu no lắm ạ!
Bác chỉ một cháu ngồi ngay bàn trên:
- Thế cháu ăn có ngon không?
- Thưa Bác, có ngon ạ!
Bác đi xuống giữa lớp, chỉ vào hai cháu Sơn và Nam hỏi:
- Các cô giáo có đánh các cháu không?
- Thưa Bác không ạ!
Các cháu trả lời xong, Bác vỗ tay và cả lớp cùng vỗ tay theo. Bác quay sang hỏi tôi:
- Cô học nghề dạy trẻ từ bao giờ?
- Thưa Bác, cháu là cán bộ phụ nữ mới được đào tạo cấp tốc để về mở trường ạ!
Bác đã sang thăm lớp chị Bắc mà cô cháu tôi vẫn còn chưa hết bàng hoàng, chưa biết phải làm gì thì tôi nghe tiếng chị Hồng Trang:
- Mời các cô cho các cháu tập trung ở phòng học lớn để gặp Bác.
Toàn trường đã ngồi đông đủ trong phòng học lớn. Bác căn dặn chúng tôi phải cố gắng mở thêm nhiều trường mầm non ở các quận, huyện để các cháu có chỗ học hành, bố mẹ các cháu yên tâm công tác. Bác còn hỏi tỉ mỉ: Buổi sáng các cháu đến trường lúc mấy giờ, chiều mấy giờ đóng cửa. Các cháu có bố mẹ đều đi công tác xa thì nhà trường giải quyết thế nào?
Sau khi nghe chị Diệu Hồng báo cáo cụ thể chế độ nuôi các cháu, Bác tỏ ý hài lòng. Rồi Bác lấy kẹo ra, hỏi:
- Các cháu có thích kẹo không?
- Thưa Bác có ạ!
Khi các cô chia kẹo, Bác hỏi cháu Minh:
- Cháu muốn được mấy cái kẹo?
- Thưa Bác hai cái ạ!
Bác hỏi lại:
- Sao lại chỉ có hai?
Cháu Minh rụt rè nhìn các bạn rồi thưa:
- Thưa Bác, còn để phần cho các bạn nữa ạ!
Bác xoa đầu cháu Minh khen ngoan.
Từ sau hôm Bác về thăm, chị em chúng tôi càng thấy rõ trách nhiệm của mình trong sự nghiệp nuôi dạy các cháu, ít lâu sau, vào dịp kỷ niệm Ngày sinh của Bác, cô cháu chúng tôi lại được phép lên thăm Bác tại Phủ Chủ tịch. Hôm đó, Bác ra tận thềm đón các cháu. Mỗi cháu dâng lên Bác một bông hoa đã chuẩn bị sẵn ở nhà. Cô cháu chúng tôi lại được quây quần bên Bác, trong tình thương yêu vô vàn của Người.
(Lan Dung, Hồng Trang, Bắc, trích trong "Bác Hồ với phụ nữ Hà Nội"
73. Con đường tuổi trẻ
Chủ nhật ngày 16-10-1958, 100 học sinh các trường Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Trưng Vương và Nguyễn Huệ đang lao động xây dựng mở rộng đường Cổ Ngư thì Bác Hồ đến.
Bác nói: "Hôm nay, Bác đến thăm các cháu tham gia lao động xây dựng Thủ đô nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Bác rất vui mừng thấy ở đây các cháu có nam, nữ, các cháu miền Bắc, miền Nam đều khỏe mạnh, hăng hái lao động, như thế là tốt...".
Bác dặn dò học sinh các trường thi đua nhau cùng làm tốt, phát huy sáng kiến tăng năng suất lao động... Bác sẽ đổi tên con đường này là đường Thanh Niên.
Quan tâm tới công trình của tuổi trẻ Thủ đô, ngày 06-6-1959, Bác Hồ lại đến thăm lần thứ hai giữa lúc học sinh nghỉ hè, tham gia lao động rất đông. Con đường hoàn thành, ngày 05-02-1961, Người đến trồng cây ở vườn hoa đường Thanh Niên.
Được vinh dự tham gia trồng cây với Người có các đại biểu về dự Đại hội Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam thành phố Hà Nội.
Nhân dịp này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói chuyện về lợi ích việc trồng cây: "Nếu mỗi thanh niên một năm trồng 3 cây và chăm sóc thật tốt, 8 triệu thanh niên miền Bắc sẽ trồng được 24 triệu cây, 5 năm sẽ trồng 120 triệu cây. Nếu đem trồng số cây ấy trên đường nối liền Hà Nội - Mạc Tư Khoa thì con đường chủ nghĩa xã hội lên chủ nghĩa cộng sản càng xanh tươi".
(Trích trong "Bác Hồ với nhân dân Hà Nội")
Khánh Linh (tổng hợp)
74. Bác đi chợ Tết
Đầu những năm 1960, Bác Hồ có nguyện vọng đi chợ Tết để xem tình hình đời sống xã hội ở Thủ đô đã có những thay đổi gì.
Thực tiễn công tác cảnh vệ của chúng tôi cho thấy Bác Hồ của chúng ta có sức hút kỳ lạ đối với mọi tầng lớp nhân dân. Bác đi thăm chợ vào ngày 30 Tết là thời điểm đáng lo ngại nhất cho chúng tôi. Người tứ xứ dồn về buôn bán ở chợ Đồng Xuân rất đông, có hàng chục vạn người. Nếu biết tin Bác đến chợ thì lòng khát khao được gặp Bác của họ sẽ trở thành sức mạnh không dễ gì cản nổi. Hậu quả xảy ra về người, về của sẽ khó lường. Làm sao bảo vệ an toàn cho Bác, cho đồng bào và tài sản của Nhà nước, của nhân dân. Bởi vậy, mấy năm liền, yêu cầu của Bác chưa giải quyết được. Tới ngày 30 Tết năm 1963, phương án đưa Bác đi thăm chợ Đồng Xuân mới được thực hiện. Bác và hai chiến sĩ cảnh vệ chúng tôi phải hóa trang để đảm bảo bí mật. Người đội chiếc mũ cát trắng, đeo kính lão mắt tròn, gọng nhỏ như các cụ đồ nho xưa. Bác mặc chiếc quần gụ đã phai màu, áo đủ ấm, bên ngoài lại khoác chiếc áo mưa vải bạt đã sờn vai, cổ quàng khăn nhiều vòng để che kín bộ râu làm cho khuôn mặt khác đi, chân đi dép cao su. Bác hóa trang rất khéo ngay cảnh vệ chúng tôi cũng khó nhận ra. Tôi đóng vai "con", còn chiến sĩ trẻ là "cháu". Ba ông cháu đi chợ, cháu tay xách làn mây đựng vài củ hành tây, túm cà rốt và ít rau thơm.
Bác rất vui vừa đi vừa nói chuyện tự nhiên.
Theo kế hoạch, tôi đưa Bác theo đường Nguyễn Thiệp để vào cổng sau chợ Đồng Xuân. Đến phố Hàng Khoai, thấy cảnh chợ Bắc Qua đông vui quá, Bác đổi hướng đi ngay vào chợ.
Tuy biết đã có lực lượng bố trí dự phòng tôi cũng lên tiếng thưa với Bác:
- Bố ơi, vào chợ Đồng Xuân đi lối này cơ mà.
Bác nhìn tôi mỉm cười:
- Ừ, nhưng ông cháu mình vào đây xem tí đã!
Chợ Bắc Qua lúc ấy họp ngoài trời, chỉ có vài chiếc lều lá. Hàng hóa chất ngổn ngang, lối đi chật chội vì người đông. Tôi đi trước mở lối, anh cháu đi sau dắt ông thận trọng.
Sang chợ Đồng Xuân, Bác xem không bỏ sót dãy hàng nào. Chúng tôi hoàn toàn bị động theo ý muốn của Bác giữa những dòng người cuồn cuộn, xô đẩy vào nhau. Bác đứng lại các hàng Tết hỏi giá cam, thịt, giá vải hoa. Bác ngắm đọc nơi có bảng giá.
Ra đến đầu chợ hoa, Bác dừng lại ngắm mấy cụ đồ nho ngồi viết câu đối Tết ở ngã ba Hàng Lược. Người xem đứng vòng trong, vòng ngoài bàn tán về những câu đối... Vầng trán Bác hơi nhíu lại, vẻ suy tư... Có lẽ Bác đang nhớ về một kỷ niệm xa xưa... Đến dãy bán hoa đào Bác đi chậm hơn. Gặp một hàng bán hoa huệ, bỗng Bác ngồi xuống chọn một bó và hỏi giá. Bác rất khéo chọn hoa. Bó hoa Bác chọn là một trong những bó đẹp nhất. Chị bán hàng hỏi đòi năm hào. Sợ Bác đứng lâu bị lộ, tôi buột miệng trả luôn hai hào. Hiểu ý tôi trả lời là vì trách nhiệm, Bác đứng dậy đi và nói nhỏ vào tai tôi:
- Trả giá như chú thì đi chợ cả ngày cũng chẳng mua được gì!
Tôi linh cảm thấy Bác như không hài lòng vì không mua được bó hoa huệ. Sau này, tôi hiểu ra Bác vốn thích hoa huệ mà sao lúc đó tôi lại vô tâm không biết. Điều ấy cứ làm tôi ân hận mãi.
(Theo Phan Văn Xoàn, trích trong "Nhớ mãi lời Bác")
75. Đêm Giao thừa Bác đã đến thăm
Chiều ba mươi Tết Tân Sửu (1961), anh Vũ Đình Khoa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Hà Nội được báo tin sẽ có một cán bộ của Trung ương đến thăm gia đình vào tối giao thừa. Anh đi báo họ hàng thân thiết để vui chung đón giờ phút giao thừa trang trọng đó.
Bà nội của anh Khoa là cụ Phạm Thị Hoan 92 tuổi đã ăn mặc chỉnh tề ngồi ở phòng khách. Cụ là người mẹ đức hạnh, rất giỏi chữ Nho. Mọi người vây quanh cụ để nói chuyện làm ăn một năm qua.
Bỗng cánh cửa rộng mở. Bác Hồ bước vào nhà, cả gia đình bàng hoàng xúc động. Bác Hồ đã đến rồi!
Bác Hồ nhanh nhẹn chủ động, vui vẻ chào mọi người. Bác đi thẳng vào bếp rồi lại nhanh nhẹn lên gác hai. Bác trở xuống phòng khách, cụ Hoan chờ sẵn. Bác nắm chặt tay cụ và mời cụ ngồi. Nhưng cụ không dám ngồi vì Bác vẫn đứng. Anh Khoa mang ghế đến cho Bác, lúc đó bà anh mới ngồi xuống. Thấy Bác hỏi chuyện, anh Khoa vội thưa:
- Thưa, bà cháu hơi nặng tai ạ!
- À, thế thì cho Bác cái gì để Bác viết cho bà xem vậy.
Anh Khoa đưa cho Bác tấm bảng đen để Bác và bà nói chuyện với nhau bằng chữ Nho.
Bác hỏi nghề nghiệp của từng người và nói: "Đây là gia đình nhà giáo".
Sau đó Bác hỏi anh Khoa:
- Còn chú làm nghề gì?
- Thưa Bác cháu không làm nhà giáo, cháu làm công tác văn hóa ạ.
Đột nhiên Bác nói:
- Thế công tác văn hóa không phải là công tác giáo dục à? Cả nhà cùng cười vui vẻ.
Lúc đó, Vũ Chu Hùng, cháu nội anh Khoa xin hát một bài "Đảng đã cho ta sáng mắt sáng lòng".
Bác thưởng kẹo cho Hùng và nói: Lần sau phải hát cho hay vào.
Trong giờ phút xúc động, cụ Hoan liên tục lau nước mắt vì niềm hạnh phúc đến với cụ thật bất ngờ và to lớn. Khi Bác bước ra cửa tạm biệt gia đình anh, ở ngoài phố bà con đã hồi hộp vây quanh xe ô tô của Bác chờ được tận mắt trông thấy Bác Hồ kính yêu.
"Bác Hồ muôn năm!"
Bác âu yếm vẫy tay chào mọi người.
(Ghi theo lời kể của đồng chí Vũ Đình Khoa, trích trong "Bác Hồ với Thủ đô Hà Nội")
76. Là thực hay mơ
Xuân Canh Tý 1960.
Bấy giờ tôi còn đang công tác ở Ủy ban hành chính khu Hoàn Kiếm. Tôi được phụ trách công giáo của năm khối: Nhà Chung, Ấu Triệu, Chân Cầm, Phủ Doãn và Ngô Quyền.
Tối 30 Tết, khoảng 7 giờ 15 phút tôi lững thững đi bộ đến chỗ họp mặt. Nhưng trụ sở vắng ngắt, cuộc họp lưu lại đến 11 giờ đêm mới bắt đầu, để đón giao thừa và nghe thơ chúc Tết của Bác Hồ luôn.
Tôi bèn quay về. Gần đến nhà, thấy thấp thoáng bóng công an sau các cột đèn và gốc cây ven đường. Gặp trưởng công an khối, tôi hỏi:
- Có việc gì thế đồng chí?
Anh không trả lời vào câu hỏi của tôi, chỉ cười và thay cho lời chào: - Bác đi chơi về đấy à? Tôi trả lời và vào nhà. Tự dưng thấy bồn chồn, bèn lại trở ra đi loanh quanh. Qua số nhà 35 Phủ Doãn, người trong nhà trông thấy mời tôi uống nước. Tôi vừa ngồi xuống ghế, chén nước bưng lên chưa kịp uống thì một anh công an bước vào bảo tôi:
- Mời bác về nhà ngay, có khách!
Tôi vội vàng đứng lên, ra đến cửa nhìn về phía nhà mình thấy có ba xe ô tô không cùng kiểu nhau đỗ từ bao giờ, tôi bước nhanh khi nghe tiếng con trai tôi reo:
- Bác Hồ! Bác đến nhà ta!
Vừa tới cửa tôi đã nghe thấy Bác hỏi:
- Gia đình ta chuẩn bị đón giao thừa chưa?
