Lịch sử dân tộc Việt Nam sẽ mãi ghi lại thời khắc lịch sử ngày 05/6/1911 với hình ảnh người thanh niên 21 tuổi Nguyễn Tất Thành bước chân xuống chiếc tàu Đô đốc La-tút-xơ Tơ-rê-vin sang nước Pháp, dấn thân vào tận sào huyệt của chủ nghĩa thực dân để tìm cho được một hướng đi đúng đắn nhất, thích hợp nhất và bảo đảm nhất cho dân tộc mình trên con đường đấu tranh để tự giải phóng. Cuộc đời hoạt động cách mạng đầy sôi nổi của Người trong 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc là một tấm gương sáng cho hoài bão, ý chí nghị lực và cả sức mạnh của tuổi trẻ trong cuộc đấu tranh cách mạng và thúc đẩy phát triển xã hội. Cũng chính trong những năm tháng đó, Người đã nhận ra những phẩm chất tuyệt vời của thanh niên, sứ mệnh của họ đối với Tổ quốc, dân tộc và mạnh dạn giao nhiệm vụ, từng bước dìu dắt thanh niên tham gia đấu tranh giải phóng dân tộc, giải phóng con người theo quỹ đạo cách mạng vô sản.
Trong cuốn Bản án chế độ thực dân Pháp tập hợp những bài báo Nguyễn Ái Quốc viết trong những năm 1921-1924, bài viết: Gửi thanh niên Việt Nam được Người để ở phần Phụ lục của cuốn sách, đó là những lời tâm huyết của Người với thế hệ thanh niên trước vận mệnh của đất nước. Từ việc đánh giá đúng vị trí, vai trò của thanh niên trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, Người kêu gọi: “Hỡi Đông Dương đáng thương hại! Người sẽ chết mất, nếu đám Thanh niên già cỗi của Người không sớm hồi sinh”(1). Với nhãn quan chính trị sâu sắc và niềm tin mãnh liệt vào lực lượng hùng hậu của nhân dân, nhất là sức mạnh của thế hệ trẻ, Người khẳng định: “Không! Người Đông Dương không chết, người Đông Dương vẫn sống, sống mãi mãi!... Đằng sau sự phục tùng tiêu cực, người Đông Dương giấu một cái gì đang sôi sục, đang gào thét và sẽ bùng nổ một cách ghê gớm, khi thời cơ đến”.
Vận dụng sáng tạo học thuyết Mác - Lê-nin vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc đã gắn thanh niên với vận mệnh của dân tộc, và tiếp đó với giai cấp công nhân, nhân dân lao động và Đảng tiền phong. Khi bắt đầu truyền bá tư tưởng cách mạng cho dân tộc, Người đã chọn thanh niên là đối tượng đầu tiên. Tháng 11/1924, từ Mátxcơva, Nguyễn Ái Quốc đến Quảng Châu, sáng lập ra Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí Hội, tổ chức các lớp huấn luyện chính trị đặc biệt, đào tạo bồi dưỡng những thành phần cách mạng cốt cán của thanh niên. Từ cuối năm 1925 đến tháng 4/1927, dưới sự sắp xếp và lên kế hoạch cụ thể của Nguyễn Ái Quốc, 3 đoàn thanh niên gồm 75 người từ khắp nơi trên đất nước Việt Nam đến Quảng Châu, tham gia vào lớp tập huấn chính trị, trong đó có hơn 20 người vào học quân sự tại Trường Hoàng Phố. Những thanh niên Việt Nam lần lượt đến Quảng Châu đã nhanh chóng trưởng thành trong học tập và thực tiễn đấu tranh, trở thành nòng cốt của cách mạng Việt Nam. Họ chính là những trái ngọt đầu tiên của việc quán triệt quan điểm coi trọng bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau. Không chỉ dừng lại ở việc lựa chọn và cử những thanh niên đi đào tạo, Nguyễn Ái Quốc còn muốn gửi những thiếu nhi độ tuổi từ 12-15 có mặt ở Quảng Châu sang Mátxcơva để đào tạo, nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ cốt cán đáp ứng yêu cầu của cách mạng Việt Nam sau này. Ngày 22/7/1926, từ Quảng Châu, Nguyễn Ái Quốc đã viết thư gửi Ủy