Không kịp đến gần, bởi lúc này Bác đã đến gần bếp rồi, nhưng tôi cũng nói to lên:
Dạ, thưa Bác chưa ạ!
Bấy giờ ông cụ tôi mới đi từ trên gác xuống. Tôi thấy hai cụ ôm nhau và hôn nhau rất thắm thiết. Tôi rất xúc động, đứng lặng đi một lúc không biết nói và cũng chẳng biết làm gì. Tôi đã từng nhìn thấy Bác và gặp Người đôi lần trong các cuộc họp của mặt trận và Ủy ban thành phố. Nhưng hạnh phúc được Người đến nhà, được nói chuyện với Người thì quả thật tôi chưa bao giờ dám nghĩ tới, ngay cả trong mơ. Niềm hạnh phúc này lớn quá, đột ngột quá, khiến tôi lúng túng. Người tôi đờ ra, chân tay như bị thừa, lưỡi tôi cứng lại, thậm chí tôi không chào được Bác nữa. Bác từ bếp trở ra. Tôi như chợt tỉnh cơn mê, vội vàng lấy chiếc ghế mây (cả nhà chỉ có một chiếc ghế mà bây giờ tôi vẫn còn giữ làm kỷ niệm) để mời Bác ngồi. Bác không ngồi ngay. Người bê hai cái ghế đẩu kê sát liền nhau và mời:
- Ông cụ ngồi đây!
- Bà cụ ngồi đây!
Đợi khi cả hai cụ tôi ngồi rồi Bác mới chịu ngồi. Tôi định đi pha nước mời Bác thì đồng chí Trần Danh Tuyên, bấy giờ là Bí thư Thành ủy, đi cùng Bác gạt đi:
- Thôi, thôi không phải nước non gì cả, ngồi quây quần lại đây cho ấm cúng để Bác nói chuyện.
Thế là cả gia đình tôi ngồi xung quanh Bác. Bác bế cậu con trai út của tôi cho ngồi vào lòng và hỏi:
- Ông cụ năm nay bẩy chín phải không? Mỗi bữa cụ ăn được mấy bát cơm? Cụ có ngủ được nhiều không?
- Vâng, cảm ơn Cụ hỏi thăm. Tôi ăn được mỗi bữa ba bát cơm và tuy tuổi cao nhưng vẫn ngủ được nhiều. Bác lại hỏi:
- Cụ chuyên chữa về gì?
- Thưa Cụ tôi chuyên trị các bệnh về phụ nữ và trẻ em ạ.
- Cụ làm thuốc thế có châm cứu không?
- Dạ thưa tôi cũng có châm cứu.
- Nghề châm cứu là nghề rất quý. Nghề này đã chữa được nhiều loại bệnh mà lại đỡ tốn thuốc. Và như vậy thì rất tốt.
Quay sang tôi Bác hỏi tiếp:
- Chú là con trưởng à?
Tôi vội vàng thưa:
- Dạ thưa Bác vâng ạ.
- Chú công tác ở Ủy ban hành chính khu Hoàn Kiếm phụ trách một cụm hả? Một cụm thì có mấy khối?
- Vâng ạ, cháu phụ trách một cụm gồm có năm khối.
Tôi trả lời Bác như một cái máy. Bởi vì xúc động đến nghẹn ngào vẫn dâng đầy trong lòng.
... Bác chủ động hỏi thăm tất cả, từng người một trong gia đình, từ lớn đến nhỏ. Ai cũng nhận thấy Bác thật là gần gũi, thân thiết biết bao. Bác như người bà con thân thuộc, không hề có sự cách biệt giữa vị Chủ tịch nước và người dân thường, mà lại là người công giáo. Tôi đang suy nghĩ miên man thì lại nghe Người hỏi:
- Năm nay chú gói được bao nhiêu chiếc bánh chưng? Đã chuẩn bị Tết được những gì?
- Dạ, cháu thực hiện đúng lời Bác dạy: "Tiết kiệm là quốc sách". Mậu dịch đã gói bánh chưng sẵn rồi, ấn chiếc nào ra mua chiếc ấy cho đỡ lãng phí.
Trước khi ra về, nhìn cả gia đình tôi ấm cúng, con cháu quây quần xung quanh cụ tôi, Bác chúc:
- Tôi xin chúc cụ sống một trăm tuổi và chúc "Tứ đại đồng đường".
Người nắm chặt hai bàn tay cụ đưa ra bắt tay. Cả nhà tôi đi theo tiễn Bác. Tôi nhìn rất lâu bóng dáng của người Cha già thân thương của cả dân tộc. Bước lên ô tô rồi, Người vẫn còn vẫy tay. Nhìn theo chiếc ô tô đã khuất ở đầu phố tất cả chúng tôi đều còn bàng hoàng như vừa tỉnh sau một cơn mơ tuyệt đẹp...
(Theo Bùi Xuân Tuân, trích trong "Nơi đây Bác viết Tuyên ngôn")
77. Bao giờ quên được
Tôi xuất thân nghèo khổ, mười hai tuổi đã phải đi học nghề kim hoàn. Từ quê Thạch Thất ra Hà Nội tôi dọn đến ở nhiều phố: Hàng Bạc, Hàng Đồng, Hàng Thiếc, Hàng Nón. Đến khi làm ăn khấm khá hẳn thì ở Hàng Trống cho đến bây giờ.
Hồi kháng chiến chín năm, tôi không có điều kiện ra ngoài, phải nằm lại thành phố bị tạm chiếm, lòng lúc nào cũng hướng về Chính phủ Cụ Hồ, tuyệt đối tin tưởng vào sự lãnh đạo sáng suốt của Bác và chắc chắn thắng lợi cuối cùng rồi sẽ đến.
Kế đó vào Ngày sinh nhật của Bác Hồ, năm ấy, tôi lại kính dâng lên Người một món quà nhỏ: Đó là chiếc hộp bạc, khuôn khổ vừa bằng tấm danh thiếp của tôi, mặt nắp có khắc bản đồ Tổ quốc. Người thể hiện là ông Nguyễn Văn Mẫn, một nghệ nhân khắc vững tay nghề, có lòng yêu nước. Ít lâu sau, Ủy ban kháng chiến hành chính Quận nội thành gửi cho tôi một công văn, thông báo đã chuyển ngay chiếc hộp bạc để đệ trình lên Hồ Chủ tịch, và cổ vũ tôi: "Ông đã tỏ ra luôn luôn sốt sắng với cuộc kháng chiến và tin tưởng mãnh liệt vào Hồ Chủ tịch". Công văn đã ký tên Chủ tịch Phan Hữu Huân (bí danh Nguyễn Tiến Đức thời đó).
Sau này ngôi nhà của tôi được chọn làm trụ sở bí mật của Ủy ban kháng chiến hành chính Quận nội thành.
Gian ngoài là cửa hàng vàng bạc, tủ kính bày nhiều đồ trang sức, mỹ nghệ. Chính cái tủ kính cũng là chỗ thông báo các mật hiệu khi có báo dộng. Sau ngày Thủ đô giải phóng, cái đêm ba mươi Tết năm Canh Tý ấy đối với gia đinh tôi thật khó quên. Trời tối một lúc lâu, cả nhà quây quần trong căn phòng lớn rực rỡ cành đào và ngan ngát mùi hương. Bà mẹ tôi tuổi ngoài tám mươi còn minh mẫn, sung sướng nhìn đàn con cháu đoàn tụ đủ mặt dưới mái nhà ấm. Đây là cái Tết thứ sáu cả gia đình được hưởng không khí Tết tự do, sau nhiều Tết lo âu, ngột ngạt của Hà Nội bị tạm chiếm.
Câu chuyện hàn huyên đang đậm đà, sôi nổi thì có tiếng gọi cửa. Một nguồn vui bất ngờ như một nguồn ánh sáng trong trẻo ùa vào khiến mọi người sững sờ, không nói lên lời: Bác Hồ đến thăm!
Bác nhanh nhẹn, tươi cười hỏi chuyện cả nhà. Tôi luýnh quýnh chưa kịp mời Bác ngồi, Bác đã đi thẳng vào bếp.
- Năm nay nhà ta có gói nhiều bánh chưng không?
Mọi người cảm động vì sự chăm sóc tỉ mỉ của Bác. Tôi kính cẩn mời Bác ngồi. Già, trẻ, lớn, bé, hơn mười người vây quanh Bác, đầm ấm thân tình.
Bác hỏi chuyện tôi về chuyến đi thăm nước ngoài của đoàn đại biểu công thương gia và nhân sỹ mà tôi là một thành viên. Tôi báo cáo với Bác những điều tai nghe mắt thấy ở nước bạn. Bác căn dặn: Nên đem những kinh nghiệm của bạn áp dụng vào những hoạt động công thương của nước mình.
Bác Hồ đã để lại muôn vàn tình thương yêu cho nhân dân ta. Riêng đối với gia đình tôi, tình thương yêu ấy đủ thấm sâu đến cả đàn con cháu. Nay con cháu tôi đều nên người, đứa kỹ sư, đứa bác sĩ, ba người là đảng viên, ân đức Bác muôn thuở chẳng phai. Và chúng tôi bao giờ quên được cái đêm ba mươi Tết năm Tý ấy!...
(Theo Bùi Hưng Gia, trích trong "Nơi đây Bác viết Tuyên ngôn độc lập")
Khánh Linh (tổng hợp)
78. Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng Hợp tác xã Tiền Phong cá rô phi, xã Liên Sở giàu lên từ cá giống ao cá Bác Hồ
Yên Sở là xã có nhiều diện tích hồ, ao, ruộng trũng hơn các địa phương khác trong huyện Thanh Trì - thường được gọi là "rốn" chứa nước của thành phố. Trước năm 1958, hồ ao chưa được công hữu hóa, các gia đình chỉ dùng ao thả ít cá cải thiện bữa ăn gia đình và chủ yếu là thả bèo nuôi lợn. Do làm ăn riêng lẻ nhà nào biết nhà nấy, gặp khi mưa to, lũ lớn nước tràn không giữ nổi mất cả cá, lẫn bèo. Khi đó, Yên Sở nhiều người có kinh nghiệm vớt cá giống ở sông Hồng chuyên bán cho nơi khác. Vì thế, tuy nhiều hồ, ao nhưng sản lượng cá thương phẩm không đáng kể.
Từ năm 1958, thực hiện chủ trương của Đảng, nhân dân Yên Sở nô nức vào tổ đổi công. Trên cơ sở đó tiến lên thành lập các hợp tác xã nông nghiệp. Đến năm 1959, toàn xã đã thành lập 12 hợp tác xã. Dựa vào thế mạnh có nhiều hồ, ao, chi bộ Đảng đã lãnh đạo các hợp tác xã quy hoạch mở rộng các hồ, ao, đắp bờ vùng, bờ thửa. Đội nuôi cá được thành lập gồm những người có kinh nghiệm. Trong số các hợp tác xã nổi lên hợp tác xã Tiền Phong, khá nhất về nuôi cá.
Biết được thế mạnh của Yên Sở, cấp trên chủ trương cung cấp cá giống có chất lượng cao để Yên Sở phát triển nhân rộng cung cấp cho các nơi khác.
Tháng 5/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi tặng Hợp tác xã Tiền Phong, thôn Yên Duyên, xã Yên Sở 96 con cá rô phi. Đây là cá giống mới nhập từ nước ngoài vào, được Bác nuôi trong ao cá ở Phủ Chủ tịch.
Vinh dự, tự hào cũng là trách nhiệm lớn đặt ra đốì với cán bộ, đảng viên và nhân dân Yên Sở. Bằng những kinh nghiệm chưa đủ, với quyết tâm vươn lên, hợp tác xã mạnh dạn cử người đi học kỹ thuật nuôi cá ở các lớp do thành phố tổ chức. Từ đây Hợp tác xã Tiền Phong đã cung cấp cá giống cho các hợp tác xã trong xã, các hợp tác xã trong huyện và nhiều nơi khác. Sẵn có nguồn cá giống tại chỗ, Yên Sở tiếp tục cải tạo hàng chục mẫu hồ, ao. Năng suất cá cũng tăng từ 50kg/sào năm 1961 lên gần l00kg/sào năm 1964. Những năm sau năng suất càng cao hơn.
Ngành nuôi cá của Yên Sở đã mang lại nguồn lợi lớn cho bà con xã viên. Nhận thấy ngành Nuôi cá của hợp tác xã có thu nhập cao, được sự gợi ý của huyện và thành phố, Yên Sở đã đầu tư hàng vạn ngày công lao động để biến những ruộng trũng trước đây cấy hai vụ không ăn chắc sang vừa cấy được một vụ lúa, vừa nuôi được một vụ cá. Và như vậy, Yên Sở có gần 450 mẫu nuôi cá ở vùng trũng. Kinh nghiệm đó được nhiều hợp tác xã áp dụng. Cùng với tăng diện tích nuôi cá, Yên Sở đã áp dụng kỹ thuật "đánh tỉa, thả bù". Khi cá đến kỳ thu hoạch chỉ vớt những con cá to, để lại những con cá nhỏ. Cơ cấu giống cá cũng được thay đổi thường xuyên đưa thêm những giống cá có năng suất cao vào sản xuất.
Ngoài cá rô phi, Yên Sở còn nuôi cá mè hoa, trắm cỏ, trôi Ấn Độ... Thực hiện chủ trương của thành phố, lấy phát triển sản xuất thực phẩm là chính, nhân dân Yên Sở càng gắng sức phát triển nuôi cá và trở thành địa phương nuôi cá giỏi của thành phố và miền Bắc. Sản lượng cá hàng năm tăng lên nhanh chóng từ 50 tấn lên 100 tấn, 200 tấn rồi 400 tấn trong một năm. Năm 1968, Yên Sở được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba về thành tích sản xuất. Năm 1976 hợp tác xã Yên Duyên được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba về thành tích bán nhiều cá cho Nhà nước.