ban Trung ương Đội thiếu niên tiền phong Lê-nin Liên Xô nói rõ: “Chúng tôi có tại đây (Quảng Châu, Trung Quốc) một nhóm thiếu niên Tiền phong Việt Nam. Tuổi các em từ 12 đến 15. Đó là các trẻ em cộng sản đầu tiên của nước Việt Nam... Khi chúng tôi nói với các em về cuộc cách mạng Nga, về Lê-nin và về các đồng chí, những người Lê-nin-nít Nga trẻ tuổi; thì các em rất sung sướng và đòi hỏi được đến với các đồng chí để thăm các đồng chí, học với các đồng chí và cũng như các đồng chí để trở thành những người Lê-nin- nít trẻ tuổi chân chính” (2). Kèm theo bức thư đó, cũng ngày 22/7/1926, Nguyễn Ái Quốc viết thư gửi đại diện Đoàn thanh niên cộng sản Pháp tại Quốc tế thanh niên cộng sản: “Chúng tôi có đưa đến Quảng Châu một số thiếu niên Việt Nam. Chúng tôi muốn gửi 3 hay 4 em qua Nga để các em được tiếp nhận nền giáo dục cộng sản chủ nghĩa. Tôi đã viết thư cho Ủy ban Trung ương thiếu nhi ở Mạc Tư Khoa. Tôi nhờ đồng chí ủng hộ yêu cầu của tôi và tiến hành mọi sự giao thiệp cần thiết để được trả lời thuận lợi và nhanh chóng. Tôi chờ thư của đồng chí và gửi đến đồng chí lời chào cộng sản anh em”(3).
Từ lòng yêu thương, sự tin tưởng đối với thế hệ trẻ kết hợp với tầm nhìn chiến lược của một vị lãnh tụ thiên tài, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại những di sản tư tưởng có giá trị về chiến lược xây dựng thế hệ trẻ: Phải coi trọng giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ có đạo đức, có tri thức văn hoá, khoa học và kỹ thuật giỏi, làm cho họ là những người kế tục xứng đáng sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân ta. Theo Người, “trường học của ta là trường học xã hội chủ nghĩa... Nhà trường xã hội chủ nghĩa là nhà trường: Học đi đôi với lao động. Lý luận đi với thực hành. Cần cù đi với tiết kiệm”(4). Đó là một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn những năng lực sẵn có của học sinh; là con đường làm cho con em chúng ta thành những trò giỏi, con ngoan, bạn tốt, và mai sau là những công dân dũng cảm, cán bộ gương mẫu, người chủ xứng đáng của chế độ xã hội chủ nghĩa. Đồng thời, Hồ Chí Minh khẳng định: Giáo dục trong nhà trường chỉ là một phần, còn cần có sự giáo dục ngoài xã hội, trong gia đình để giúp cho việc giáo dục trong nhà trường được tốt hơn. Ngày 31/10/1955, khi miền Bắc đã giải phóng, Hồ Chí Minh viết: “Tôi cũng mong các gia đình liên lạc chặt chẽ với nhà trường, giúp nhà trường giáo dục và khuyến khích con em chăm chỉ học tập, sinh hoạt lành mạnh và hăng hái giúp ích nhân dân”(5). Ngày 16/10/1968, viết thư gửi các cán bộ, cô giáo, thầy giáo, công nhân, nhân viên, học sinh, sinh viên nhân dịp bắt đầu năm học mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Giáo dục nhằm đào tạo những người kế tục sự nghiệp cách mạng to lớn của Đảng và nhân dân ta, do đó các ngành, các cấp đảng và chính quyền địa phương phải thật sự quan tâm hơn nữa đến sự nghiệp này, phải chăm sóc nhà trường về mọi mặt, đẩy sự nghiệp giáo dục của ta lên những bước phát triển mới”(6). Các đoàn thể là một yếu tố quan trọng trong việc đào tạo thế hệ trẻ, nhất là Đoàn thanh niên. Vì vậy, Hồ Chí Minh yêu cầu: “Trường học, gia đình và đoàn thể thanh niên cần phải chú ý đến giáo dục tư tưởng, thái độ hoạt động và sinh hoạt hàng ngày của thanh niên để kịp thời khuyến khích, uốn nắn và sửa chữa”(7).
Với quan điểm “đạo đức là gốc của người cách mạng”, Hồ Chí Minh luôn quan tâm tới việc tu dưỡng rèn luyện chí khí cách mạng, đạo đức cách mạng cho thanh niên. Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đoàn được triệu tập từ 25/10 - 04/11/1956 tại Hà Nội, Người đã ân cần căn dặn đoàn viên, học sinh, sinh viên phải giữ vững đạo đức cách mạng; Phải xung phong trong mọi công tác; Phải cố gắng học tập chính trị, văn hoá, nghề nghiệp để tiến bộ mãi, để sẵn sàng trở thành cán bộ tốt, đảng viên tốt; Phải rèn luyện thân thể cho khoẻ mạnh, khoẻ mạnh thì mới đủ sức để tham gia một cách dẻo dai, bền bỉ những công việc ích nước, dân. Nói chuyện tại Đại hội sinh viên Việt Nam lần thứ II ngày 07/5/1958, Người nhấn mạnh: “Thanh niên bây giờ là một thế hệ vẻ vang, vì vậy cho nên phải tự giác tự nguyện mà tự động cải tạo tư tưởng của mình để xứng đáng với nhiệm vụ của mình. Tức là thanh niên phải có đức, có tài”(8).
Bận rộn muôn vàn công việc trên cương vị lãnh đạo Đảng, lãnh đạo đất nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn dành thời gian viết thư thăm hỏi, đến dự các hội nghị, đại hội, theo dõi các phong trào của thanh niên Việt Nam, nhằm khuyến khích, đề cao những thành tích, những công việc mà thanh niên đã đạt được, đồng thời cũng nhẹ nhàng phê bình, chỉ ra những thiếu sót còn tồn tại. Ngày 15/10/1956, tại Đại hội đại biểu lần thứ nhất Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, Bác nhắc nhở trách nhiệm của tuổi trẻ với phong trào thi đua yêu nước: “... thanh niên là công dân của nước Việt Nam độc lập, tự do, có Đảng, có Đoàn của mình, có chính quyền, có mặt trận, có quân đội của mình, là người chủ tương lai của nước nhà mình. Chính vì là người chủ tương lai, cho nên toàn thể thanh niên ta phải đoàn kết chặt chẽ, phấn đấu anh dũng, vượt mọi khó khăn, thi đua giúp sức vào sự nghiệp xây dựng một nước nhà tốt đẹp - một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh...”(9). Ngày 24/3/1961, Bác nói chuyện tại Đại hội lần thứ III của Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam và yêu cầu: Đoàn viên thanh niên “cần phải làm đầu tàu, làm gương mẫu trong phong trào thi đua yêu nước, phải thực hiện khẩu hiệu: “Đâu Đảng cần thanh niên có, việc gì khó thì thanh niên làm”(10). Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt dõi theo sự phát triển của phong trào “Ba sẵn sàng” - một trong những phong trào do Người phát động trong thanh niên. Ngày 25/3/1966, tại Lễ kỷ niệm lần thứ 35 ngày thành lập Đoàn Thanh niên cộng sản Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh bày tỏ niềm tự hào, vui sướng của “người theo dõi tổ chức thanh niên từ bước đầu hiếm hoi chỉ có tám cháu, ngày nay trông thấy có hàng triệu đoàn viên thanh niên, hàng triệu cháu bé nhi đồng, phát triển mơn mởn như hoa nở mùa xuân” và “thấy như mình trẻ lại, thấy tương lai của dân tộc ta vô cùng vững chắc và vẻ vang”(11).
Thể hiện tình thương yêu không bờ bến đối với thế hệ trẻ, nhiều lần Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tự bạch: “Bác rất yêu quý thanh niên”, “tôi không có gia đình, cũng không có con cái. Nước Việt Nam là gia đình của tôi. Tất cả thanh niên Việt Nam là con cháu của tôi. Mất một thanh niên thì hình như tôi đứt một đoạn ruột”. Tháng 01/1947, khi nhận được tin con trai bác sĩ Vũ Đình Tụng (Giám đốc y tế Bắc Bộ) đã anh dũng hy sinh trong chiến đấu, Bác đã gửi thư chia buồn, trong thư Bác viết: “Ngài biết rằng tôi không có gia đình, cũng không có con cái. Nước Việt Nam là gia đình của tôi. Tất cả thanh niên Việt Nam là con cháu tôi. Mất một thanh niên thì hình như tôi mất một đoạn ruột… Họ chết cho Tổ quốc sống mãi; vật chất họ mất nhưng tinh thần họ vẫn luôn sống với non sông Việt Nam”(12).