Năm 1977, Yên Sở tiến hành tổ chức lại sản xuất theo Chỉ thị 208 của Ban Bí thư Trung ương Đảng. Hai hợp tác xã toàn thôn: Yên Duyên và Sở Thượng được hợp nhất lại thành hợp tác xã quy mô toàn xã. Yên Sở có thêm điều kiện thuận lợi đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật vào nghề nuôi cá. Một trạm bơm lớn được xây dựng. Với sức mạnh tập thể, liên tục trong nhiều năm, Yên Sở đã đào đắp tới 1 triệu mét khối đất. Riêng năm 1978, đã đào đến 7 vạn mét khối. Hàng năm mỗi xã viên bỏ ra trên dưới 1 tháng lao động để kiến thiết đồng ruộng, ao, hồ. Do những cố gắng đó mà toàn bộ bờ vùng của hợp tác xã đều rộng và chắc (trong điều kiện ruộng trũng). Xe ôtô của Công ty thực phẩm có thể đi trên bờ đến nhận hàng tại ruộng. Trên 50km bờ ao, bờ mương của hợp tác xã luôn được tu bổ vững chắc đảm bảo giữ nước nuôi cá. Nhờ vậy, những năm 1978 - 1979, mưa lũ úng lớn nhưng không gây thiệt hại gì đáng kể. Phát huy thế mạnh, năm 1977, Yên Sở đã bán cho Nhà nước 565 tấn cá, vượt kế hoạch giao 11 tấn. Năm 1978, Yên Sở lại đạt sản lượng cá cao hơn, bán cho Nhà nước 610 tấn. Do có nhiều thành tích, năm 1981, Hợp tác xã nông nghiệp được tặng Huân chương Lao động hạng Nhì.
Cùng với phát triển nghề cá, sản xuất lương thực và rau ở Yên Sở cũng thu được nhiều kết quả. Năng suất lúa bình quân đạt 6,8 tấn/ha. Năm 1982 sản lượng lúa tăng hơn 1980 là 239 tấn. Sản lượng rau của hợp tác xã đạt từ 3.500 đến 4.000 tấn.
Từ đàn cá giống, Bác Hồ đã cho Yên Sở cách làm giàu - một phương thức làm ăn mới. Nhìn vào cơ ngơi nhà cửa, điện, đường, trường, trạm như hiện nay, Đảng bộ và nhân dân Yên Sở mãi mãi biết ơn Đảng, Chính phủ, biết ơn Bác Hồ đã chỉ lối đưa đường, hướng cho Yên Sở phát triển sản xuất, trong đó có nghề cá là mũi nhọn. Trong công cuộc đổi mới hôm nay đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân ngày càng được cải thiện. Đảng bộ và nhân dân Yên Sở nguyện đời đời đi theo con đường cách mạng mà Đảng và Bác Hồ đã chọn.
(Hoàng Lân, trích trong "Bác Hồ với Đảng bộ và nhân dân Thanh Trì")
79. Bác Hồ thăm Khu tập thể Nhà máy Cao su - Xà phòng
Ngày 22/12/1958, Bộ Công nghiệp khởi công xây dựng khu công nghiệp Cao - Xà - Lá (Nhà máy Xà phòng, Cao su Sao vàng, Thuốc lá Thăng Long). Cùng với việc thi công xây dựng các nhà máy, công trường triển khai xây dựng khu tập thể cho cán bộ, công nhân.
Ngày 23/5/1960, Nhà nước đã cắt băng khánh thành 3 nhà máy: Cao su, Xà phòng và Thuốc lá Thăng Long. Tiếp theo đó là các ngôi nhà cao tầng ở khu tập thể Cao su - Xà phòng lần lượt được đưa vào sử dụng. Trong khu tập thể, ngoài các ngôi nhà ở cao tầng còn có sân bóng, nhà ăn tập thể v.v...
9 giờ 45 phút ngày 16/01/1961, trong khi các cán bộ nhà ăn tập thể đang chuẩn bị cơm trưa cho công nhân thì ở sân bóng chuyền xuất hiện một chiếc xe Vonga màu đen cũ và một chiếc xe Commăngca.
Hồi đó khu tập thể chưa có tường chắn ngoài mà chỉ có hàng rào bằng tre nứa. Sau khi xe dừng lại ngoài hàng rào, Bác cho anh em cảnh vệ ra dỡ rào chắn cho xe vào, Bác tự mở cửa và xuống xe, bác Phạm Văn Nam và một số anh chị em trong khu tập thể nhìn thấy Bác bước ra khỏi xe và reo lên:
- Bác Hồ! Bác Hồ về anh em ơi!
Công nhân trong khu tập thể chạy ùa ra đón Bác. Mọi người đồng thanh:
- Chào Bác ạ!
Bác vẫy tay, chào các cô, các chú và hỏi:
- Nhà ăn tập thể ở đâu? Dẫn Bác xuống thăm trước.
Bác Phạm Văn Nam và một số cán bộ, công nhân hướng dẫn Bác đến thăm nhà ăn tập thể.
Bác đi một vòng quanh các bàn ăn rồi đến chỗ cô Liên - nhân viên nhà ăn - đang chia cơm cho công nhân đến ăn trưa.
Bác chỉ vào đĩa thức ăn và hỏi:
- Các cô, các chú nấu cơm cho ai ăn trước?
Cô Liên bình tĩnh trả lời:
- Dạ thưa Bác, anh em công nhân ăn trước ạ!
- Thế cái gì đây? Bác chỉ vào đĩa thức ăn và hỏi tiếp.
- Thưa Bác, đây là đĩa thức ăn ạ! Cô Liên trả lời.
Bác lắc đầu và nói:
- Không, đây là con ruồi ăn trước. Thằng Tây nó to lớn, chúng ta còn đánh đuổi nó được; thế mà con ruồi nhỏ thế này mà các cô, các chú không tổ chức diệt nó để đảm bảo vệ sinh bữa ăn cho công nhân.
Cô Liên lúng túng chưa kịp trả lời thì Bác hỏi tiếp:
- Thế đĩa thức ăn này bao nhiêu tiền?
- Thưa Bác, 2 hào ạ!
- Đĩa rau và canh bao nhiêu tiền?
- Thưa Bác, 5 xu ạ!
- Thế người công nhân ăn có đủ no không? Cô đong thử Bác xem nào?
Cô Liên lần lượt đong cả ba tiêu chuẩn khác nhau để Bác xem.
Xong rồi Bác hỏi:
- Thế bao nhiêu tiền một đĩa cơm?
Cô Liên trả lời Bác:
- Dạ thưa Bác, 18kg là 1 hào 2 xu, 15kg là 1 hào và 13,5kg là 9 xu ạ!
Bác gật đầu và nói:
- Như thế là tốt. Các cô, các chú phải nấu cho anh em công nhân ăn thật tốt thì mới đảm bảo được sức khỏe để sản xuất. Sau đó Bác đi đến đầu nhà F2, anh em công nhân chạy ùa theo Bác. Bác bảo: Các cô, các chú ngồi xuống để Bác nói chuyện.
Đại ý Bác nói:
- Bây giờ Đảng và Nhà nước còn gặp nhiều khó khăn nhưng đã cố gắng xây cho các cô, các chú những ngôi nhà 3, 4 tầng. Các cô, các chú ở phải đảm bảo vệ sinh, trật tự ngăn nắp và bảo vệ của công cho tốt.
Bác chỉ tay xuống những đống rác bên cạnh và hỏi tiếp:
- Các cô, các chú nhìn xem, để bẩn thế này thì không đảm bảo sức khỏe đâu. Nhân đây Bác kể cho các cô, các chú nghe câu chuyện: Cách đây vài tháng nhân dịp hai nghị sĩ nước Anh sang thăm Việt Nam, Bác mời khách đến thăm Nhà máy Cơ khí Hà Nội. Nước ta là một nước nghèo nàn, lạc hậu, từ cái kim sợi chỉ còn phải nhập của nước ngoài, nhưng đã đánh thắng đế quốc Pháp, nay trong công cuộc xây dựng đất nước đã sản xuất được những cỗ máy lớn nên người ta tham quan rất chăm chú và tỏ lòng khâm phục nhân dân Việt Nam. Sau khi tham quan xong, Bác và khách cùng lên phòng tiếp khách của nhà máy. Ít phút sau, Bác đi một mình sang khu tập thể. Bác đi trên hành lang thấy chỗ nào cũng có rác, quần áo thì phơi lung tung. Bác chỉ tay lên trán và nói:
- Bác hú hồn, may mà một mình Bác sang khu tập thể chứ Bác mời cả 2 người khách cùng đi thì họ sẽ có ấn tượng công nhân Việt Nam vì sản xuất thì tốt nhưng ăn ở thì luộm thuộm quá. Kể xong câu chuyện, Bác nói tiếp:
- Bây giờ Bác về. Các cô, các chú phải có ý thức giữ gìn vệ sinh sạch sẽ. Lần sau Bác xuống kiểm tra hoặc cử cán bộ xuống, nếu còn bẩn thỉu, mất vệ sinh thì Giám đốc, Đảng ủy, Công đoàn, Đoàn Thanh niên phải chịu trách nhiệm với Bác.
Mọi người cùng đồng thanh trả lời Bác: Vâng ạ!
Khi Bác lên xe ra về, bác Phạm Văn Nam hỏi đồng chí cán bộ đi cùng với Bác mới biết: Hôm trước Bác đọc báo Nhân Dân trong đó có bài ca ngợi nhà ăn của khu tập thể trong việc phục vụ bữa ăn cho công nhân, nên hôm nay Bác muốn xuống kiểm tra tại chỗ.
(Phạm Văn Nam, trích trong "Bác Hồ với Đống Đa")
80. Khắc sâu lời Bác dạy
Cho đến nay và mãi mãi về sau gia đình ông Nguyễn Văn Tá và nhân dân khối 30 (Hàng Bột) không thể nào quên được hình ảnh và những lời căn dặn ân cần của Bác Hồ về thăm vào đêm 30 tháng Chạp năm ấy.
Tối hôm đó, tại gia đình ông Nguyễn Văn Tá có ông Cồ Văn Đáp, Phó ban bảo vệ khối phố và bà Lê Thúy Hạnh, Bí thư Đảng ủy đang hội ý trao đổi kế hoạch bảo đảm an toàn trong dịp tết, thì đúng lúc 18 giờ 45 phút có 2 chiếc xe con từ từ dừng bánh trước cửa nhà, mọi người nhìn ra thì thấy Bác Hồ mở cửa xe và bước ra.
Ông Tá reo lên:
- Bác Hồ về! Bác Hồ về!
Với dáng ung dung và giản dị, Bác bước vào nhà và hỏi:
- Đây là chú nào? Cô nào?
- Dạ thưa Bác, đây là chú Cồ Văn Đáp, Phó ban Bảo vệ khối phố, ông Tá vội trả lời, còn đây là cô Lê Thúy Hạnh, Bí thư Đảng ủy ạ!
- Thế các cô, các chú đang chuyện trò gì?
- Thưa Bác, chúng cháu đang trao đổi kế hoạch bảo vệ an toàn khu phố trong những ngày Tết ạ!
- Như vậy là rất tốt. Hôm nay Bác đến chúc Tết gia đình. Thế gia đình đi đâu vắng cả? Bác vừa nói, vừa quay sang đưa cho cháu trai một gói kẹo vừng.
- Dạ thưa Bác, nhà cháu và các cháu đi chợ ạ!
Bác lại hỏi:
- Đi chợ nào? Sao 30 Tết rồi còn đi chợ?
- Thưa Bác, chiều nay nhà cháu còn đi làm nên tối mới đi chợ mua hàng ạ!
- Thế chú có mấy người con?
- Dạ thưa Bác, cháu có 4 con rồi ạ!
- Các cháu có đi học cả không?
- Dạ, nhà túng lắm, chỉ có một mình cháu trai đi học để về dạy chị, dạy em thôi ạ, nhưng cả 4 cháu đều biết chữ ạ!
- Thế gia đình chú chuẩn bị Tết như thế nào?
- Thưa Bác, cháu đã mua đủ tiêu chuẩn rồi ạ!
Bác nhìn quanh nhà một lượt rồi hỏi:
- Thế chú nằm chỗ nào?
Ông Tá chỉ vào chiếc giường gỗ rồi trả lời Bác:
- Cháu nằm chỗ kia ạ!
Nhìn thấy có cửa sau, Bác đi ra và hỏi:
- Nhà này chú dùng làm gì?
- Dạ, cháu dùng làm nhà bếp và đây là nhà tắm ạ! Bác nhìn xung quanh một lát rồi bước vào nhà và ngồi xuống chiếc ghế tựa (chiếc ghế này ông Tá còn giữ lại làm kỷ niệm) và nói:
- Cô chú ở chỗ này chật hẹp quá.
- Thưa Bác, nhờ có cách mạng, có Đảng, có Bác chúng cháu mới được ở thế này là tốt rồi ạ!
- Chú làm vệ sinh chưa tốt. Chú quét sạch nhà phải quét sạch cửa, quét sạch cửa phải quét sạch vỉa hè và đường phố nữa thế mới là vệ sinh sạch sẽ. Mình làm tốt rồi phải thuyết phục nhân dân trong khu phố làm tốt nữa.
- Thưa Bác, cháu xin hứa là thực hiện tốt lời căn dặn của Bác và cháu sẽ tuyên truyền để nhân dân trong khu phố cùng làm ạ!
Bác mỉm cười tỏ ý hài lòng và nhìn lên bàn thờ thấy có nắm đất đề chữ "đất quê hương Bác" và hỏi:
- Chú vào Nghệ An - Hà Tĩnh làm gì?
- Thưa Bác, Đảng ủy và cấp trên cho phép chúng cháu vào kết nghĩa với khu phố I, thành phố Vinh. Thành ủy Vinh đã tổ chức cho chúng cháu đi thăm quê Bác và cháu đã xin được mang miếng đất này về làm kỷ niệm.
- Thế chú lấy đất có phải nộp thuế cho người ta không?
- Dạ, đất này bây giờ trong tay Đảng, trong tay Bác rồi nên không ai đánh thuế cả.
Bác mỉm cười và nói: Hôm nay Bác đến chúc Tết gia đình. Bác mong chú cố gắng công tác tốt hơn nữa. Cho Bác gửi lời chúc mừng năm mới tới từng gia đình một trong khu phố. Bác mong nhân dân trong khu phố cố gắng nhiều hơn nữa, chú nhớ nhé.