Thực tế lịch sử cách mạng Việt Nam từ khi có Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo đã khẳng định: Thanh niên Việt Nam đã cùng các bậc đàn anh, thế hệ nọ nối tiếp thế hệ kia, tre già măng mọc, góp sức làm nên những kỳ tích trong công cuộc giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xứng đáng với vai trò “là người tiếp sức cách mạng cho thế hệ thanh niên già, đồng thời là người phụ trách dìu dắt thế hệ thanh niên tương lai - tức là các cháu nhi đồng” như Bác Hồ kính yêu đã tin tưởng. Nhận thức được tầm quan trọng của việc giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ, trong những năm gần đây, các nhà trường và tổ chức Đoàn thanh niên đã có nhiều đổi mới trong công tác giáo dục lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ với những nội dung phong phú, đa dạng, bao gồm: Giáo dục về chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, thông qua đó từng bước nâng cao nhận thức của các em về tính khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, đặc biệt là vị trí và vai trò của tư tưởng Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp cách mạng Việt Nam; tuyên truyền các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; các sự kiện chính trị quan trọng của đất nước, các ngày kỷ niệm quan trọng của Đảng, Đoàn và các đoàn thể chính trị - xã hội; các thành tựu kinh tế - xã hội đạt được trong sự nghiệp đổi mới. Trên cơ sở đó hình thành niềm tin, lý tưởng của thế hệ trẻ vào đường lối đổi mới mà Đảng, nhân dân đã lựa chọn; giáo dục truyền thống yêu nước, tự hào dân tộc, nâng cao ý thức chính trị, tinh thần cảnh giác cách mạng cho thế hệ trẻ, qua đó phát huy vai trò của thế hệ trẻ trong đấu tranh phản bác, làm thất bại âm mưu “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch; Giáo dục tinh thần đoàn kết, làm cho thế hệ trẻ nhận rõ được vai trò của khối đại đoàn kết toàn dân tộc và đoàn kết quốc tế trong lịch sử dân tộc cũng như trong công cuộc đổi mới đất nước; giáo dục cho thế hệ trẻ tinh thần yêu lao động, phát huy truyền thống hiếu học, chuyên cần và sáng tạo thông qua đó hình thành ý thức tự giác của các em trong lao động, học tập và rèn luyện, phấn đấu trở thành những người vừa “hồng”, vừa “chuyên”. Trong giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ, gắn với việc thực hiện và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
Thông qua các hoạt động giáo dục, các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước đã tạo môi trường lành mạnh để thế hệ trẻ rèn luyện, trưởng thành, góp phần hình thành lý tưởng cách mạng, đạo đức cao đẹp, lối sống nghĩa tình, tuân thủ pháp luật, từng bước hoàn thiện nhân cách. Nhìn chung, thế hệ trẻ Việt Nam được giáo dục, chăm sóc, nuôi dưỡng ngày một tốt hơn; phần lớn thanh thiếu nhi tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và con đường phát triển của đất nước, sống có trách nhiệm với Tổ quốc, gia đình và bản thân, có ước mơ, hoài bão, kiến thức, kỹ năng, sức khỏe tốt, tư duy năng động, sáng tạo, lạc quan, tự tin, dám nghĩ, dám làm; có nhiều đóng góp quan trọng trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhiều tấm gương thanh niên vượt qua khó khăn của bản thân, gia đình để vươn lên thành những người hữu ích; không ít thanh niên dám đấu tranh quyết liệt với các hiện tượng tiêu cực và tệ nạn xã hội; tỏ thái độ lo lắng, băn khoăn trước các hiện tượng tiêu cực và tệ nạn xã hội; bất bình trước những sai phạm của cán bộ, đảng viên thoái hóa, biến chất, vi phạm pháp luật.
Như chúng ta đã biết, trong những năm qua, Cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh đã góp phần vào công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và thực hiện thắng lợi các Nghị quyết của Đảng, đã có nhiều hoạt động có ý nghĩa, nhiều tấm gương thuyết phục và có sức lan tỏa. Để tiếp tục thực hiện thắng lợi Chỉ thị 05- CT/ TƯ của Bộ Chính trị ngày 15/5/2016 về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, đưa việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trở thành công việc thường xuyên trong toàn Đảng, toàn quân và toàn dân, trong đó có thế hệ trẻ, chúng tôi thấy cần chú ý tới những vấn đề sau:
- Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh không có nghĩa là bắt chước một cách máy móc, mà phải hiểu rõ tinh thần cốt lõi của từng bài học đạo đức. Ví dụ mỗi câu chuyện đạo đức phải gắn với bối cảnh lịch sử, và phân tích ý nghĩa của từng hành vi đạo đức để từ đó mỗi người nhận thức được các chuẩn mực đạo đức Hồ Chí Minh, liên hệ với thực tiễn hiện nay và rút ra những bài học cụ thể, thiết thực từ những hành vi đạo đức của Bác... Có nghĩa là cuộc vận động này không nhằm làm cho mọi người máy móc bắt chước Bác Hồ, mà là để mỗi người soi vào tấm gương của Bác để giải quyết hài hòa ba mối quan hệ: Với người, với mình và với công việc.
- Các cấp bộ Đoàn khi triển khai tổ chức học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh phải chuẩn bị kỹ đề cương với từng đối tượng cụ thể, làm sao để mỗi đoàn viên thanh niên sau khi được tìm hiểu về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, đều cảm thấy việc học tập và làm theo Người không phải là xa lạ, hoặc quá sức. Ngược lại, mỗi người đều có thể sáng tạo, áp dụng ở mỗi công việc cụ thể hàng ngày gắn với yêu cầu nhiệm vụ của mình như: Trong thanh niên trường học gắn với thi đua học tập tốt, rèn luyện tốt; thanh niên công an gắn với thực hiện 6 điều Bác Hồ dạy công an nhân dân; đối với thiếu niên gắn với thực hiện 5 điều Bác Hồ dạy thiếu niên nhi đồng…
- Có nhiều cách để học tập, làm theo tấm gương của Bác, nhưng trước hết chúng ta thực hiện chính những lời dạy của Bác về thanh niên, rèn luyện những phẩm chất đạo đức mà Bác đòi hỏi ở thế hệ tương lai của nước nhà. Đặc biệt, thanh niên cần đẩy mạnh việc trau dồi những phẩm chất đạo đức mà Hồ Chí Minh đòi hỏi ở những con người Việt Nam trong thời đại mới: Trung với nước, hiếu với dân; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; lòng yêu thương con người; tinh thần quốc tế trong sáng v.v.
- Việc học tập Bác không ở đâu xa mà ở ngay những hành động cụ thể, những điều giản dị, thường ngày. Các cấp bộ Đoàn nên phát động những phong trào, những hoạt động gần gũi, có ý nghĩa thiết thực đối với đoàn viên. Theo chúng tôi, nên có các hoạt động phong trào thường ngày và những hoạt động có tính chất điểm nhấn. Phong trào thường ngày như trước khi ra khỏi phòng thì tắt điện, giữ vệ sinh, bảo vệ của công, tiết kiệm của công, nói không với các tệ nạn xã hội… Hay xây dựng phong trào học tập, làm việc khoa học… Đấy chính là hướng cho các bạn đoàn viên thanh niên học tập Bác Hồ ở tính tiết kiệm thời gian, chăm chỉ học tập làm việc và tham gia những hoạt động có ích cho bản thân và xã hội. Như thế thì mỗi đoàn viên, thanh niên sẽ dễ hình dung mình cần phải làm gì và như thế nào, và chắc chắn phong trào sẽ đi vào chiều sâu và có hiệu quả hơn. Đồng thời, mỗi đoàn viên thanh niên khi đã rèn cho mình lối sống đạo đức thì cũng phải thử soi xem đã làm được bao nhiêu phần trăm, tự đánh giá, từ đó giúp đỡ những người xung quanh, những người còn chưa làm tốt./.
Ngô Tuấn Anh - Nguyễn Thị Tám
Phòng Bảo quản Di tích
Theo http://ditichhochiminhphuchutich.gov.vn
Huyền Anh (st)
Chú thích:
(1) Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, H. 2011, t2, tr. 144
(2) Hồ Chủ tịch bàn về giáo dục - Nxb. Giáo dục, H.1962, tr. 19-20
(3) Vũ Kỳ - Báo Quân đội nhân dân, ngày 19-5-1987
(4) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t.11, tr. 594
(5) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t.10, tr. 186
(6) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t. 15, tr. 508
(7) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t. 9, tr. 265-266
(8) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t. 11, tr. 399
(9) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t. 10, tr. 437
(10) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t. 13, tr. 90
(11) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t. 15, tr. 77
(12) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 49