- Vâng! Ngày mai cháu sẽ chuyển lời chúc của Bác tới tận từng gia đình trong khu phố ạ!
(Nguyễn Văn Tá, Trưởng ban Bảo vệ khu phố, ở tại số nhà 224 Hàng Bột)
Thanh Huyền (tổng hợp)
82. Bác Hồ hàng ngày quan tâm đến đời sống của Thủ đô ta
Một ngày giáp Tết năm 1956 - cái Tết thứ hai sau ngày hòa bình lập lại - Bác Hồ đến thăm và nói chuyện với Ủy ban Hành chính Hà Nội.
Trong câu chuyện, điều đầu tiên Bác hỏi đến là: Trong thành phố hiện nay có bao nhiêu gia đình cần cứu đói, bao nhiêu gia đình chưa có bánh chưng ăn Tết v.v..
Chúng tôi báo cáo lại con số và cũng chưa thật tin chắc rằng con số ấy đã đúng lắm, thì Bác đã dặn dò thêm. Bác nói đại ý: "... Các chú phải kiểm tra lại thật kỹ quyết không để sót một gia đình nào đói. Trước đây, nhân dân ta sống cực nhục dưới ách đế quốc và phong kiến; bây giờ hòa bình lập lại rồi, việc đầu tiên là phải lo cho nhân dân no ấm, đừng bao giờ để người ta phải tủi nhục và nhớ đến cuộc đời cũ...".
Và hàng năm, cứ mỗi lần giáp Tết, Bác lại nhắc đến danh sách những người cần cứu đói trong thành phố. Thực tế thì bản danh sách những người phải cứu tế mỗi năm một ít dần đi, cho đến gần đây thì hoàn toàn không còn ai nữa. Nhưng không phải Bác chỉ nghe riêng báo cáo. Bác thường nói: "Mười lần nghe báo cáo không bằng một lần đến thực tế".
Bác đã xuống xã Tiến Bộ kiểm tra lại tình hình vào dịp Tết năm 1957. Bác vào một số gia đình bà con nông dân lao động hỏi thăm về sinh hoạt, đời sống, chúc Tết các bà con, và khi thấy gia đình nào cũng có đầy đủ bánh chưng ăn Tết, Bác mới yên tâm ra về.
Việc Bác đi thăm các xí nghiệp, hợp tác xã, khu phố, v.v. đã thành thường lệ. Có một lần, Bác đến thăm Nhà máy cơ khí Hà Nội. Trong khi ở hội trường cờ hoa rực rỡ, mọi người tập trung chờ đợi Bác thì Bác vào thăm khu nhà tập thể. Bác đi vào nhà ăn, nhà bếp và thấy đường sá trong khu nhà tập thể còn lầy lội, Bác đã gặp các đồng chí phụ trách nhà máy phê bình ngay. Một lần khác, Bác thăm khu nhà tập thể của anh chị em công nhân ba nhà máy: Cao su, Xà phòng và Thuốc lá. Một số các đồng chí hướng dẫn muốn mời Bác đến những nơi đã chuẩn bị sẵn. Bác biết ý vậy, nên quay sang tôi bảo:
- Chú định bố trí phải không?
Quả thực hôm ấy tôi không hề có ý kiến "bố trí" nên trả lời ngay:
- Không ạ!
- Thế chú đi đâu tôi theo đấy!
... Và Bác đi thăm một số gia đình cán bộ, công nhân cũng như thăm nhà bếp, nhà ăn, nhà xí công cộng, ở đây, tôi càng thấy rõ và học tập ở Bác điều này: Bác đi thăm không phải vì hình thức, mà chính là muốn hiểu rõ về hoàn cảnh sinh hoạt cụ thể của cán bộ, công nhân ta.
Trong ngày hôm ấy, anh em rất vui mừng, phấn khởi được đón Bác đến, nhưng cũng không ít người ngại ngùng vì Bác đã biết rõ những sinh hoạt luộm thuộm, bừa bãi của bản thân, của gia đình mình. Bác rất chăm đọc báo. Tuy bận rộn trăm công nghìn việc, nhưng Bác vẫn thu xếp thời gian đọc tất cả các báo hàng ngày (không kể các báo ngoại quốc). Bác rất chú ý theo dõi những tin vẫn xảy ra trong thành phố hàng ngày, nhất là những gương tốt, những người mới, việc mới...
Báo Thủ đô Hà Nội có đăng tin một chị ở khu Bạch Mai đẻ sinh ba, thì ngay ngày hôm sau, tôi nhận được điện của Bác báo là sẽ gửi tặng chị và ba cháu bé mấy thước lụa. Thường thường là những Huy hiệu mà Bác gửi tặng phần lớn là do Bác đọc trên báo chí mà quyết định. Tờ tuần báo Văn (năm 1956) phát hiện ở Bách Thảo gần dinh Phủ Chủ tịch có cái cột ghi tên một tên thực dân Pháp để đó đã từ lâu mà vẫn chưa xóa bỏ. Bác cắt ngay cột báo đó gửi cho tôi và ghi mấy chữ: Chú Hưng... giải quyết ngay!
... Có thể nói, Bác quan tâm rất đầy đủ và tỉ mỉ đến những điều mà ít ai ngờ tới. Lấy một thí dụ về cuộc mít tinh hôm 01/5/1961 vừa qua. Tối hôm ấy, trời sầm sập như sắp để mưa lớn. Tôi nghe Bác gọi dậy tới nơi. Bác hỏi:
- Trời mưa thì thế nào? Tôi báo cáo lại là nếu mưa to và kéo dài thì đành phải hoãn cuộc mít tinh.
Bác lại gặng hỏi thêm:
- Thế khi nào thì chú báo cho nhân dân biết?
Tôi đang lúng túng chưa biết trả lời sao, thì Bác đã dặn dò thêm về việc bố trí kế hoạch trú mưa cho nhân dân chu đáo, cũng như việc sắp xếp mít tinh nhanh, gọn, đừng để đồng bào phải chờ đợi nhiều, ảnh hưởng đến sức khỏe và công tác.
Nếu trước đây, trong những ngày đầu cách mạng thành công, nước nhà đang còn gặp nhiều khó khăn, Bác ngồi làm việc trong Bắc Bộ phủ, nghe một tiếng rao đêm của em bé bán hàng rong, mà ứa nước mắt nghĩ thương đến em, nghĩ cách làm thế nào để nhân dân ta được ấm no, hạnh phúc thì bây giờ đây, bà con ở Thủ đô xì xào rất nhiều về chuyện Bác Hồ ra chợ Đồng Xuân và sau đó có viết thư phê bình một cửa hàng trong chợ. Câu chuyện bà con kể ra thường được thêm thắt ít nhiều tình tiết thú vị như thường xảy ra trong những câu chuyện về lãnh tụ kính yêu. Mọi người đều tin chắc rằng những việc ấy là có thực, Bác Hồ có làm thế thực. Vì một lẽ giản dị: Bác Hồ rất thông cảm và gần gũi với hoàn cảnh sinh hoạt của nhân dân Thủ đô. Việc Bác làm không những chỉ đơn thuần Bác là một lãnh tụ đi vào quần chúng, mà thật ra Bác chính là một đại biểu ưu tú của nhân dân Thủ đô. Bác quan tâm hàng ngày, hàng giờ từ việc lớn đến việc nhỏ trong công cuộc xây dựng Thủ đô xã hội chủ nghĩa của chúng ta.
(Bác sĩ Trần Duy Hưng, nguyên Chủ tịch Ủy ban Hành chính Thành phố kể, đăng trên Báo Thủ đô Hà Nội, số 803 thứ sáu, ngày 19/5/1961)
83. Bốn lần Bác Hồ về thăm Nhà máy
Hôm ấy, đến thăm phòng truyền thống của Nhà máy Cơ khí Trần Hưng Đạo, tôi dừng chân khá lâu trước chiếc áo rét của cụ An. Dòng chữ đề dưới chiếc áo "Bác Hồ tặng chiếc áo rét cho cụ An". Trong tim tôi rộn ràng hình ảnh của Bác Hồ kính yêu, Người đã quên mình, hiến dâng cả cuộc đời cho sự nghiệp độc lập dân tộc và xây dựng đất nước. Đức độ liêm khiết và lòng trung thành tận tụy của Người được mọi người khâm phục. Nhìn chiếc áo của cụ An tôi nghĩ Bác rất gắn bó với nhà máy, gắn bó với người công nhân? Đồng chí Trần Đức Hòe, Bí thư Đảng bộ nhà máy, chỉ vào chiếc áo, giới thiệu với tôi: "Đây là lần đầu tiên Bác về thăm nhà máy chúng tôi, hồi ấy tôi mới chỉ ngoài 20 tuổi, cụ An lúc ấy trên 50 tuổi. Chúng tôi ở sâu trong rừng Việt Bắc, rét lắm, cái rét tê tái buốt như kim châm. Nhà máy được thành lập ngày 19/4/1947 ở chiến khu Việt Bắc, làm nhiệm vụ một xí nghiệp cơ khí phục vụ nhu cầu kháng chiến trong chiến khu. Những cán bộ, công nhân đầu tiên của nhà máy đã phải vượt qua nhiều khó khăn gian khổ, phát huy nghị lực cao độ và trí sáng tạo linh hoạt mới xây dựng và duy trì nổi một xí nghiệp cơ khí ở rừng sâu trong điều kiện thiếu thốn của căn cứ kháng chiến.
Trong điều kiện ấy, Bác về thăm nhà máy vào đúng dịp Tết năm 1951. Bác về, gửi tặng cụ An chiếc áo, bởi cụ là người già nhất làm nghề thợ rèn nặng nhọc, vất vả nhất. Đó là kỷ niệm về tình thương rộng lớn của Bác kính yêu đối với giai cấp công nhân. Tiếp tục đi xem phòng truyền thống, đồng chí Hòe chỉ cho tôi xem tấm ảnh Bác Hồ về thăm nhà máy lần thứ hai vào ngày 17/4/1959. Nhà máy lúc này đã rời về thủ đô Hà Nội, với cơ sở vật chất khá hơn, trang thiết bị máy móc đầy đủ hơn, đội ngũ công nhân ngày một lớn lên và trưởng thành.
Về thăm nhà máy lần này, Bác đi thăm các phân xưởng sản xuất, tập hợp tất cả anh chị em công nhân ở chỗ lắp ráp thành phẩm và nói chuyện thân mật về nhiệm vụ xây dựng Tổ quốc, cải tạo xã hội chủ nghĩa, đấu tranh thống nhất nước nhà.
Lần thứ ba Bác đến thăm nhà máy, gắn liền với sự kiện rất quan trọng, Nhà máy Cơ khí Trần Hưng Đạo vừa chế tạo xong chiếc máy đi-ê-zen đầu tiên 20 mã lực. Với sự nỗ lực cố gắng vượt bậc, tinh thần tự lực, tự cường, phấn đấu gian khổ của cán bộ, công nhân nhà máy. Lần đầu tiên nhà máy đã làm được sản phẩm mới, phục vụ nông nghiệp.
Lần này có hai sự kiện đáng nhớ, Bác triệu tập đồng chí Giám đốc nhà máy lên gặp Bác, báo cáo sản phẩm đầu tiên. Đối với giai cấp công nhân, Bác dìu dắt, dạy dỗ, mỗi thành tích Bác đều khen ngợi, nhưng ngay trong khi đạt thành tích đó, Bác vẫn chỉ ra những thiếu sót và luôn động viên anh chị em.
Lần này đến thăm nhà máy, Bác đến thẳng khu tập thể của công nhân vào dịp Tết 1961 (ngày 15/2/1961). Khu tập thể Nhà máy Trần Hưng Đạo nổi bật trên một khu đất lầy lội trước kia, 2 ngôi nhà 3 tầng và một số ngôi nhà 1 tầng, đủ chỗ cho 407 công nhân, cán bộ trong đó có những cặp vợ chồng mới cưới được phân ph ối cả một gian. Trong khu tập thể còn có nhà ăn, nhà trẻ, nhà mẫu giáo và bệnh xá. Nhìn vào khu nhà tập thể khang trang đó, người công nhân khó có thể quên được công ơn của Đảng, của Bác. Trong từng nhà máy, từng ngôi nhà, từng bát cơm, từng tấm áo... đều có tấm lòng của Bác. Bác với dân ta, với Đảng ta như ánh sáng mặt trời.
Lần thứ tư Bác về thăm nhà máy vào ngày 07/10/1964. Lần này Bác đi cùng với vị khách quý, Tổng thống nước Cộng hòa Ma-li, một nước ở châu Phi mới giành được độc lập. Những công nhân già đã về hưu còn nhớ rất rõ hình ảnh của Bác trên Chủ tịch đoàn, trong buổi lễ đón khách quý, khi Bác bắt nhịp cho toàn thể cán bộ công nhân hát bài "Kết đoàn".
Điều cảm động nhất trong dịp đến thăm nhà máy lần này là mối tình quốc tế vô sản. Bác chọn Nhà máy Trần Hưng Đạo với tinh thần tự lực, tự cường cao độ, có Đảng của giai cấp công nhân lãnh đạo với ý chí cách mạng kiên cường, có thể vận dụng sự viện trợ của các nước xã hội chủ nghĩa để xây dựng nền công nghiệp thực sự của mình. Đây là lần cuối cùng Bác về thăm nhà máy. Tập thể công nhân Nhà máy Trần Hưng Đạo mỗi lần kỷ niệm ngày thành lập nhà máy, kỷ niệm ngày sinh nhật Bác, không ai có thể quên được hình ảnh những lần Bác về thám nhà máy của mình.
Khi nhà máy còn rất đơn sơ, gian khổ, sản xuất tận trong rừng sâu Việt Bắc, Bác đến với chiếc áo tặng người công nhân. Khi nhà máy rời về thủ đô Hà Nội, Bác đến với tất cả lời dặn dò, khuyến khích công nhân vươn lên trong cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa. Khi tập thể công nhân Nhà máy Trần Hưng Đạo đạt được thành tích lớn, đời sống công nhân được nâng cao một mức rõ rệt, Bác lại đến với anh em, chia sẻ niềm vui thắng lợi trong sản xuất, niềm vui đi lên trong cuộc sống. Bác đến với công nhân không chỉ với tâm hồn dân tộc mà còn với cả một tâm hồn quốc tế vô sản. Giai cấp công nhân Việt Nam tự hào có Bác, một người mà cả dân tộc đã tự hào, tôn kính làm lãnh tụ cao nhất của mình, là người thầy, người cha, người Bác kính yêu nhất.
Ngày hôm nay đây đất nước chúng ta đang trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội, một chặng đường chiến đấu không ngừng và xây dựng không ngừng. Toàn Đảng, toàn dân ta vẫn phải chăm chú theo dõi từng hoạt động của kẻ thù, những đôi tay vẫn chăm lo sản xuất để vượt qua những khó khăn về kinh tế trước mắt. Cả tấm lòng của chúng ta vẫn luôn luôn lấy hình ảnh của Bác là đường đi, là nguồn động viên vô tận của chúng ta.
(Trích trong "Kỷ niệm về Bác Hồ")
84. Thêu chân dung Bác Hồ
Năm 1970, khi Nhà nước phong danh hiệu "Nghệ nhân" lần đầu tiên, thủ đô Hà Nội có 6 người được nhận vinh dự này. Đó là ông Dương Văn Sản, nghề chạm, ông Nguyễn Văn Quẹn, nghề đúc đồng, cụ Văn An, nghề khảm trai và bác Song Hỷ, nghề thêu, làm việc ở Hợp tác xã thêu Đồng Tâm, quận Ba Đình.
Bác Song Hỷ vốn quê ở Nam Phú, huyện Phú Xuyên, một vùng có nhiều nghề thủ công nổi tiếng. Bác theo học nghề thêu từ năm 20 tuổi, dời quê hương ra Hà Nội làm ăn, rồi lại lặn lội vào tận Sài Gòn kiếm sống. Nghề thêu chẳng đủ nuôi sống bác, bác phải làm thêm nghề chụp ảnh, vẽ truyền thần. Cuối cùng lại quay trở về Hà Nội gắn bó đời mình với nghề thêu cổ truyền.
Đây là một nghề thủ công nhưng cũng là một ngành Mỹ nghệ đòi hỏi sự sáng tạo rất lớn. Nhưng đã mấy ai biết trân trọng vốn quý này.
Thủ đô Hà Nội được giải phóng, nghề thêu ren được quan tâm, các hợp tác xã thêu ren được thành lập. Bác Song Hỷ thêm được nguồn cổ vũ, vừa sáng tác, vừa tự tay thêu, vừa ra sức truyền nghề cho lớp thợ trẻ.
Bác Song Hỷ rất xúc động khi được biết Bác Hồ đã có xem tranh thêu của Bác. Chả là đồng chí Trần Quốc Hoàn có yêu cầu bác thêu ảnh chân dung một đồng chí Bộ trưởng nước bạn. Bức chân dung thêu xong, đồng chí Trần Quốc Hoàn có đem trình bày trước Bác Hồ, Bác Hồ xem kỹ bức thêu và khen: "Người thêu này tài thật, tranh thêu như có thần. Phải giữ gìn và phát triển nghề này, đừng để mất đi một vốn quý".
Được nghe nói lại, bác Song Hỷ sung sướng và cảm động lắm. Có lẽ chính Bác Hồ đã từng làm nghề chụp ảnh, rửa ảnh, vẽ trang trí trên đồ sứ nên Người dễ cảm thông và có nhận xét tinh tế về nghề thêu này như vậy.
Từ niềm xúc động đó, bác Song Hỷ quyết đem hết tài năng thêu bức chân dung Hồ Chủ tịch cỡ lớn bằng chỉ màu để tham dự triển lãm hàng thủ công mỹ nghệ dân gian nhân dịp kỷ niệm lần thứ 15 ngày Giải phóng Thủ đô Hà Nội (1969). Bác còn sáng tác một bài thơ trong những ngày thêu chân dung để tự động viên, nhắc nhở mình phải thể hiện bằng được đức độ, phong thái của Người trong ánh mắt, nếp nhăn, vầng trán, chòm râu, mái tóc...
Hơn 30 năm trong nghề thêu, từng có hàng trăm tác phẩm có giá trị, quả thật chưa lần nào bác Song Hỷ thấy lòng mình rung động như khi cầm kim chỉ thêu chân dung Hồ Chủ tịch. Lột tả cho được vẻ mặt của mỗi người đã khó, với Hồ Chủ tịch lại càng khó vì Người rất vĩ đại nhưng cũng rất giản dị, gần gũi, thân thuộc với mọi người. Vốn là một người đã qua nghề nhiếp ảnh, nghề vẽ truyền thần, đã từng có cái vốn thêu trên 30 năm trong nghề thế mà khi bắt tay vào thêu chân dung Hồ Chủ tịch, bác Song Hỷ đã phải tập trung tinh thần nhìn ngắm lại thật kỹ bức ảnh chụp của Người suốt mấy ngày liền.
Suốt năm tháng ròng, cần cù nhẫn nại thêu chân dung Hồ Chủ tịch, bác Song Hỷ đã chăm chút từng đường kim mũi chỉ, cố gắng hết sức mình làm cho màu chỉ thật ăn nhau, làm cho đường chỉ không một sợi bị kênh, bị khấc. Chỉ tính riêng chòm râu của Người, bác Song Hỷ đã phải sử dụng hơn 20 loại chỉ màu khác nhau. Hoặc như gương mặt chỉ một màu hồng thôi, cũng đã phải dùng tới hàng chục loại chỉ hồng. Khi thêu xong bức chân dung Hồ Chủ tịch, mảnh lụa nền đã tháo ra khỏi khung thêu rồi, nhưng khi dựng lên đứng ngắm từ xa lại, thấy một đôi đường chỉ chưa hài hòa lắm, bác lại đóng vào, cắt bỏ mảng đó đi, thêu lại. Lắm hôm, chỉ một vài sợi râu uốn lượn còn ngượng nghịu, cũng làm cho bác mất đứt hàng ngày công để sửa lại.
Kể cho chúng tôi nghe về tâm trạng của bác khi thêu chân dung Hồ Chí Minh, người thợ già ấy chỉ trình bày có một điều suy nghĩ, rằng có Bác Hồ, có Đảng thì đời bác mới được như ngày nay, được thấy mình làm chủ bản thân mình làm chủ nghề nghiệp mình. Trong triển lãm mỹ nghệ dân gian năm đó, bức thêu chân dung Hồ Chủ tịch cùng với bức thêu chùa Một Cột của bác Song Hỷ đã làm cho những người say mê nghề thêu ren Hà Nội và cả những người chưa biết gì về nghề này vô cùng kinh ngạc và khâm phục.
Năm sau, bác Song Hỷ được phong danh hiệu Nghệ nhân. Cho tới nay, nghệ nhân Song Hỷ đã thêu gần 100 bức chân dung Bác Hồ, hàng chục bức chân dung Lênin và hầu hết chân dung lãnh tụ các nước bạn. Bác còn dành thời gian để thêu một số bức tranh nghệ thuật nữa... Mơ ước của bác là làm sao có thể giới thiệu rộng rãi hơn nữa để người nước ngoài biết đến và khâm phục bàn tay tài hoa cũng như tâm hồn phong phú của những người thợ thêu Việt Nam.
Nửa thế kỷ làm nghề thêu, tự hào với nghề mình, bác vẫn cần cù lao động, sáng tạo không mệt mỏi như những ngày đầu tiên thêu chân dung Bác Hồ.
(Theo Bùi Ngọc, trích trong "Bác Hồ với Ba Đình")
Thanh Huyền (tổng hợp)
85. Những người in lời Di chúc
Đang sôi nổi bước vào đợt thi đua lấy thành tích chào mừng Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 02/9 thì được tin Bác Hồ yếu mệt, mọi người lo lắng theo dõi các thông báo về tình hình sức khỏe của Người.
Rồi một tin chẳng lành được công bố: Chủ tịch Hồ Chí Minh từ trần. Toàn nhà máy sửng sốt, bàng hoàng, đau thương vô hạn. Đúng lúc đó những công nhân Nhà máy in Tiến Bộ được giao nhiệm vụ quan trọng: In gấp Lời Di chúc của Bác Hồ và những văn kiện lịch sử quan trọng của Trung ương về tang lễ của Người.
Đây là một vinh dự lớn và cũng là một trách nhiệm nặng nề đối với họ. Vì những văn kiện này ấn hành không những phải trang trọng, đảm bảo kỹ thuật cao mà còn phải hoàn thành nhanh với một số lượng lớn để kịp thời phân phối đến tay bè bạn quốc tế và nhân dân trong nước.
Những người thợ đầu tiên được nâng trên tay bản thảo Lời Di chúc của Bác Hồ không cầm được nước mắt. Bác đã viết những dòng chữ thiêng liêng đó khi sức không được khỏe nên nét chữ run run. Còn giấy viết vẫn theo một thói quen tiết kiệm, Người dùng trang giấy còn một mặt của bản tin Việt Nam Thông tấn xã.
Hai đảng viên trẻ Phạm Quang Hưng và Phạm Ngọc Phú được vinh dự chụp ảnh ốp-xét bản di chúc lịch sử đó. Nhìn bản thảo, các anh bồi hồi xúc động, giữ gìn để không rơi một giọt nước mắt trên trang giấy viết tay của Bác, lo lắng làm sao đảm bảo được kết quả.
Thông thường những bản thảo đưa chụp ốp-xét phải viết bằng mực đậm trên giấy thật trắng mới đảm bảo kỹ thuật. Bản thảo Di chúc của Bác viết trên màu giấy ngà ngà, chữ viết bằng mực xanh, chữa bằng mực đỏ làm thế nào chụp được ảnh lên nền trắng, làm thế nào lấy được thật rõ nét? Phải làm sao cho các thế hệ sau này được nhìn thật rõ ràng từng dòng chữ của Bác. Các anh bàn bạc, suy nghĩ, cặm cụi với kỹ thuật làm đi thử lại nhiều lần. Sau bốn giờ làm việc liên tục, các anh đã hoàn thành tốt công việc, kỹ thuật bảo đảm, ảnh chụp trên nền trắng, lấy được rõ từng nét chữ kể cả những gai nhỏ trong các nét chữ.
Cũng trong những ngày này, cán bộ và công nhân các phân xưởng chữ, in và sách đều làm việc khẩn trương. Hàng ngày khi vào nhà máy, mọi người đều đứng mặc niệm trước bàn thờ Bác rồi vào ca nhận việc. Nhiều công nhân đã làm việc trắng đêm, hoặc làm hai ca liền để sắp chữ, sửa bài, đặt trang, đóng sách. Những bát chữ bằng bốn thứ tiếng Việt, Nga, Anh, Pháp được liên tiếp chuyển đến phân xưởng in sớm hơn thời gian quy định. Công việc lên khuôn in cũng được rút ngắn thời gian như chưa từng thấy, có khi từ 6 giờ xuống còn 90 phút. Mọi người đều cố gắng làm nhanh làm tốt, muốn làm nhanh làm tốt hơn nữa. Trong những ngày đau thương này, họ đều nhớ lại hình ảnh Bác Hồ trong lần đến thăm nhà máy.
Buổi chiều nắng đẹp tháng 5/1959, Bác bất chợt đên thăm nhà máy. Bác vào nhà trẻ, chia kẹo cho các cháu. Bác đến phân xưởng chữ, dừng lại khá lâu trước chiếc máy Toàn Chương đang chạy. Bác chụp ảnh với công nhân. Mọi người vây quanh Bác như quây quần quanh một người Cha hiền hậu. Trên thềm sân nhà phân xưởng, Bác đã nói chuyện với công nhân toàn nhà máy. Bác đi đôi dép cao su, mặc bộ quần áo màu gụ giản dị, đầu trần tóc trắng dưới nắng chiều.
Nhiều năm tháng đã trôi qua nhưng cán bộ và công nhân Nhà máy in Tiến Bộ không bao giờ quên được những ngày lễ tang đau thương này và hình ảnh Bác Hồ càng in đậm nét trong tâm tư, tình cảm của mỗi người. Họ vẫn nhớ từng lời Bác căn dặn: "... Muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội phải có những con người xã hội chủ nghĩa... Muốn sản xuất tốt thì phải quản lý tốt, vì cũng máy ấy nếu quản lý không tốt thì sản xuất không tốt. Các cô chú phải cố gắng làm cho Nhà máy in Tiến Bộ thành nhà máy gương mẫu...".
Nhớ lời Bác, cán bộ và công nhân Nhà máy in Tiến Bộ quyết tâm sẽ tiến bộ mãi mãi.
(Theo lời kể của ông Phan Văn Truột, công nhân Nhà máy in Tiến Bộ, trích trong "Bác Hồ với Ba Đình")
86. Hai lớp huấn luyện đặc biệt trong lịch sử công tác tư tưởng của Đảng ta
Suốt quá trình sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ vô vàn kính yêu của Đảng ta, của nhân dân ta đã luôn luôn quan tâm đến việc huấn luyện cán bộ, đảng viên nhằm tạo nên một đội ngũ cán bộ đảng viên đủ đức, đủ tài để lãnh đạo nhân dân thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ cách mạng. Người thường nói cán bộ là khâu quyết định trong việc đưa phong trào cách mạng tiến lên, Người cũng hay nhắc nhở có cán bộ tốt, đảng viên tốt thì mọi việc mới thành công, đảng viên là người tiên phong gương mẫu nói là dân nghe, làm là dân theo.
Những năm 60 của thế kỷ trước, khi Đảng ta thực hiện cuộc vận động xây dựng chi bộ 4 tốt, đảng viên 4 tốt, Người lại nói: Chi bộ tốt là mọi đảng viên đều tốt, ý của Người là tất cả các đảng viên dù ở cương vị nào cũng đều phải tốt theo những tiêu chuẩn của Đảng.
Với tư tưởng đó, năm 1966 giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, đấu tranh giải phóng miền Nam gay go quyết liệt và nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc rất phức tạp và nặng nề đòi hỏi Đảng ta phải mạnh hơn nữa, Bác có ý muốn Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Thành ủy Hà Nội mở một lớp đảng viên dự bị, Bác sẽ đến giảng bài, để toàn Đảng thống nhất những yêu cầu, nội dung cần bồi dưỡng cho đảng viên ngay từ khi họ mới vào Đảng. Lúc đó ai cũng hiểu là nếu Bác trực tiếp giảng bài sẽ thúc đẩy các cấp ủy đảng phải quan tâm hơn nữa đến việc giáo dục đảng viên.
Năm 1966, tôi là trưởng bộ phận giáo dục đảng viên của Vụ Huấn học, được phân công giúp việc mở lớp này, tôi xin kể lại đôi nét như sau:
Đầu năm 1966, khi đó đồng chí Vũ Tuân là Chánh Văn phòng Trung ương Đảng truyền đạt ý kiến của Bác cho Ban Tuyên giáo Trung ương thì ai cũng bất ngờ và phấn khởi vì việc này là nhiệm vụ của tổ chức cơ sở Đảng, Bác bận trăm công nghìn việc của người lãnh đạo cao nhất của Đảng mà lại quan tâm đến một việc cụ thể như thế. Không bất ngờ sao được vì ngay đến việc mời Bác đến thăm một lớp huấn luyện cán bộ sơ cấp cũng không ai dám nghĩ tới, nay Bác lại muốn trực tiếp huấn luyện cho đảng viên dự bị.
Thực hiện chỉ thị của Bác, Ban Tuyên giáo Trung ương đã phối hợp với Thành ủy Hà Nội mở lớp theo ý định của Bác. Việc chuẩn bị được tiến hành chu đáo, các đồng chí lãnh đạo cao nhất của Ban Tuyên giáo Trung ương, lúc đó đồng chí Đào Duy Tùng, Phó Trưởng ban trực tiếp chuẩn bị kế hoạch và đồng chí Tố Hữu, Ủy viên Bộ Chính trị là Trưởng ban triệu tập để thảo luận và thống nhất kế hoạch. Tất nhiên kế hoạch này đã được trao đổi với Thành ủy Hà Nội, cụ thể là đồng chí Nguyễn Lam, Bí thư và đồng chí Nguyễn Bá Đoán, Ủy viên Thường vụ Thành ủy, Trưởng ban Tuyên giáo.
Trong bản dự thảo kế hoạch có mấy điểm đáng chú ý là đối tượng học viên là đảng viên dự bị và đảng viên mới (đã là đảng viên chính thức) mở một lớp đảng viên công nghiệp và một lớp cho đảng viên nông nghiệp. Chương trình học tập gồm ba bài: Chủ nghĩa cộng sản mục đích, lý tưởng của Đảng ta; đường lối cơ bản của Cách mạng Việt Nam; tổ chức cơ sở Đảng, vai trò nhiệm vụ của đảng viên. Thời gian học tập là 7 ngày, về giảng viên, đề nghị Bác đến thăm lớp thứ nhất có bài nói chuyện mở đầu chương trình. Đề nghị các đồng chí lãnh đạo Đảng đến giảng tất cả các bài khác. Bản dự thảo kế hoạch được gửi sang Văn phòng Trung ương để xin ý kiến Ban Bí thư.
Chỉ vài hôm sau, Ban Tuyên giáo Trung ương nhận lại Bản kế hoạch, lại một sự bất ngờ nữa đó chính là Bác đã sửa Bản kế hoạch đó rất cụ thể. Bút tích của Bác đã được lưu giữ. Việc Bác sửa Bản kế hoạch càng làm cho Ban Tuyên giáo Trumg ương và Thành ủy Hà Nội phải quan tâm hơn nữa đến việc tổ chức tốt hai lớp này. Về Bản kế hoạch, trong nội dung sửa, Bác ghi rõ lớp này là lớp đảng viên mới, có một điểm chúng tôi nhớ rất rõ, thời gian ấy trong các văn bản của Đảng, danh từ đảng viên thường là để chỉ đảng viên ở cơ sở không có chức vụ, Bác đã gạch chữ thường đi và sửa là đảng viên cơ sở, thật là sáng suốt, về danh sách giảng viên Bác đồng ý mời các đồng chí: Trường Chinh, Ủy viên Bộ Chính trị, đồng chí Phạm Văn Đồng, Ủy viên Bộ Chính trị, đồng chí Hoàng Quốc Việt, Ủy viên Bộ Chính trị, đồng chí Tố Hữu, Ủy viên Bộ Chính trị, đồng chí Hoàng Anh, Bí thư Trung ương Đảng, đồng chí Nguyễn Văn Trân, Bí thư Trung ương Đảng đến giảng.
Thực ra, trước khi trình kế hoạch sang Ban Bí thư, Ban Tuyên giáo Trung ương đã cử cán bộ đến mời, các đồng chí đã vui vẻ nhận lời và cho đó là sự quan tâm đặc biệt của Bác đối với công tác xây dựng Đảng ở cơ sở.
Thực hiện kế hoạch trên, lớp đầu tiên được tổ chức ở trường Chu Văn An, vì lớp mở trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước nên việc chuẩn bị phải thật cẩn thận nhất là việc phòng không và phòng gian bảo mật. Lớp học khai giảng sáng 14/5/1966 có 169 học viên ở 20 xí nghiệp Trung ương và địa phương. Đối tượng là đảng viên mới, những người có thành tích và có triển vọng tiến bộ.
Mỗi xí nghiệp có học viên đi dự phải cử một cấp ủy viên đi theo để hướng dẫn học tập. Lớp học tổ chức trọng thể và trang nghiêm lại có nhiều đồng chí lãnh đạo Thành phố và Ban Tuyên giáo Trung ương đến dự nên nhiều học viên đã linh cảm thấy sẽ có điều gì đặc biệt, có người đã đoán là Bác sẽ đến. Sau khi đồng chí Nguyễn Lam, Bí thư Thành ủy khai mạc thì Bác xuất hiện trong bộ quần áo lụa màu nâu giản dị và quen thuộc. Cả lớp đứng dậy, rất tưng bừng và phấn khởi, vỗ tay náo nhiệt cả hội trường. Đợi cho lớp học trở lại trật tự, Bác mới ôn tồn nói chuyện. Nội dung bài nói của Bác rất dễ hiểu, đề cập đến những vấn đề rất cơ bản và thiết thực. Trước hết Bác đề cập đến mục đích và động cơ vào Đảng. Bác nói: "Vì sao chúng ta vào Đảng? Phải chăng để thăng quan, phát tài? Không phải! Trước đây, khi Đảng hoạt động bí mật, các đồng chí chúng ta vào Đảng chỉ một lòng một dạ làm cách mạng. Bọn đế quốc, phong kiến bắt bớ, cầm tù, xử tử rất nhiều cán bộ, đảng viên của Đảng, nhưng các đồng chí chúng ta vẫn hăng hái hoạt động. Có những đồng chí như Trần Phú, Nguyễn Văn Cừ, Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai, Hoàng Văn Thụ, và rất nhiều đồng chí khác đã anh dũng hy sinh cho Đảng, cho cách mạng". Bác nhấn mạnh: "Chúng ta vào Đảng là để hết lòng hết sức phục vụ giai cấp, phục vụ nhân dân, làm tròn nghĩa vụ của người đảng viên".
Sau đó, Bác đề cập đến những nội dung lớn trong chương trình học tập, đó là chủ nghĩa cộng sản mục đích và lý tưởng của Đảng ta, đường lối cơ bản của Đảng và nhiệm vụ trước mắt của Cách mạng Việt Nam. Tổ chức cơ sở Đảng và vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn và phương pháp công tác của người đảng viên.
Bác nhấn mạnh đến vấn đề lý tưởng, lẽ sống của người đảng viên.
Bác nói: "Người cộng sản chúng ta không được phút nào quên lý tưởng cao cả của mình là suốt đời làm cách mạng, phấn đấu cho Tổ quốc hoàn toàn độc lập, làm cho chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản thắng lợi hoàn toàn trên Tổ quốc ta và trên thế giới... Chúng ta phải đem hết tinh thần và nghị lực mà phấn đấu hy sinh cho sự nghiệp cách mạng hoàn thành thắng lợi".
Bác nhắc đảng viên phải hết sức quan tâm học tập đường lối của Đảng "vì có nắm vững đường lối Cách mạng mới thấy rõ phương hướng tiến lên của Cách mạng, mới hiểu rõ mình phải làm gì và đi theo hướng nào để thực hiện mục đích của Đảng".
Bác phân tích về vai trò, nhiệm vụ của chi bộ, của từng đảng viên, Bác nói: "Phải hiểu rõ quyền hạn, nhiệm vụ của người đảng viên, nâng cao tinh thần trách nhiệm của mình đối với Đảng. Các cô, các chú còn phải nắm vững công tác Cách mạng của Đảng, ví dụ như cách vận động quần chúng. Không đi theo đường lối quần chúng của Đảng thì sẽ mắc bệnh quan liêu, mệnh lệnh, xa rời quần chúng".
Bác nhấn mạnh đến việc học tập của đảng viên: "Tất cả các đảng viên phải cố gắng học tập, coi học tập lý luận và chính trị là nhiệm vụ thường xuyên và quan trọng của mình". "Học phải đi đôi với hành chứ không phải học để nói suông". Về việc tu dưỡng rèn luyện của đảng viên, Bác nói: "Hàng ngày phải tự kiểm điểm để cố gắng làm đúng 10 nhiệm vụ của đảng viên. Người ta, hàng ngày ai cũng phải rửa mặt sạch sẽ. Hàng ngày mỗi đảng viên phải tự kiểm điểm như rửa mặt. Hàng ngày mỗi đảng viên phải tự kiểm điểm mình, phải lấy 10 nhiệm vụ của đảng viên mà tự kiểm điểm".
Trong khi Bác nói chuyện các học viên rất chú ý song với lòng kính yêu vô hạn đối với lãnh tụ, học viên chăm chú nhìn Bác hơn là lắng nghe lời Bác. Vì vậy sau đó, Ban phụ trách lớp phải hướng dẫn thật tỉ mỉ nội dung thảo luận và thu hoạch. Sau bài nói chuyện của Bác, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Ủy viên Bộ Chính trị đã giảng bài chủ nghĩa cộng sản, mục đích, lý tưởng của Đảng ta. Đồng chí Nguyễn Văn Trân, Bí thư Trung ương Đảng giảng bài đường lối Cách mạng Việt Nam và nhiệm vụ phát triển công nghiệp trong giai đoạn hiện nay. Đồng chí Hoàng Quốc Việt, Ủy viên Bộ Chính trị giảng bài tổ chức cơ sở Đảng và vai trò nhiệm vụ của đảng viên. Tất cả các bài đều được giảng viên giảng giải sát với trình độ của đảng viên mới nên rất dễ hiểu.
Tiếp sau lớp học cho đảng viên mới thuộc các ngành công nghiệp, ngày 27/5/1966, lớp thứ hai được mở cho đảng viên mới thuộc khối nông nghiệp của Hà Nội. Lớp học được tổ chức ở đình Quảng An (huyện Từ Liêm) có 164 học viên, chương trình cũng tương tự như lớp trước, song nội dung được soạn thảo phù hợp với tình hình nông thôn lúc bấy giờ. Trong buổi khai mạc các học viên được nghe lại và thảo luận bài nói của Hồ Chủ tịch, nhiều đồng chí tỏ ra tiếc không được dự lớp trước để trực tiếp gặp Bác. Song các đồng chí cũng vô cùng phấn khởi vì được các đồng chí lãnh đạo Đảng trực tiếp giảng bài là đồng chí Trường Chinh, Ủy viên Bộ Chính trị, đồng chí Hoàng Anh, Bí thư Trung ương Đảng và đồng chí Tố Hữu, Ủy viên Bộ Chính trị. Cả hai lớp học đều được đồng chí Nguyễn Lam, Bí thư Thành ủy, đồng chí Nguyễn Tuân, Phó Bí thư Thành ủy, đồng chí Nguyễn Bá Đoán, Thường vụ Thành ủy, Trưởng Ban Tuyên giáo chỉ đạo cụ thể và săn sóc. Về phía Ban Tuyên giáo Trung ương thì đồng chí Tố Hữu, Trưởng ban và đồng chí Đào Duy Tùng, Phó Trưởng ban trực tiếp phụ trách. Ban Tuyên giáo Trung ương và Hà Nội đều cử một số cán bộ có kinh nghiệm và năng lực làm công tác giáo vụ và tổ chức.
Ban Tuyên giáo Trung ương khẩn trương xây dựng kế hoạch học tập, tổ chức biên soạn và in thành sách bài nói của Bác và các bài giảng của các đồng chí lãnh đạo Đảng (riêng đồng chí Phạm Văn Đồng cho ý kiến là bài giảng chủ nghĩa cộng sản mục đích và lý tưởng của Đảng ta chỉ in một bài của đồng chí Trường Chinh để cho nội dung được thống nhất). Ngày 15/8/1966, Ban Bí thư Trung ương Đảng ra Thông tri số 184-TTr/TW về đợt giáo dục chính trị cơ bản cho đảng viên mới.
Thực hiện Thông tri và hướng dẫn của Trung ương, các địa phương, các ngành Trung ương đã tích cực mở lớp huấn luyện đảng viên mới theo kinh nghiệm của Trung ương, hầu hết các đồng chí lãnh đạo chủ chốt của các cấp ủy tỉnh, thành đều tham gia giảng dạy ở lớp đầu tiên của địa phương. Từ đó, công tác giáo dục đảng viên mới trở thành nề nếp và là nhiệm vụ thường xuyên của các trung tâm giáo dục chính trị quận, huyện dưới sự chỉ đạo trực tiếp của cấp ủy.
Đối với hai lớp huấn luyện đặc biệt do Ban Tuyên giáo Trung ương và Thành ủy Hà Nội mở, các học viên đi học về nói chung đều tiến bộ, chỉ gần một năm sau Ban Tuyên giáo Thành ủy mở một đợt kiểm tra cho thấy hầu hết các đồng chí đều phát triển về trình độ công tác và có ý thức giữ gìn phẩm chất. Lớp đảng viên công nghiệp có 169 đồng chí dự thì 82 đồng chí được giao nhiệm vụ quan trọng hơn. Lớp đảng viên nông thôn có 164 đồng chí dự thì 163 đồng chí được giao nhiệm vụ quan trọng hơn. Đồng chí Phạm Lợi đã là Phó Bí thư Thành ủy, hiện nay là Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc thành phố Hà Nội cũng là một học viên của lớp đảng viên công nghiệp.
Theo chúng tôi, sự kiện Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trương và chỉ đạo mở lớp huấn luyện đảng viên mới như trên đã trình bày là một sự kiện đặc biệt trong lịch sử công tác tư tưởng của Đảng. Với kết quả thiết thực, to lớn và ảnh hưởng sâu rộng của nó thì rõ ràng đây là một điểm trong nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác xây dựng Đảng.
Hơn bao giờ hết, việc giáo dục mục đích, lý tưởng của Đảng, bồi dưỡng lốì sống, phẩm chất chính trị, vai trò tiên phong của người đảng viên là hết sức cấp bách. Việc giáo dục động cơ vào Đảng, đi đôi với việc phê phán những động cơ sai lầm đã xảy ra chẳng những cần thiết đối với người muốn xin vào Đảng, đối với đảng viên mới mà còn quan trọng cả với đảng viên cũ vì việc xác định đúng đắn động cơ vào Đảng, gắn liền với lẽ sống, phẩm chất chính trị đạo đức là một việc phải làm suốt đời của người đảng viên. Có như vậy mới góp phần vào việc chỉnh đốn Đảng theo hướng nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng như chủ đề của Đại hội lần thứ 10 của Đảng đã nêu ra.
(Lê Hùng Tâm, nguyên Vụ trưởng Vụ Lý luận, Ban Tuyên giáo Trung ương)
Thanh Huyền (tổng hợp)
87. Bốn lần Bác Hồ về thăm nhà máy
Hôm ấy, đến thăm phòng truyền thống của Nhà máy Cơ khí Trần Hưng Đạo, tôi dừng chân khá lâu trước chiếc áo rét của cụ An. Dòng chữ đề dưới chiếc áo "Bác Hồ tặng chiếc áo rét cho cụ An".
Trong tim tôi rộn ràng hình ảnh của Bác Hồ kính yêu, Người đã quên mình, hiến dâng cả cuộc đời cho sự nghiệp độc lập dân tộc và xây dựng đất nước. Đức độ liêm khiết và lòng trung thành tận tụy của Người được mọi người khâm phục.
Nhìn chiếc áo của cụ An tôi nghĩ Bác rất gắn bó với nhà máy, gắn bó với người công nhân?
Đồng chí Trần Đức Hòe, Bí thư Đảng bộ nhà máy, chỉ vào chiếc áo, giới thiệu với tôi: "Đây là lần đầu tiên Bác về thăm nhà máy chúng tôi, hồi ấy tôi mới chỉ ngoài 20 tuổi, cụ An lúc ấy trên 50 tuổi. Chúng tôi ở sâu trong rừng Việt Bắc, rét lắm, cái rét tê tái buô't như kim châm. Nhà máy được thành lập ngày 19/4/1947 ở chiến khu Việt Bắc, làm nhiệm vụ một xí nghiệp cơ khí phục vụ nhu cầu kháng chiến trong chiến khu. Những cán bộ, công nhân đầu tiên của nhà máy đã phải vượt qua nhiều khó khăn gian khổ, phát huy nghị lực cao độ và trí sáng tạo linh hoạt mới xây dựng và duy trì nổi một xí nghiệp cơ khí ở rừng sâu trong điều kiện thiếu thôn của căn cứ kháng chiến.
Trong điều kiện ấy, Bác về thăm nhà máy vào đúng dịp Tết năm 1951. Bác về, gửi tặng cụ An chiếc áo, bởi cụ là người già nhất làm nghề thợ rèn nặng nhọc, vất vả nhất. Đó là kỷ niệm về tình thương rộng lớn của Bác kính yêu đối với giai cấp công nhân.
Tiếp tục đi xem phòng truyền thống, đồng chí Hòe chỉ cho tôi xem tấm ảnh Bác Hồ về thăm nhà máy lần thứ hai vào ngày 17/4/1959. Nhà máy lúc này đã rời về thủ đô Hà Nội, với cơ sở vật chất khá hơn, trang thiết bị máy móc đầy đủ hơn, đội ngũ công nhân ngày một lớn lên và trưởng thành.
Về thăm nhà máy lần này, Bác đi thăm các phân xưởng sản xuất, tập hợp tất cả anh chị em công nhân ở chỗ lắp ráp thành phẩm và nói chuyện thân mật về nhiệm vụ xây dựng Tổ quốc, cải tạo xã hội chủ nghĩa, đấu tranh thống nhất nước nhà.
Lần thứ ba Bác đến thăm nhà máy, gắn liền với sự kiện rất quan trọng, Nhà máy Cơ khí Trần Hưng Đạo vừa chế tạo xong chiếc máy đi-ê-zen đầu tiên 20 mã lực. Với sự nỗ lực cố gắng vượt bậc, tinh thần tự lực, tự cường, phấn đấu gian khổ của cán bộ công nhân nhà máy. Lần đầu tiên nhà máy đã làm được sản phẩm mới, phục vụ nông nghiệp.
Lần này có hai sự kiện đáng nhớ, Bác triệu tập đồng chí Giám đốc nhà máy lên gặp Bác, báo cáo sản phẩm đầu tiên. Đối với giai cấp công nhân, Bác dìu dắt, dạy dỗ, mỗi thành tích Bác đều khen ngợi, nhưng ngay trong khi đạt thành tích đó, Bác vẫn chỉ ra những thiếu sót và luôn động viên anh chị em.
Lần này đến thăm nhà máy, Bác đến thẳng khu tập thể của công nhân vào dịp Tết 1961 (ngày 15/2/1961). Khu tập thể Nhà máy Trần Hưng Đạo nổi bật trên một khu đất lầy lội trước kia, 2 ngôi nhà 3 tầng và một số ngôi nhà 1 tầng, đủ chỗ cho 407 công nhân, cán bộ trong đó có những cặp vợ chồng mới cưới được phân ph ối cả một gian. Trong khu tập thể còn có nhà ăn, nhà trẻ, nhà mẫu giáo và bệnh xá. Nhìn vào khu nhà tập thể khang trang đó, người công nhân khó có thể quên được công ơn của Đảng, của Bác.
Trong từng nhà máy, từng ngôi nhà, từng bát cơm, từng tấm áo... đều có tấm lòng của Bác. Bác với dân ta, với Đảng ta như ánh sáng mặt trời.
Lần thứ tư Bác về thăm nhà máy vào ngày 07/10/1964. Lần này Bác đi cùng với vị khách quý, Tổng thống nước Cộng hòa Ma-li, một nước ở châu Phi mới giành được độc lập. Những công nhân già đã về hưu còn nhớ rất rõ hình ảnh của Bác trên Chủ tịch đoàn, trong buổi lễ đón khách quý, khi Bác bắt nhịp cho toàn thể cán bộ công nhân hát bài "Kết đoàn".
Điều cảm động nhất trong dịp đến thăm nhà máy lần này là mối tình quốc tế vô sản. Bác chọn Nhà máy Trần Hưng Đạo với tinh thần tự lực, tự cường cao độ, có Đảng của giai cấp công nhân lãnh đạo với ý chí cách mạng kiên cường, có thể vận dụng sự viện trợ của các nước xẩ hội chủ nghĩa để xây dựng nền công nghiệp thực sự của mình.
Đây là lần cuối cùng Bác về thăm nhà máy. Tập thể công nhân Nhà máy Trần Hưng Đạo mỗi lần kỷ niệm ngày thành lập nhà máy, kỷ niệm ngày sinh nhật Bác, không ai có thể quên được hình ảnh những lần Bác về thám nhà máy của mình.
Khi nhà máy còn rất đơn sơ, gian khổ, sản xuất tận trong rừng sâu Việt Bắc, Bác đến với chiếc áo tặng người công nhân. Khi nhà máy rời về Thủ đô Hà Nội, Bác đến với tất cả lời dặn dò, khuyến khích công nhân vươn lên trong cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa. Khi tập thể công nhân Nhà máy Trần Hưng Đạo đạt được thành tích lớn, đời sống công nhân được nâng cao một mức rõ rệt, Bác lại đến với anh em, chia sẻ niềm vui thắng lợi trong sản xuất, niềm vui đi lên trong cuộc sông. Bác đến với công nhân không chỉ với tâm hồn dần tộc mà còn với cả một tâm hồn quốc tế vô sản. Giai cấp công nhân Việt Nam tự hào có Bác, một người mà cả dân tộc đã tự hào, tôn kính làm lãnh tụ cao nhất của mình, là người thầy, người cha, người Bác kính yêu nhất.
Ngày hôm nay, đất nước chúng ta đang trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội, một chặng đường chiến đấu không ngừng và xây dựng không ngừng. Toàn Đảng, toàn dân ta vẫn phải chăm chú theo dõi từng hoạt động của kẻ thù, những đôi tay vẫn chăm lo sản xuất để vượt qua những khó khăn về kinh tế trước mắt. Cả tấm lòng của chúng ta vẫn luôn luôn lấy hình ảnh của Bác là đường đi, là nguồn động viên vô tận của chúng ta.
(Trích trong "Kỷ niệm về Bác Hồ")
88. Khắc sâu lời Bác dạy
Một trong những công nhân của quận Đống Đa, một người nhiều năm gắn bó với công tác an ninh đường phố, ông Nguyễn Văn Tá, có vinh dự được Bác đến thăm gia đình vào dịp Tết tất niên năm 1964.
Cho đến nay và mãi mãi về sau gia đình ông Nguyễn Văn Tá và nhân dân khối 30 (Hàng Bột) không thể nào quên được hình ảnh và những lời căn dặn ân cần của Bác Hồ về thăm vào đêm 30 tháng Chạp năm ấy.
Tối hôm đó, tại gia đình ông Nguyễn Văn Tá có ông Cồ Văn Đáp, Phó ban bảo vệ khối phố và bà Lê Thúy Hạnh, Bí thư Đảng ủy đang hội ý trao đổi kế hoạch bảo đảm an toàn trong dịp tết, thì đúng lúc 18 giờ 45 phút có 2 chiếc xe con từ từ dừng bánh trước cửa nhà, mọi người nhìn ra thì thấy Bác Hồ mở cửa xe và bước ra.
Ông Tá reo lên:
- Bác Hồ về! Bác Hồ về!
Với dáng ung dung và giản dị, Bác bước vào nhà và hỏi:
- Đây là chú nào? Cô nào?
- Dạ thưa Bác, đây là chú Cồ Văn Đáp, Phó ban bảo vệ khối phố - ông Tá vội trả lời: Còn đây là cô Lê Thúy Hạnh, Bí thư Đảng ủy ạ!
- Thế các cô các chú đang chuyện trò gì?
- Thưa Bác, chúng cháu đang trao đổi kế hoạch bảo vệ an toàn khu phố trong những ngày Tết ạ!
- Như vậy là rất tốt. Hôm nay Bác đến chúc Tết gia đình. Thế gia đình đi đâu vắng cả? Bác vừa nói, vừa quay sang đưa cho cháu trai một gói kẹo vừng.
- Dạ thưa Bác, nhà cháu và các cháu đi chợ ạ!
Bác lại hỏi:
- Đi chợ nào? Sao 30 Tết rồi còn đi chợ?
- Thưa Bác, chiều nay nhà cháu còn đi làm nên tôi mới đi chợ mua hàng ạ!
- Thế chú có mấy người con?
- Dạ thưa Bác, cháu có 4 con rồi ạ!
- Các cháu có đi học cả không?
- Dạ, nhà túng lắm, chỉ có một mình cháu trai đi học để về dạy chị, dạy em thôi ạ, nhưng cả 4 cháu đều biết chữ ạ!
- Thế gia đình chú chuẩn bị Tết như thế nào?
- Thưa Bác, cháu đã mua đủ tiêu chuẩn rồi ạ!
Bác nhìn quanh nhà một lượt rồi hỏi:
-Thế chú nằm chỗ nào?
Ông Tá chỉ vào chiếc giường gỗ rồi trả lời Bác:
- Cháu nằm chỗ kia ạ!
Nhìn thấy có cửa sau, Bác đi ra và hỏi:
- Nhà này chú dùng làm gì?
- Dạ, cháu dùng làm nhà bếp và đây là nhà tắm ạ! Bác nhìn xung quanh một lát rồi bước vào nhà và ngồi xuống chiếc ghế tựa (chiếc ghế này ông Tá còn giữ lại làm kỷ niệm) và nói:
- Cô chú ở chỗ này chật hẹp quá.
- Thưa Bác, nhờ có cách mạng, có Đảng, có Bác chúng cháu mới được ở thế này là tốt rồi ạ!
- Chú làm vệ sinh chưa tốt. Chú quét sạch nhà phải quét sạch cửa, quét sạch cửa phải quét sạch vỉa hè và đường phố nữa thế mới là vệ sinh sạch sẽ. Mình làm tốt rồi phải thuyếì phục nhân dân trong khu phố làm tốt nữa.
- Thưa Bác, cháu xin hứa là thực hiện tốt lời căn dặn của Bác và cháu sẽ tuyên truyền để nhân dân trong khu phố cùng làm ạ!
Bác mỉm cười tỏ ý hài lòng và nhìn lên bàn thờ thấy có nắm đất đề chữ "đất quê hương Bác" và hỏi:
- Chú vào Nghệ An - Hà Tĩnh làm gì?
- Thưa Bác, Đảng ủy và cấp trên cho phép chúng cháu vào kết nghĩa với khu phố I, thành phố Vinh. Thành ủy Vinh đã tổ chức cho chúng cháu đi thăm quê Bác và cháu đã xin được mang miếng đất này về làm kỷ niệm.
- Thế chú lấy đất có phải nộp thuế cho người ta không?
- Dạ, đất này bây giờ trong tay Đảng, trong tay Bác rồi nên không ai đánh thuế cả.
Bác mỉm cười và nói:
- Hôm nay Bác đến chúc Tết gia đình. Bác mong chú cố gắng công tác tốt hơn nữa. Cho Bác gửi lời chúc mừng năm mới tới từng gia đình một trong khu phố. Bác mong nhân dân trong khu phố cố gắng nhiều hơn nữa, chú nhớ nhé.
- Vâng! Ngày mai cháu sẽ chuyển lời chúc của Bác tới tận từng gia đình trong khu phố ạ!
*
* *
Vinh dự và tự hào được Bác Hồ về thăm, nhân dân khu phố 30 nói chung và gia đình ông Nguyễn Văn Tá nói riêng đã khắc sâu lời dạy của Bác làm tốt công tác trật tự trị an. Khối phố 30 là đơn vị điển hình của thành phố trong phong trào bảo vệ an ninh Tổ quốc.
Đặc biệt là ngày 13/4/1969 Bác Hồ đã tặng bằng khen cho nhân dân khôi phố về thành tích trên. Khối phố còn được Bộ Nội vụ tặng cờ danh dự và đón gần 30 đoàn đại biểu trong và ngoài nước đến tham quan và học tập. Nhắc lại thành quả đó bà con không thể nào quên được những tình cảm mà Bác Hồ đã dành cho nhân dân khối phố 30 vào dịp đón Xuân năm ấy.
(Dựa theo lời kể của ông Nguyễn Văn Tá, Trưởng ban bảo vệ khu phố, ở tại số nhà 224 Hàng Bột)
89. Niềm vui và hạnh phúc
Xuân Canh Tý 1960. Bấy giờ tôi còn đang công tác ở Ủy ban hành chính khu Hoàn Kiếm. Lúc này, Chủ tịch Ủy ban là đồng chí Huy Đức. Bản thân tôi được giao phụ trách công giáo của năm khối: Nhà Chung, Ấu Triệu, Chân cầm, Phủ Doãn và Ngõ Huyện. Từ trước Tết, chủ trương của các đồng chí lãnh đạo thành phố và khu là cán bộ cơ sở sẽ về đường phố ăn Tết cùng với nhân dân trong cụm mình phụ trách. Cũng biết là không thể đi thăm hỏi và chúc Tết tất cả các gia đình nên tôi bàn với anh em định tôi ngày 30 Tết, sẽ tập trung cán bộ cơ sở của cả năm khối tới họp mặt và chúc Tết lẫn nhau. Anh em cán bộ trong cụm nhất trí như vậy. Tối 30 Tết, khoảng 7 giờ 15, tôi lững thững đi bộ đến chỗ họp. Nhưng trụ sở vắng ngắt, chỉ có mỗi đồng chí Thông Nhất (tên thật là Cường), Trưởng ban đại biểu khối Nhà Chung, ra đón tôi và nói:
- Anh em lỡ hẹn, xin khất Bác đến 11 giờ đêm cuộc họp mới bắt đầu để vừa vui năm mới, đón giao thừa luôn, đồng thời vừa được nghe thư chúc Tết của Bác Hồ.
Tôi bèn quay về. Gần đến nhà, tôi thấy thấp thoáng khắp các cột đèn và gốc cây ven đường đều có công an đứng. Gặp anh Hảo, Trưởng Công an khối bấy giờ, tôi hỏi:
- Việc gì thế đồng chí?
Anh không trả lời vào câu hỏi của tôi, chỉ cười cười và hỏi lại thay cho lời chào:
- Bác đi chơi về đấy à?
Tôi trả lời rồi vào nhà. Tự dưng thấy bồn chồn. Linh tính báo có sự việc gì đặc biệt, không bình thường. Vào nhà, tôi lại muốn trở ra đi loanh quanh. Qua số nhà 35 (nhà tôi ở 41), mọi người trong nhà mời tôi vào uống nước. Tôi bước vào nhà và thoáng thấy mấy anh công an đi đàng sau gật gật đầu và nháy nhau cười. Sau này tôi mới biết họ có nhiệm vụ cầm chừng để tôi đừng đi đâu quá xa, nhưng cũng không hề tiết lộ cho tôi tin Bác Hồ sẽ đến. Tôi vừa ngồi xuống ghế, chén nước bưng lên chưa kịp uống thì một đồng chí công an bước vào nói với tôi:
- Mời bác về nhà ngay, có khách!
Tôi vội vàng đứng lên, ra đến cửa nhìn về đã thấy phía nhà mình có ba xe ô tô không cùng kiểu nhau đỗ từ bao giờ. Tôi bước nhanh về nhà. Chưa đến nơi đã nghe tiếng con trai tôi reo to:
- Bác Hồ! Bác Hồ đến nhà ta!
Bước chân vào cửa tôi đã nghe thấy Bác hỏi:
- Gia đình ta đã chuẩn bị đón giao thừa chưa?
Không kịp đến gần Người, bởi lúc này Bác đã xuống gần đến bếp rồi, nhưng tôi cũng nói to lên:
- Dạ, thưa Bác chưa ạ!
Bấy giờ, ông cụ tôi mới kịp đi từ trên gác xuống. Tôi thấy hai cụ ôm nhau và hôn rất thắm thiết (báo Nhân dân và báo Hà Nội mới đều có đăng ảnh này vào ngày 29 - 30/02/1960). Tôi rất xúc động đứng lặng đi một lúc không biết nói gì và cũng chẳng biết làm gì.
Tôi đã từng nhìn thấy Bác và gặp Người đôi lần trong các cuộc họp của Mặt trận và ủy ban. Nhưng hạnh phúc được Người đến nhà, được nói chuyện lâu và được nghe "trực tiếp giọng nói của Bác thì quả thật tôi chưa bao giờ dám nghĩ tới, ngay cả trong mơ. Niềm hạnh phúc này lớn quá, đột ngột quá, khiến tôi cảm động đến lúng túng. Người tôi đờ ra. Và hình như lúc bấy giờ tay chân tôi như bị thừa, lưỡi tôi cứng lại - thậm chí tôi không chào được Bác nữa. Bác từ bếp trở ra. Tôi như chợt tỉnh ra khỏi cơn mơ, vội vàng lấy chiếc ghế mây (cả nhà chỉ có một chiếc mà bây giờ tôi vẫn còn giữ làm kỷ niệm) để mời Bác ngồi. Bác không ngồi ngay. Người bê hai cái ghế đầu kê sát liền nhau và mời:
- Ông cụ ngồi đây!
- Bà cụ ngồi đây!
Rồi đợi khi cả hai cụ tôi ngồi rồi, Bác mới chịu ngồi. Tôi định đi pha nước mời Bác uống thì đồng chí Trần Danh Tuyên, bấy giờ đang là Bí thư Thành ủy và là người đi cùng với Bác gạt đi:
- Thôi, thôi, không phải nước non gì cả, ngồi quây quần lại đây tất cả cho ấm cúng để nói chuyện với Bác.
Thế là tất cả gia đình tôi ngồi xung quanh Bác. Bác bế cậu con trai út của tôi cho ngồi lòng và hỏi:
- Ông cụ năm nay bẩy chín phải không? Mỗi bữa cụ ăn được mấy bát cơm? Cụ ngủ có được nhiều không?
- Vâng, cảm ơn Cụ hỏi thăm. Tôi ăn mỗi bữa được ba bát cơm và tuy tuổi cao nhưng cũng vẫn ngủ được nhiều.
Rồi Bác lại hỏi:
- Cụ chuyên chữa về gì? (chẳng hiểu tại sao Bác lại biết cụ tôi là ông lang làm thuốc đông y).
- Thưa cụ, tôi chuyên trị các bệnh của phụ nữ và của trẻ em ạ!
- Cụ làm thuốc thế có châm cứu không?
- Dạ thưa, tôi cũng có châm cứu.
- Nghề châm cứu là nghề rất quý. Nghề này đã chữa được nhiều loại bệnh mà lại đỡ tốn thuốc. Và như vậy là rất tốt.
Rồi Người hỏi tiếp:
- Cụ được mấy người con?
Và quay sang tôi, Bác nói tiếp:
- Chú là con trưởng à?
Tôi vội vàng thưa:
- Dạ, thưa Bác vâng ạ!
- Chú công tác ở ủy ban hành chính khu Hoàn Kiếm à?
- Thưa Bác, vâng ạ!
- Chú phụ trách một cụm hả? Một cụm thì có mấy khối?
- Vâng ạ, cháu phụ trách một cụm gồm có năm khối.
Tôi trả lời Bác như một cái máy. Bởi vì xúc động đến nghẹn ngào, vẫn dâng đầy trong lòng. Và niềm hạnh phúc đến khát khao thôi thúc tôi chiêm ngưỡng Bác thật lâu, thật kỹ. Đây là thực hay là mơ? Có phải là ảo ảnh không?
- Câu hỏi của Bác như lôi tôi trở lại với sự thực đang diễn ra.
Bác chủ động hỏi thăm tất cả, từng người một trong gia đình, từ lớn đến nhỏ, gia đình tôi hoàn toàn bị bất ngờ, nên mọi người hết sức ngạc nhiên. Trong gia đình tôi, ai cũng nhận thấy Bác thật là gần gũi, thân thiết biết bao. Bác hiểu rõ gia đình như người thân, như một thành viên trong nhà, không hề có sự cách biệt giữa vị Chủ tịch nước kính mến và những người công dân bình thường, đặc biệt lại là người Công giáo. Tôi đang suy nghĩ cảm động về những câu hỏi của Bác thì Bác hỏi tiếp:
- Năm nay chú gói được bao nhiêu chiếc bánh chưng? Đã chuẩn bị Tết được những gì?
- Dạ, cháu thực hiện đúng lời Bác dạy: "Tiết kiệm là quốc sách". Mậu dịch đã gói sẵn rồi, ăn chiếc nào ra mua chiếc ấy cho đỡ lãng phí.
... Trước khi ra về, nhìn cả gia đình tôi ấm cúng, con cháu quây quần xung quanh cụ tôi, Bác chúc:
- Tôi xin chúc cụ sông lâu trăm tuổi và chúc "Tứ đại đồng đường".Người nắm rất chặt hai bàn tay cụ tôi đưa ra bắt tay. Cả nhà tôi đi theo tiễn Bác. Tôi nhìn rất lâu bóng dáng người Cha già thân thương của cả dân tộc. Người vẫn mặc bộ kaki bình thường, vẫn khăn len quàng cổ và dép cao su giản dị. Tuy tuổi đã cao nhưng dáng đi của Bác vẫn còn nhanh nhẹn. Bước lên ô tô rồi, Người vẫn còn vẫy vẫy gia đình chúng tôi. Chúng tôi nhìn rất lâu theo bóng chiếc ô tô đã khuất ở đầu phố mà người vẫn còn nôn nao xúc động.
Rồi chúng tôi trở vào nhà, không ai nói một câu nào. Tất cả vẫn còn như bàng hoàng chưa tỉnh sau một giấc mơ tuyệt đẹp. Chưa đầy ba mươi phút được Bác đến thăm, nhưng gia đình cũng như bản thân tôi luôn coi những lời căn dặn của Người là những lời giáo huấn mẫu mực, là kim chỉ nam cho suy nghĩ và hành động của mình. Đồng thời cũng quyết tâm thực hiện cho bằng được những lời chỉ bảo của Bác. Năm nào cũng vậy, mỗi khi Tết đến, gia đình tôi lại tổ chức một buổi gặp mặt vào tối 30 Tết.
Đây là dịp để ôn lại kỷ niệm có một không hai này cho con cháu tự hào, đồng thời cũng là một lần nhắc lại những lời dặn dò của Bác để mọi người tự suy nghĩ về thái độ và những việc mình đã làm trong năm qua. Gia đình tôi trước khi Bác đến thăm mới chỉ có hai đảng viên, thì đến nay con số này đã lên đến mười tám. Cho đến năm 1960, cả nhà tôi chưa có ai được học đến đại học thì nay đã có mười tám người tốt nghiệp đại học, kể cả con dâu, cháu rể... Và khi Bác đến thăm cả gia đình mới có một người đi học nước ngoài thì bây giờ đã có sáu người được ra nước ngoài học tập và công tác. Con trai út của tôi, được Bác Hồ bế suốt từ lúc Người đến cho đến khi ra về, nay đang dạy tại trường Đại học Sư phạm ngoại ngữ. Nhớ lại hạnh phúc đó, từ khi đi học, năm nào cháu cũng đạt danh hiệu học sinh tiên tiến, được Nhà nước cho sang Pháp học. Khi đi bộ đội, cháu cũng phấn đấu là dũng sĩ diệt Mỹ là chiến sĩ quyết thắng và được thưởng Huân chương Giải phóng. Nay mặc dù đã bước sang tuổi 82, nhưng tôi vẫn tham gia công tác ở Ủy ban Liên lạc Công giáo thành phố Hà Nội. Tôi đã cho khắc bốn chữ Bác chúc cụ tôi: "Tứ đại đồng đường", rồi sơn son thếp vàng để luôn luôn nhắc nhở con cháu, đồng thời cũng là để giữ mãi một kỷ niệm, một hạnh phúc không thể có lần thứ hai đối với gia đình.
Tết năm nay, gia đình tôi long trọng tổ chức một cuộc gặp mặt gia đình nhân kỷ niệm lần thứ 25 ngày Bác về thăm. Hai mươi lăm năm đã trôi qua, nhưng những lời dạy của Bác vẫn luôn là niềm động viên, cổ vũ rất lớn trong mọi công việc của tất cả chúng tôi. Thời gian một phần tư thế kỷ không đủ để làm phai mờ những ấn tượng sâu sắc về một đêm giao thừa được Bác đến thăm.
(Theo lời kể của ông Bùi Xuân Tuấn)
Khánh Linh (tổng hợp)
